ابوالحسن، فقیه و محدّث مورد اعتماد شیعی، از اصحاب امامان هادی و حسن عسکری علیهماالسلام بود. وی همچنین هم زمان با وکالت احمد بن اسحاق قمی و احمد بن حمزة بن یسع، از سوی امام عصر(عج) عهده دار مقام وکالت بود و به طور مستقیم با آن حضرت ارتباط داشت. پس از او، مقام وکالت در همدان به فرزندش و سپس به نوه او سپرده شد. همچنین وی در برخی از روایات، از امام رضا علیه السلام نیز نقل حدیث کرده است. به همین دلیل، شیخ طوسی نام او را در شمار اصحاب امام رضا علیه السلام نیز ذکر نموده است. تاریخ ولادت و وفات او به درستی روشن نیست. بر پایه گزارش ابوعمرو کشی، وی به اتفاق فرزندش، جعفر، در 248 ه با امام حسن عسکری علیه السلام مکاتبه داشت. اما نمایندگی او از سوی امام عصر(عج) نشان می دهد که وی در عصر غیبت می زیست و مدت ها پس از این تاریخ، حیات داشت و چون استادِ احمد بن محمّد بن عیسی (م. حدود 280 ق) بود، گمان می رود در اوایل عصر غیبت (260 329 ق)، زندگی را به سر آورده باشد.
وی چنان که از لقب «همدانی» برمی آید، اصالتا ایرانی بود و در همدان اقامت داشت و مکاتبات زیادی با امامان عصر خود در مسائل گوناگون فقهی انجام داد. پسرش جعفر بن ابراهیم نیز از فقها و محدّثان عصر خود بود و به واسطه پدرش با «ابوالحسن» (یعنی امام جواد یا امام رضا علیهماالسلام ) مکاتباتی داشت. وی از فرزند دیگرش، نوه ای داشت به نام محمّد بن علی بن ابراهیم که دانشمندی والامقام، صاحب تألیفات و نایب امام عصر در همدان بود و چهل مرتبه به زیارت خانه خدا مشرّف شد. او خود نیز نزد امامان معصوم دارای مقامی ارجمند بود و بنا به گزارش ابن حمزه طوسی (م 560 ق) وی در زمان امام جواد علیه السلام ، نایب یحیی بن عمران بود و آن حضرت دو سال پیش از مرگ یحیی، طی نامه ای او را جانشین خود قرار داد.
از معاصران او، علی بن مهزیار اهوازی (م. حدود 255 ق) و احمد بن هلال کرخی (م 276 ق) هستند که در برخی موارد، مکاتبات همدیگر با امامان عصر خود را نقل نموده اند. از او روایات و توقیعات فراوانی به جای مانده که در تمام موارد، به طور مستقیم با امامان معصوم مکاتبه کرده است. بنابراین، وی بیشتر معلومات و مسائل فقهی خود را از امامان اخذ کرده است، هرچند در یک مورد دیده شده که وی از محمّد بن عبیده نقل حدیث کرده است. وی شاگردان زیادی داشت که ابراهیم بن هاشم (پدر علی بن ابراهیم، صاحب تفسیر)، عمر بن علی بن عمر، حمدان بن سلیمان نیشابوری، احمد بن علی تفلیسی، سهل بن زیاد آدمی (م. بعد 255 ق) یعقوب بن یزید و احمد بن محمّد بن عیسی (م. حدود 280 ق) از جمله آنان هستند.
درباره ارزش روایات او، ابوعمرو کشی (م. حدود 363 ق) در گزارش خود، وی را «عظیم القدر» و فردی «مطمئن» در نقل حدیث معرفی کرده است. شیخ طوسی (م 460 ق) نیز در کتاب الغیبه، او را مورد وثوق دانسته و مدح بلیغی از او به عمل آورده است. از این رو، احادیث و توقیعات او کاملاً مورد قبول صاحب نظران می باشند. وی ظاهرا دارای اثر تألیفی نبوده و به همین دلیل، نام او به طور مستقل در فهرست نجاشی نیامده، بلکه در ذیل شرح حال نوه اش، محمّد بن علی بن ابراهیم، ذکر شده است.
جستجو در قاموس نور