داود بن قاسم بن اسحاق بن عبداللّه بن جعفر بن ابی طالب، از مشاهیر علویان و از محدّثان نامدار شیعه، اهل بغداد بود و پدرش، قاسم، ولایتدار یمن. پدرش از امام صادق علیه السلام روایت دارد. مادرش، ام حکیم، دختر قاسم بن محمّد بن ابوبکر بود. به گفته مسعودی، «نسب او با سه واسطه به جعفر طیّار می رسد و در خاندان ابوطالب هیچ کس که نسبتی نزدیک تر از او داشته باشد، شناخته نبود.» وی از اصحاب امام رضا، جواد، هادی و عسکری علیهم السلام بود و به روایت بعضی منابع، امام دوازدهم علیه السلام را نیز دیده است. تاریخ ولادت او در دست نیست، ولی می توان حدس زد که وی پیش از سال 200 ه. و احتمالاً در بغداد به دنیا آمده است؛ زیرا وی از اصحاب امام رضا علیه السلام بود. وفات او به گفته خطیب بغدادی (م 463 ق) در سال 261 ه. اتفاق افتاده و به گفته مسعودی (م 345 ق) قبر او در بغداد معروف است، ولی در برخی منابع آمده که وی در سامرّاء، کنار مزار امام حسن عسکری علیه السلام به خاک سپرده شد.
وی در بغداد پرورش یافت و در ایّام جوانی، نزد امام رضا علیه السلام شاگردی کرد و پس از آن در خدمت امامان دیگر شاگردی نمود و آثار فضل و پرهیزگاری در وی نمایان گشت. وی به اهل بیت علیهم السلام محبت زیادی داشت و گاهی نیز در منقبت آنان شعر می سرود.
موقعیت اجتماعی وی چنان بود که نفوذ فراوانی در دستگاه حاکم داشت و در رویارویی با بزرگان حکومت، زبانی قاطع داشت. مسعودی در جریان خروج یحیی بن عمر آورده است: هنگامی که سر یحیی بن عمر بن یحیی (م 248 ق) را در بغداد نزد محمّد بن عبدالله بن طاهر (از کارگزاران مستعین عبّاسی) آوردند، وی پیش امیر طاهری رفت و به او گفت: «ای امیر، مردم درباره قتل کسی به تو تبریک می گویند که اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله زنده بود، قتل او را به پیامبر تسلیت می گفتند.» پس از آن وی اشعار سوزناکی خواند و امیر طاهری دستور داد سر یحیی را به زیر بکشند.
خطیب بغدادی به نقل از ابن عرفه می گوید: «ابوهاشم نسبت به دستگاه حاکم، فردی سخنگو و شکایتگر بود. از این رو، در سال 252 ه. وی را از بغداد به سامّراء منتقل کردند و در آنجا زندانی نمودند.» وی در زندان (در زمان مهتدی عبّاسی) با امام عسکری علیه السلام و یاران دیگرش هم سلول بود. یک روز از خستگی زندان، نزد امام عسکری علیه السلام شکایت کرد و امام در پاسخ به او فرمود: «نماز ظهر را در منزلت خواهی خواند.» در همان روز مهتدی کشته شد و وی آزاد گشت.
وی احادیث فراوانی از امام هادی و عسکری علیهماالسلام روایت کرده و چون پسرخاله امام صادق علیه السلام بود، روابط نزدیکی با ائمّه اطهار علیهم السلام داشت. رابطه او با امامان شیعه سبب شد تا اخبار فراوانی که از او روایت شده، مورد قبول همگان قرار گیرند. منابع رجالی بالاتفاق، او را فردی مطمئن و جلیل القدر معرفی کرده اند. وی به دلیل اینکه بیشتر تعلیمات خود را به طور مستقیم از امامان عصر خویش می گرفت، روایات او (مگر اندکی) بدون هیچ واسطه ای از آنان نقل شده اند.
برخی از کسانی که از او روایت کرده اند احمد بن محمّد برقی، حسن بن ابی لبابه، سعد بن عبداللّه، احمد بن محمّد بن عبداللّه، محمد حمیری، اسحاق بن محمّد نخعی، حسین بن احمد مالکی اسدی و جعفر بن محمّد بن مالک هستند. از جمله تألیفات او کتابی است که در اخبار و مدایح امامان شیعه علیهم السلام نوشته شده است .
جستجو در قاموس نور