سلسله جلیله روحانیت اصیل و آگاه در طول تاریخ پرفراز و نشیب اسلام هادیان و ساربانان امینی برای امت اسلامی بودند و هستند. همواره در هدایت علمی و معنوی جوامع مسلمین نقش بسزایی دارند حکما، عرفا، هرکدام به نوعی در حفظ و حراست اسلام محمدی - صلی الله علیه و آله و سلم - کوشیدند وبه دور از هیاهوی روزگار و بعضا درنهایت گمنامی سر در نقاب خاک کشیدند. در واقع اگر نبود این سازمان عظیم دینی و ملی معلوم نبود که سرنوشت اسلام چه می شد و چگونه قوانین حیات بخش آن در رگ و ریشه امت اسلامی جریان پیدا می کرد به هر حال سازمان روحانیت احناف ایران نیز مستثنا از بدنه بزرگ این کاروان نیست و همواره این جامعه سخت کوش حافظ و نگهبان باورهای دینی خود و ملت همسوی خود بودند، تا جایی که امروزه در جهان اسلام بیشترین جمعیت امت اسلامی را تشکیل می دهند و عده ای از همین امت اسلامی که پیروانان امام ابوحنیفه هستند در ایران (بلوچستان، ترکمن صحرا، جنوب خراسان) مستقرند و روحانیت آن سازمان حافظ شریعت و طریقت آن امت اسلامی است.
ترکیب و سازمان حوزه ها در این مناطق نوعا در چهارچوب مدارس علوم دینی در شهرها و روستاها شکل می گیرد و طلاب علوم دینی باید در این مدارس داخل و با تمام علوم دینی مرسوم و معمول از آن خارج شوند. و بیشتر مدارس بطور شبانه روزی اداره می شوند و هزینه تحصیل آنها نیز از طرف مدرسه و یا موقوفات مربوط تامین می گردد.
طلاب باید چهار مرحله (ابتدایی، متوسطه، سطح، عالی) در این مدارس طی کنند و در این مراحل کتبی را که معین شده آموزش داده می شوند.
اما عناوینی که در این جامعه به روحانیت داده می شود بدین قرار است: کسانیکه مراحل چهارگانه تحصیل را به اتمام نرسانند با عنوان «ملا» شناخته می شوند و این عده با آموختن مقداری از علوم مانند قرآن، مختصری فقه و اصول و غیره در روستایی در حد توان خود به انجام وظیفه دینی مشغول می شوند واز طرفی کسانیکه تمام مراحل چهارگانه را پشت سر بگذارند با عنوان «مولوی » شناخته شده که اکثر طلاب منطقه بلوچستان همین عنوان را دارند و در منطقه ترکن صحرا (آخوند) به جای «مولوی » بکار برده می شود.
بعد از این مرحله عده ای که توانایی علمی دارند و به تحصیل و تدریس و تحقیق ادامه می دهند و در درجه بالایی از علمیت قرار می گیرند. به «مولانا» ملقب می شوند و اگر کسی بالاتر از این مراحل را پیمود به عنوان «مفتی » معنون می شوند. و از همین روست که نسفی صاحب عقاید نسفی «مفتی الثقلین » می گویند و این تقریبا بالاترین مقامی است که در این سازمان به کاربرده می شود و اما عنوان دیگری هم در این مناطق معمول و مرسوم است بنام «شیخ الحدیث » و این عنوان به آن دسته از علمایی اطلاق می شود که در علم الدرایه و حدیث مهارت داشته باشند. سال تحصیلی در این مناطق ازاواخر ماه شوال شروع و اواخر ماه رجب به پایان می رسد. و ماه های شعبان و رمضان از تعطیلات سال محسوب می گردد. و نوع این مدارس بر همان سنت سابق منطقه زیر نظر یک روحانی به عنوان مدیر مدرسه با تعدادی از مدرسین اداره می شود و نوعا مدارس بلوچستان متاثر از برنامه های درسی پاکستان و ترکمن صحرا از برنامه ها و سنت بخارا به دلیل اشتراک زبانی و قومی با آن مناطق پیروی می کنند و واحد مدارس دفتر نماینده ولی فقیه در منطقه نیز بر بعضی از مدارس نظارتی دارند و کارهایی از قبیل کارت معافیت تحصیلی و امتحانات، و دیگر مشکلات اداری طلاب منطقه سر و سامان می دهند. (1)
پی نوشت:
1- در تهیه این مختصر از راهنمایی ها جناب مولوی اسحاق مدنی مشاور رئیس جمهور وقت حضرت آیة الله هاشمی در امور اهل سنت و جناب مولوی عبد الصمد ساداتی مدرس مدرسه دارالعلوم سراوان بهره بردم.
جستجو در قاموس نور