وسائل الشیعه

«شیخ حر عاملی»

نام کامل این کتاب (تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة) است.مؤلف این کتاب، اکتفا بکتب اربعه ننموده و از سایر کتب که بالغ بر یکصد و هشتاد کتاب است ⁽¹⁾ در جمع و ترتیب کتاب خود، استفاده کرده.و چون این مصادر نیز مورد اعتماد محدثین و تصدیق علماء رجال، می باشد، با این عمل رنج تفحص و تصفح این کتب را، از دیگران برداشته ولی چون این کتاب بمنظور استفاده از مدارک فقهی نگاشته شده، اخبار اصول دین و معارف و اخلاق، (جز بمناسبات موضوعات فقهی) در آن آورده نشده.مثلا در کتاب حج بمناسبت اختیار مصاحب در سفر که جمله ای از احادیث اخلاقی را آورده است.شیخ حر، کتاب وسائل را طی بیست سال ⁽²⁾ گرد آورده و به سال 1082 ه باتمام رسانیده.

وسائل، حسب تقسیم مؤلف در 6 جلد ضمن سه بخش تقسیم شده:

بخش های وسائل: الف مقدمة العبادات ضمن 31 باب در احادیث نیت و چگونگی عمل مکلف و غیره.

ب بخش اصلی که شامل 51 کتاب است که مطابق کتب فقهی از طهارت تادیات تبویب و تنظیم شده.

ج خاتمه کتاب مشتمل بر 12 فائده باین شرح است:

1 در طرق و اسانید شیخ صدوق که معمولا در احادیث کتاب من لا یحضر نیاورده.

2 در طرق و اسانید شیخ طوسی که در آخر تهذیب و استبصار نقل نموده.

3 در طرق و اسانید کلینی و مراد از عده ای که از آنان نقل حدیث فرموده.

4 در مأخذ و منابع کتاب وسائل.

5 در طرقی که مؤلف توسط آنان از مؤلفین منابع مزبور نقل حدیث می فرماید.

6 در اثبات صحت منابع مزبور.

7 در اصحاب اجماع و صاحبان اصول احادیث و جمعی که توسط ائمه توثیق شده اند.

8 در قرائنی که موجب وثوق بصدور حدیث است.

در استدلال بصحت کتب حدیثی که از آنها نقل فرموده و در اصطلاح جدید علمای درایه.

10 جواب از اعتراضات وارده بر اخباریان.

11 در احادیث مضمره و تعیین مضمر عنه.

12 در احوال روات حدیث بترتیب حروف تهجی.

مجموع احادیث وسائل الشیعه 35850 حدیث است.

وسائل ضمن 3 جلد بزرگ چهار بار در ایران چاپ سنگی شده و اخیرا چاپ منقحی از آن ضمن 20 جلد انتشار یافته.در این چاپ منابع اصلی احادیث با تعیین صفحه مأخذ، بیان گردیده.و محل اخباری که تقطیع شده یا مؤلف بقبل و بعد ارجاع داده تعیین شده است.این خدمت بزرگ و در عین حال مشکل بپایمردی دوست دانشمندم آقای ربانی شیرازی که خدایش غریق رحمت فرماید (تا جلد 15) و فاضل محترم جناب آقای رازی انجام شده است.

شیخ حر پس از اتمام وسائل الشیعه بخواهش جمعی، فهرست جامعی بر این کتاب نوشت که توسط یکی از شاگردانش ترجمه شده و چون فهرست مزبور، شامل عناوین احادیث است نزد اخباریان، حکم رساله عملیه شیخ را داشته.لذا فهرست مزبور توسط یکی از شاگردان شیخ به فارسی ترجمه شده است.

نیز شیخ بدرخواست جمعی، خلاصه ای از وسائل را در مجموعه ای بنام هدایة الامة گرد آورده که برای آشنائی اجمالی بمدارک احکام فقهی بسیار مفید است.

هدایة الامة شامل مقدمه و تمامی احادیث ابواب کتب فقهی و نیز خاتمه ای مشتمل بر 12 فائده است.فوائد خاتمه هدایة الامة با کم و زیادی همان فوائد خاتمه وسائل است فقط فائده چهارم در وسائل نیست.این فائده در ذکر سفرای حضرت مهدی و جمعی است که درباره آنها از ناحیه مقدسه توقیعی شرف صدور یافته.

مستدرک الوسائل:

وسائل از آن لحاظ که جامعترین مجموعه مورد وثوق احادیث فقهی است از عصر مؤلف تاکنون مدار استنباط احکام فقهی و مرجع فقهای امامیه بوده است ولی چون مؤلف، بعض کتب متداول حدیث را صحیح نمی دانسته از نقل احادیث آنها خودداری فرموده لذا حاج میرزا حسین نوری (1320 ه) که از محدثین بزرگ قرن اخیر و شیخ مشایخ حدیث این فقیر است، مستدرکی از کتب مزبور و نیز کتابهای دیگری که شیخ دسترسی بدان نداشته گردآورد که آن نیز بترتیب ابواب فقهی تبویب شده است.

خاتمه این کتاب، شامل تحقیقات عمیقی در کتب حدیث امامیه و مؤلفین و نامبرداران علم الحدیث است که محققین و پژوهندگان این فن را گزیری از مراجعه بآن نیست.

مستدرک الوسائل ضمن سه جلد بزرگ بسال 1321 ه در تهران چاپ سنگی شده است که اخیرا نیز افست گردیده.

پی نوشت ها:

1 رک: مقدمه وسائل ج 1 ص یز.چاپ اسلامیه.تهران.

2 رک: مقدمه وسائل (فهرست کتاب) و فوائد آخر کتاب هدایة الائمة از مؤلف وسائل.