یعقوب بن منقوش

منقوش، محدّث شیعی، کنیه اش در منابع ذکر نشده و تاریخ تولّد و وفاتش در دست نیست. شیخ طوسی (م 460 ق) وی را از اصحاب امام هادی علیه السلام (220 254 ق) به شمار آورده است. بنابراین، ولادت او می بایست در اواخر سده دوم یا آغاز سده سوم روی داده باشد. همچنین درباره وفات او شاید از گزارشی که شیخ صدوق (م 381 ق) ارائه داده است، بتوان سال آن را حدس زد. در گزارش وی آمده است که وی می گفت: خدمت امام حسن عسکری علیه السلام رسیدم و از آن امام درباره صاحب الامر(عج) سؤال نمودم، فرمود: «پرده را بالا بزن.» وقتی پرده را کشیدم، پسرکی بیرون آمد که طول قد او پنج وجب و حدود ده یا هشت ساله و یا کمتر بود که در گونه سمت راست او خالی داشت و روی ران امام حسن عسکری علیه السلام نشست. سپس امام فرمود: «این صاحب امر شماست.» گزارش مذکور نشان می دهد که وی چندین سال پس از ولادت امام دوازدهم (تولد: 255 ق) زنده بوده و احتمالاً بخشی از غیبت صغرا (260 تا 329 ق) را درک کرده است.

درباره زندگی و چگونگی تحصیلات او با توجه به اینکه شرح حال او در هیچ یک از منابع معتبر نیامده است، نمی توان سخن قاطعی گفت. تنها آگاهی ما از او گزارشی است که نقل شد و از آن می توان استفاده نمود که وی شیعه امامی و در جست وجوی امامش بود. همچنین می توان گفت که وی دست کم مدتی در عراق، به ویژه کوفه و سامرّاء، به سر برد و رابطه اش با امام حسن عسکری علیه السلام نزدیک بود؛ زیرا امام علیه السلام در گزارش یاد شده او را به اسم خودش خطاب نموده اند. وی این گزارش را برای جعفر بن محمّد بن عبداللّه نخعی، که از نوادگان مالک اشتر نخعی است، نقل کرده و از همین جا می توان احتمال داد که وی اهل کوفه بوده و در این شهر پرورش یافته است. اکنون در منابع حدیثی، روایتی از او به چشم نمی خورد. به همین دلیل، استادان و شاگردان او برای ما ناشناخته اند؛ چنان که از تألیفات او نیز خبری گزارش نشده است.