گنجینه معارف

احمد بن ابراهیم مراغی

تعداد بازدید : 3953     تاریخ درج : 1386/11/21    

ابوحامد، محدّث شیعی در عصر امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام ، بخش زیادی از عصر غیبت صغرا (260329 ق) را درک کرد و حتی برخی از شاگردان او تا 329 ه حیات داشتند. بنابراین، وفات او می بایست دست کم در اواخر سده سوم (حدود 290 ه) اتفاق افتاده باشد. همچنین در بعضی از منابع حدیثی، دیده شده که حسین بن حمدان خصیبی (م 346 ق) بدون واسطه از او نقل حدیث کرده است که در این صورت، یا باید ملتزم شد وی دارای عمری طولانی بوده و یا اینکه واسطه ای در حدیث یاد شده بوده که حذف گردیده است. درباره تاریخ تولّد او، هیچ گزارشی در منابع نیافتیم، ولی از روی حدس و گمان، می توان گفت: وی در اوایل سده سوم تولّد یافته است.

ظاهرا آن طور که از نسبت «مراغی» استفاده می شود، وی اصالتا ایرانی و اهل مراغه از استان آذربایجان شرقی بود؛ زیرا چنان که از سوابق علمی او برمی آید، بیشتر دوران تحصیلی و حیات علمی او در شهرهای ایران مانند قم و ری و بخشی از آن در کوفه و سامرّاء سپری شد. بنابراین، نمی توان او را اصالتا عربی و منشعب از عشایر «طفیله»، که هم اکنون در اردن سکونت دارند، دانست. ولی احتمالاً در اواخر عمرش در قم اقامت داشته و به تربیت شاگرد مشغول بوده است؛ زیرا بیشتر شاگردان او اهل قم هستند.

وی در فقه و حدیث، به مقام شایسته ای رسید و استماعات او در نگاه صاحب نظران، مورد قبول می باشند. این مطلب در حالی است که در هیچ یک از منابع کهن رجالی، به اعتبار احادیث او تصریح نشده است. اما مقام علمی او و همچنین روابط نزدیکش با امامان عصر خود، سبب شدند تا علاّمه حلّی و ابن داود، که در اعتماد به راویان سختگیرند، او را با واژه هایی همچون «عظیم الشأن» و «ممدوح» بستایند. با این حال، از برخی گزارش ها استفاده می شود که وی پس از وفات امام حسن عسکری علیه السلام (م 260 ق) در مسئله «امامت» اندکی دچار تردید شد و به دنبال حقیقت می گشت، تا اینکه در سال 262 ه، که اوایل عصر غیبت بود و مردم شیعه در شناخت امام خویش دچار حیرت و سرگردانی شده بودند، خدمت حکیمه دختر امام جواد (م 274 ق) رسید و از پشت پرده از آن بانو پرسید که در امر امامت از چه کسی پی روی کند؟ حکیمه خاتون در پاسخ، نام «امام عصر (عج)» را بر زبان جاری ساخت. وی از حکیمه پرسید: آیا در این باره حدیثی شنیده ای؟ حکیمه خانم پاسخ داد: بلی از امام حسن عسکری علیه السلام شنیدم که فرزند او، امام دوازدهم شیعیان است. وی پرسید پس فرزند او کجاست؟ حکیمه پاسخ داد: پنهان است. وی گفت: چگونه می توان در امر امامت به وصیتی که به یک زن شده است، اعتماد کرد؟ حکیمه فرمود: پس چگونه است که وقتی امام حسین علیه السلام ، جانشینی امام سجّاد علیه السلام را به زینب علیهاالسلام وصیت نمود، هیچ تردیدی به خود راه ندادید؟ سپس حکیمه فرمود: شما که اهل اخبار و حدیث هستید، آیا این روایت را از رسول خدا صلی الله علیه و آله نشنیده اید که فرمود: «نهمین فرزند حسین در حالی که زنده است، میراثش را تقسیم می کنند.» در پی این ماجرا، وی از طریق وکلای امام عصر(عج)، مکاتباتی با آن امام داشت و درباره وجود امام علیه السلام برایش اطمینان کامل حاصل شد.

در مکاتبه ای که وکیل امام دوازدهم، محمّد بن احمد بن جعفر قمی (م. حدود 270 ق)، انجام داد و منزلت او را برای امام علیه السلام توصیف نمود، امام علیه السلام در جواب فرمود: «وقفتُ علی ما وصفتَ به أباحامد اعزّه اللّه بطاعته و فهمتُ ما هو علیه، تمّم اللّهُ ذلکَ له باحسانِه و لاأخلاهُ مِن تَفضُّلهِ علیه و کانَ اللّهُ ولیُّه و علیه أکثرُ السّلامِ و أخصّه»، بدانچه درباره ابوحامد گفتی آگاه گ شتم. خداوند او را در اطاعتش عزیز بدارد و نیکی اش را درباره او کامل کند و رحمت خویش را از وی نگیرد. از سوی من به او سلام ویژه برسان. ظاهرا مکاتبه مذکور مربوط به زمانی می شود که وی در قم مقیم بود و با وکیل امام دوازدهم در این شهر، رابطه نزدیکی داشت. وی همچنین در زمان اقامتش در کوفه، بیشترین استماعاتش را از محمّد بن شاذان بن نعیم فراگرفت.

وی شاگردان متعددی تربیت کرد که بیشتر آن ها اهل قم هستند. از جمله شاگردان او، علی بن محمّد بن قتیبه (م. حدود 295 ق)، سعد بن عبداللّه اشعری (م 299 ق)، محمّد بن جعفر اسدی رازی (م 312 ق) و محمّد بن یعقوب کلینی (م 329 ق) هستند. از او اثری تألیفی معرفی نشده است.

کلمات کلیدی
امام  |  حدیث  |  قم  |  امام حسن عسکری  |  امام حسن عسکری علیه‌السلام  |  حکیمه  |  عصر غیبت  | 
لینک کوتاه :