گنجینه معارف

فضایل حضرت فاطمه سلام الله علیها

ـ آنکه همۀ خوبی ها در او جمع شده است ـ فاطمه سلام الله علیها را الگو و مقتدای خویش می داند؛ آنجا که می فرماید: «فی إبنَةِ رسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله لِی أسوَهٌ حَسَنَهٌ (مجلسی، 1403 ق، ج 53: 179 ـ180)؛ دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله زیباترین الگو برای من اسـت». این مطلب در آیۀ 57 سورۀ احزاب 1 و روایت حضرت رسول صلی الله علیه و آله بیان شـده اسـت کـه فرمود: «إنَّ اللّهَ لَیَغَضَبُ بِغَضَبِ فاطِمَةَ وَیَرْضی لِرِضاها (صدوق، 1376: 230)؛ خدا بـا خـشم فاطمه خشمگین، و با رضایتش راضی می شود». حضرت فاطمه سلام الله علیها برای روشن ساختن افکار عمومی از انحراف مسیر امامت، چـهل شـبانه روز دست حسن و حسین علیهما السلام را می گرفت و همراه با حضرت علی علیه السلام به درِ خانۀ مهاجر و انـصار مـی رفت (دینوری، 1380: 29 –30) تا آنها را از انحراف و غفلتی که دچـار آن شـده اند، بـیدار کرده، غافلان و راحت طلبان را هوشیار سازد و به تـکلیف اجـتماعی و سیاسی خویش عمل کند. می توان پارسایی و قناعت بـه ثـروتی انـدک و امـکاناتی نـاچیز، در عـین امکان بهره مندی از بالاترین امکانات را از ابعاد کرامتی حضرت زهرا سلام الله علیها دانست؛ چراکه او دختر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است و آن حضرت مزرعۀ باارزش فدک را به ایشان بخشیدند (کلینی، 1407 ق، ج 2: 714 ) که درآمد خوبی داشت. حضرت فاطمه سلام الله علیها بـه هـمسری مردی درآمده بود که مجاهدی کامل در راه خدا بود و بیشتر روزهای زندگی مشترک این دو بزرگوار در شرایطی گذشت که علی علیه السلام در جبهه بود.

چکیده ماشینی


منبع : پیام، زمستان 1396 - شماره 127 , پاکیزه، محمود , استادیار پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه السلام تعداد بازدید : 16438     تاریخ درج : 1396/12/17    

در روایات، از چهار زن به عنوان بهترین زنان بهشتی یاد شده اسـت. ازجـمله پیـامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «أَفْضَلُ نِسَاءِ الْجَنَّةِ أَرْبَعٌ خَدِیجَةُ بِنْتُ خُوَیلِدٍ وَ فَاطِمَةُ بِنْتُ مُحَمَّدٍ وَ مَرْیمُ بِنْتُ عِمْرَانَ وَ آسـِیةُ بِنْتُ مُزَاحِمٍ امْرَأَةُ فِرْعَوْنَ» (مجلسی، 1403ق، ج 13: 162). همچنین فرمود: فاطمه سرور زنان اهل بهشت اسـت (همان، ج ۴۳: ۱۷۲).

حضرت فاطمه سلام الله علیها سـرآمد زنـان عالم است؛ زیرا در اوج فضایل قرار دارد؛ به حدی که شناخت او، جز برای معدودی از انسان ها، ناممکن است. چگونه می توان او را شناخت، درحالی که خدای متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده است: «یـا أَحْمَدُ! لَوْلاکَ لَما خَلَقْتُ الْأَفْلاکَ، وَلَوْلا عـَلِی لَما خَلَقْتُکَ، وَلَوْلا فاطِمَةُ لَما خَلَقْتُکُما (رحمانی همدانی، 1372: 9)؛ ای پیامبر! اگر تو نبودی، هستی را نمی آفریدم؛ و اگر علی علیه السلام نبود، تو را خلق نمی کردم؛ و اگر فاطمه سلام الله علیها نبود، شما دو نفر را به وجود نمی آوردم»

و پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله دربارۀ او فـرمود:

وَلَوْ کانَ الْحُسْنُ هَیْئَةً [شخصاً] لَکانَتْ فاطِمَةَ، بَلْ هِیَ اَعْظَمُ. اِنَّ فاطِمَةَ اِبْنَتی خَیْرُ اَهْلِ الأَرْضِ عُنْصُراً، شَرَفاً، وَکرَماً (ابن شاذان، 1407ق: 136).

اگر (خوبی ها و) زیبایی ها به صورت انسانی درآیـد، او فـاطمه خواهد بود؛ بلکه او برتر (از آن) است. به راستی که دخترم فاطمه برترین انسان روی زمین از نظر عنصر و ذات، و از نظر شرافت و بزرگواری است.

و چگونه می توان به فضائل و خوبی های او پی برد، حال آنکه قطب عالم امکان، مـهدی صـاحب الزمان. ـ آنکه همۀ خوبی ها در او جمع شده است ـ فاطمه سلام الله علیها را الگو و مقتدای خویش می داند؛ آنجا که می فرماید: «فی إبنَةِ رسُولِ اللهِ صلی الله علیه و آله لِی أسوَهٌ حَسَنَهٌ (مجلسی، 1403 ق، ج 53: 179 ـ180)؛ دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله زیباترین الگو برای من اسـت».

فـاطمه، لیـلة القدر ناشناخته است. امام صادق علیه السلام فـرمود:

إِنـَّا أَنـْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ اللَّیْلَةُ فَاطِمَةُ وَالْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَک لَیْلَةَ الْقَدْرِ وَ إِنَّمَا سُمِّیَتْ فَاطِمَةُ لِأَنَّ الْخَلْقَ فـُطِمُوا عـَنْ مـَعْرِفَتِهَا (همان، ج 43: 65).

(اینکه خدا می فرماید:) ما قرآن را در شب قـدر نـازل کردیم، مراد از شب، فاطمه، و مراد از قدر، خداست؛ درنتیجه، هرکسی فاطمه را آن چنان که باید بشناسد، به حقیقت، شب قدر را درک نموده است؛ و... ایـنکه فـاطمه، فـاطمه نامیده شده است، برای این است که مخلوق از (کنه) معرفت او عـاجزند.

فاطمۀ زهرا سلام الله علیها معیار خشم و رضایت خداوند متعال است. این مطلب در آیۀ 57 سورۀ احزاب 1 و روایت حضرت رسول صلی الله علیه و آله بیان شـده اسـت کـه فرمود: «إنَّ اللّهَ لَیَغَضَبُ بِغَضَبِ فاطِمَةَ وَیَرْضی لِرِضاها (صدوق، 1376: 230)؛ خدا بـا خـشم فاطمه خشمگین، و با رضایتش راضی می شود».

فضایل زهرا سلام الله علیها آن گونه که باید و شاید، قابل درک نیست و البته قابل انکار نـیز نـمی باشد؛ ولی از جـهت الگوپذیری از آن حضرت، شناخت ویژگی ها و سیرۀ زندگانی اش در حد فهم و توان، ضروری مـی نماید. در ایـن نـوشتار، به اختصار برخی از ابعاد زندگی ایشان را ذکر می کنیم.

إِنَّ الَّذِینَ یُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فـِی الدُّنـْیا وَ الآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِیناً. حضرت دربارۀ این آیه فرمودند: هرکس فاطمه را آزار دهد، بـه مـن آزار رسانده؛ و کسی که من را آزرده خاطر سازد، خدای متعال را آزرده است (قمی، 1404ق، ج 2: 196).

1- زندگی اجتماعی و سـیاسی

حـضرت فـاطمۀ زهرا سلام الله علیها در دورۀ کوتاه زندگی خود، پس از هجران رسول خدا صلی الله علیه و آله زیباترین جلوۀ پاسداری از حریم ولایت را به تصویر کـشید و مـحور پایه ریزی یک جریان و حرکت سیاسی بود که آن را هدایت می کرد. آن حضرت، کانونی بـرای مـقابله بـا ناهنجاری ها و انحراف ها شدند و در برابر موج های انحرافی ایستادند. حضور ایشان در میدان جنگ، سخنرانی در مسجد و پاسخ گویی بـه شـبهه های زنان و مردان جامعه، نشان دهندۀ وجود چهارچوب هایی برای حضور زنان در جامعه است. ایـشان در زمـان حـیات پیامبر صلی الله علیه و آله پس از غزوه ها، یار و غمخوار پدر و همسر بود و نقش امدادگری را ایفا می کردند. نقش حضرت در ماجرای مباهلۀ مـسیحیان نـجران بـه همراه پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی و حسنین علیهم السلام ـ که در قرآن نیز بدان اشاره شده است ـ حـضور سـیاسی ایشان را در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله نشان می دهد.

حضرت فاطمه سلام الله علیها برای روشن ساختن افکار عمومی از انحراف مسیر امامت، چـهل شـبانه روز دست حسن و حسین علیهما السلام را می گرفت و همراه با حضرت علی علیه السلام به درِ خانۀ مهاجر و انـصار مـی رفت (دینوری، 1380: 29 –30) تا آنها را از انحراف و غفلتی که دچـار آن شـده اند، بـیدار کرده، غافلان و راحت طلبان را هوشیار سازد و به تـکلیف اجـتماعی و سیاسی خویش عمل کند.

حضرت فاطمه سلام الله علیها مردم زمانۀ خویش را خوب می شناخت و می دانست آنـان لیـاقت عبرت پذیری از سخنان او و جسارت قیام بـه همراه او را نـدارند؛ اما مـی خواست بـرای آیـندگان، ضلالت را رسوا، حقیقت را برملا و حجت را تـمام کـند؛ چنان که فرمود:

من با کمال دقت و معرفت، شما را از گمراهی، خذلان و تیرگی ـ کـه ظـاهر و باطن شما را فراگرفته است ـ آگاه سـاختم؛ ولی می دانم که خـوارید و در چـنگال زبونی گرفتار؛ یاری نکردن، وجـودتان را فـراگرفته و ابر بی وفایی بر قلوبتان سایه گسترده است. چه کنم که دلم خون است و بـازداشتن زبـان شکایت، از طاقت بیرون. می گویم بـرای اتـمام حـجت بر مردمان... (طـبرسی، 1403 ق: 104).

فـاطمه سلام الله علیها در قیام پرحماسۀ فرهنگی اش، لحـظه ای از افـشاگری و روشنگری های هدایت بخش خویش دست بر نداشت تا به همۀ مسلمانان طول تاریخ بفهماند کـه سـکوت در برابر مهاجمان فرهنگی پذیرفتنی نیست. حـضرت زهـرا سلام الله علیها در مقابل بـدعت و تـحریف اسـلام، آرام ننشست؛ بلکه برخاست، جـوشید و خروشید؛ افشاگری نمود و روشنگری کرد؛ چراکه با الهام الهی و تحدیث جبرئیل، از آینده خبر داشت و مـی دانست ایـن روشنگری ها، عاقبت دل های لایقی خواهد یـافت و نـقش بـی نظیری را در بـه ثمررسانی امـامت و محقق سازی هدف خـلقت، ایـفا خواهد کرد. (حیدری، 1380: 149 ).

2- سامان دهی اقتصادی خانواده

ساده زیستی و دوری از مصرف گرایی و سازگاری با وضعیت اقتصادی مردم عصر خویش، نـمونه هایی از رفـتار اقـتصادی حضرت زهرا سلام الله علیها است. می توان پارسایی و قناعت بـه ثـروتی انـدک و امـکاناتی نـاچیز، در عـین امکان بهره مندی از بالاترین امکانات را از ابعاد کرامتی حضرت زهرا سلام الله علیها دانست؛ چراکه او دختر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله است و آن حضرت مزرعۀ باارزش فدک را به ایشان بخشیدند (کلینی، 1407 ق، ج 2: 714 ) که درآمد خوبی داشت. هـمچنین حضرت علی علیه السلام از محل کار و تلاش خود، درآمد قابل توجهی داشتند و حضرت می توانستند زندگی مرفهی برای خود و همسر و فرزندان خود فراهم آورند؛ اما همۀ درآمد خود را صرف نیازمندان می کردند و خود بـه زنـدگی بسیار سخت و پرمشقتی اکتفا می نمودند.

از امام باقر علیه السلام نقل شده است که حضرت فاطمه سلام الله علیها کارهای خانه، آرد کردن گندم، نان پختن و جارو کردن را عهده دار شد و حضرت علی علیه السلام آنچه را که به بـیرون خـانه مربوط بود؛ مانند جابه جا کردن هیزم و آوردن گندم. روزی به حضرت زهرا سلام الله علیها گفت: آیا در خانه چیزی برای خوردن داریم؟ حضرت فرمود: قسم به خدایی کـه حـق تو را عظیم داشت، سه روز اسـت کـه چیزی نداریم تا برایت بیاورم! امیرمؤمنان علیه السلام فرمود: پس چرا مرا خبر نکردی؟ فرمود: پیامبر صلی الله علیه و آله از اینکه از تو چیزی بخواهم، مرا برحذر داشت و فرمود که از پسرعمویت چیزی نـخواه، مـگر اینکه خودش برایت بـیاورد (مـجلسی، 1403 ق، ج 43: 31).

3- روابط عاطفی با همسر

استفاده از نام مناسب و القاب زیبا برای خطاب همسر، باعث ایجاد روابط مثبت و محیطی آکنده از صمیمیت و سبب پیدایش زمینۀ عکس العمل و رفتاری مناسب در طرف مقابل می شود. در زندگی مـشترک فـاطمه سلام الله علیها با علی علیه السلام، عبارت ها و کلمه های محبت آمیز بسیار است. فاطمه سلام الله علیها با الهام از دستورهای الهی و با داشتن درک صحیح از روابط زن و شوهر، همواره به همسر بزرگوارش عشق می ورزید؛ به او محبت می کرد و در کلام خود علاقه و احـترام را در نـظر داشت. گـاهی او را با کنیۀ «اباالحسن» صدا می کرد و گاه او را «پسرعمو» خطاب می کرد (همان: 192).

فاطمه سلام الله علیها، در مقام اظهار محبت و علاقه به امـام علی علیه السلام فرمود: «علی جان! روح من فدای روح تو؛ و جان من سپر بـلاهای جـان تـو» (حائری، 1374، ج 11: 196).

از دیگر خصیصه های رفتاری حضرت زهرا سلام الله علیها، رفتار مناسب، احترام به همسر و نداشتن تقاضای نامقدور، و مهرورزی به خـانواده اسـت. ایشان مشکلات زندگی را تحمل و آنها را از علی علیه السلام پنهان می کرد تا او را نیازارد. او هرگز از علی علیه السلام چـیزی نـخواست کـه مبادا قدرت بر تهیۀ آن نداشته باشد؛ و خود می فرمود: «لَأَسْتَحْیِی مِنْ إِلَهِی أَنْ تُکَلِّفَ نَفْسَکَ مـَا لَا تَقْدِرُ عَلَیْه (مجلسی، 1403 ق، ج 37: 103)؛ از خدا شرم دارم تکلیفی بر دوشت بگذارم که در توانت نباشد».

حـضرت فاطمه سلام الله علیها در طول مدت زنـدگی بـا امیرمؤمنان علیه السلام، هرگز حریم آن حضرت را نادیده نگرفت و در تکریم شخصیت آن بزرگوار کوتاهی نکرد؛ تاجایی که حضرت علی علیه السلام دراین باره فرمود: «فَوَ اللّه ما اَغْضَبْتُها ولا اَکرَهْتُها عَلی اَمْرٍ حَتّی قَبَضَهَا الله عَزَّوَجَلَّ اِلَیْهِ ولا اَغضَبَتْنی ولا عَصَتْ لی اَمراً (اربـلی،1381 ق، ج 1: 363 )؛ سوگند به خدا، نه من [در زندگی مشترکمان] فاطمه را به خشم آوردم؛ و نه او مرا به خشم آورد و نافرمانی کرد «.

4- عفاف و پوشیدگی

جلوه هایی بسیار زیبا و دیدنی از رفتار و گفتار فاطمۀ زهرا سلام الله علیها در عرصۀ حجاب و عفاف گزارش شده است کـه مـی باید سرمشق دختران و زنان ما در زندگی قرار گیرد. بحث حجاب، از مسائلی بود که حضرت به آن اهمیت ویژه ای می دادند. پوشش ایشان از پیرمرد نابینا و جریان نگرانی ایشان هنگام بیماری برای نمایان بودن حـجم بـدن در تابوت[1]، نمونه هایی از توجه ایشان و اهمیت حجاب است.

روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از جمع مسلمانان حاضر در مسجد پرسید: چه روش و سیره ای برای زندگانی بانوان بهتر است؟ حضرت زهرا سلام الله علیها به واسطۀ سلمان ـ که خود را عاجز از پاسخ بـه ایـن سؤال می دانست و به همین دلیل خود را به خانۀ حضرت زهرا سلام الله علیها رسانیده بود ـ فرمودند: برای زنان بهتر است که مردان نامحرم را نبینند و مردان نامحرم نیز ایشان را نبینند (مجلسی، 1403 ق، ج 43: 54).

این احادیث بیانگر تـوجه آن حـضرت بـه عفاف و پوشیدگی و عدم حضور بـی مورد در بـیرون خـانه و اختلاط با نامحرم است؛ ولی برای حضور در صحنه های مختلف اجتماعی و سیاسی، به ویژه در جاهایی که حضور زنان تأثیرگذار است، با حفظ حریم، حـضور لازم و ضـروری اسـت. همان گونه که قبلاً ذکر شد، حضرت زهرا سلام الله علیها برای دفـاع از ولایـت و نیز جلوگیری از غصب فدک، سخنرانی کرد و در میدان های سیاسی و اجتماعی حضور داشت. زن مسلمان ایرانی با داشتن چنین الگویی، توانست بـا حـضور خـود در صحنه های پرشور دوران وحشت زای طاغوت، حماسۀ انقلاب اسلامی را به منصّۀ ظهور بـرساند و سختی ها و مرارت های هشت سال جنگ تحمیلی را به جان بخرد و با ایثارگری های خود در پشت جبهه و گاه در درون جبهه، و نیز تـهاجم فـرهنگی دشـمن، توطئه های دشمن را نقش بر آب سازد و با تمسک به حبل المتین زهرای اطـهر سلام الله علیها، بـه عنوان الگو و اسوه، در صحنه های گوناگون جامعه حضور یابد و فریب تبلیغات مغرضانه و مزوّرانۀ فریب کاران زر و زور و تـزویر را نـخورد؛ و چه زیبا و دل نشین مقام معظم رهبری امام خامنه ای دام ظله فرمود:

زنان مسلمان در زنـدگی شـخصی، اجـتماعی و خانوادگی خود باید زندگی حضرت فاطمه سلام الله علیها را از جهت خردمندی، فرزانگی و عقل و معرفت الگو و سرمشق قرار دهـند؛ از بـُعد عبادت، مجاهدت، حضور در صحنۀ تصمیم گیری های عظیم اجتماعی، خانه داری، همسرداری و تربیت فرزندان صـالح، از زهـرای اطـهر سلام الله علیها پیروی کنند.

5- عبادت و بندگی

یکی دیگر از فضایل حضرت زهرا سلام الله علیها، عبادات آن حضرت است. عبادت فاطمه سلام الله علیها از لحـاظ کـمیت، تـا بدان حد گسترده است که در لحظه لحظۀ زندگی او حضور و ظهور دارد. رفتار او، گفتار او، نـگاه او، تـلاش او، نفس کشیدن او در هر لحظۀ شب و روز، عبادت بود.

در حدیثی می خوانیم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از علی علیه السلام پرسید: «کیْفَ وَجَدْتَ أَهـْلَک قـَالَ نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَی طَاعَةِ اللَّهِ وَسَأَلَ فَاطِمَةَ فَقَالَتْ خَیْرَ بَعْلٍ (حسینی،، بـی تا، ج 10: 401)؛ هـمسرت را چگونه یافتی؟ گفت: بهترین یار بر اطاعت (و بـندگی) خـداوند. و از فـاطمه سؤال کرد؛ گفت: او بهترین شوهر است».

در روایت دیـگری رسـول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «إِنَّ ابْنَتِی فَاطِمَةَ مَلَأَ اللَّهُ قَلْبَهَا وَجَوَارِحَهَا إِیمَاناً إِلَی مُشَاشِهَا تَفَرَّغَتْ لِطـَاعَةِ اللَّه (کلینی، 1407 ق، ج 1: 461)؛ خدا دل و جوارح دخترم فـاطمه سلام الله علیها را عـمیقاً سرشار از ایـمان سـاخته اسـت و او همواره در اطاعت و فرمان برداری خدا به سر مـی برد».

امـام حسن مجتبی علیه السلام دراین باره می فرماید: «مادرم فاطمه سلام الله علیها را دیدم که در شب جمعه از بستر خـویش جـدا شده، تا طلوع خورشید مشغول عـبادت و راز و نیاز با پروردگار بـود و لحـظه ای از رکوع و سجود سر برنمی داشت (شـیخ حـر عاملی، 1409 ق، ج 7: 113).

در جای دیگر می فرماید: «مَا کانَ فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ أَعْبَدُ مِنْ فَاطِمَةَ کانـَتْ تـَقُومُ حَتَّی تَوَرَّمَ قَدَمَاهَا (مجلسی، 1403 ق، ج 43: 12)؛ عـابدتر از فـاطمه در دنـیا نبود؛ (آن قدر عـبادت کرد) که پاهـای (مبارکش) ورم کرد».

امام صادق علیه السلام فـرمود: «کانـَتْ إِذَا قَامَتْ فِی مِحْرَابِهَا زَهَرَ نُورُهَا لِأَهْلِ السَّمَاءِ کمَا یَزْهَرُ نُورُ الْکوَاکبِ لِأَهْلِ الْأَرْضِ (هـمان: 49)؛ هـرگاه فاطمه سلام الله علیها در محراب عبادتش می ایستاد، نور او بـرای اهـل آسمان مـی درخشید؛ آنـ گونه که سـتارگان برای اهل زمین مـی درخشند».

6- همسرداری فاطمه سلام الله علیها

فاطمه سلام الله علیها در یک موقعیتی بسیار حساس و بحرانی در خانۀ علی علیه السلام زندگی می کرد؛ سپاه اسلام هـمیشه در حـال آماده باش بود؛ در هر سال چندین جـنگ واقـع مـی شد و عـلی علیه السلام در تـمام یا بیشتر آن جـنگ ها شـرکت داشت. هرگاه با پیکر خسته و کوفته به خانه بازمی گشت، از مهربانی ها و دلگرمی ها و نوازش های همسر عزیزش کاملاً بـرخوردار مـی شد؛ فـاطمه سلام الله علیها زخم های تنش را پانسمان می کرد؛ لباس های خون آلود جـنگ را مـی شست (امـینی، 1375: 78 – 79)؛ فـداکاری ها و شـجاعت هایش را مـی ستود و بدین وسیله دلش را گرم و برای جنگ آینده آماده اش می کرد.

حضرت علی علیه السلام می فرماید: «وَلَقَدْ کنْتُ أَنْظُرُ إِلَیْهَا فَتَنْکشِفُ عَنِّی الْهُمُومُ وَالْأَحْزَان (مجلسی، 1403 ق، ج 43: 134)؛ به راستی همیشه این گونه بود که به او نگاه مـی کردم و تمام غم ها و غصه هایم برطرف می شد».

فاطمه سلام الله علیها هرگز بدون اجازۀ علی علیه السلام از خانه خارج نشد و هیچ گاه او را غضبناک نکرد. او در ساعات وداع خویش به علی علیه السلام گفت:

ثُمَّ قَالَتْ یَا ابْنَ عَمِّ مَا عَهِدْتَنِی کاذِبَةً وَلَا خـَائِنَةً وَلَا خـَالَفْتُک مُنْذُ عَاشَرْتَنِی فَقَالَ علیه السلام مَعَاذَ اللَّهِ أَنْتِ أَعْلَمُ بِاللَّهِ وَأَبَرُّ وَأَتْقَی وَأَکرَمُ وَأَشَدُّ خَوْفاً مِنَ اللَّهِ أَنْ أُوَبِّخَک غَداً بِمُخَالَفَتِی (همان: 191).

پسرعمو! هرگز مرا دروغگو و خائن نیافتی؛ از روزی که با مـن مـعاشرت کردی، با دستورهای تو مخالفت نکردم. علی علیه السلام فرمود: (ای دختر پیامبر!) معاذالله (که تو در خانۀ من بدرفتاری نموده باشی؛ زیرا) مراتب خداشناسی و نیکوکاری و پرهیزکاری و بزرگی و خـداترسی تـو، به حدی است که جای ایراد و خـرده گیری در مـورد مخالفت با من نیست.

7- نقش مادری

انتخاب شایستۀ روز ولادت حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به نام روز مادر، بهانه ای است تا به نقش مادریِ موفق ترین مادر هستی نگاهی دوبـاره داشـته باشیم. «ام ابیها»، نقش مـادری اش را بـا مراقبت های مادرانه از حضرت محمد صلی الله علیه و آله آغاز کرد و در طول زندگی خویش، پرورش دهندۀ گل های یاسی بود که عطر وجودشان تا پایان تاریخ به مشام می رسد.

برترین بانوی دوسرا، پذیرای نقش مادری چهار فـرزند بـود که دو نفر از آنان، به مقام امامت رسیدند. آمادگی برای پذیرش این تعداد فرزند، باوجود سن اندک، نکته ای قابل توجه است و از علاقه مندی بانو به این نقش خبر می دهد.

نگاهی به زوایـای زنـدگی حضرت زهـرا سلام الله علیها نشان می دهد که ایشان بخشی از عبادت را در نقش مادری می دانستند. اختصاص زمان هایی برای رسیدگی به فرزندان، بازی بـا آنان، خواندن اشعار آموزشی و تربیتی، مراقبت و دقت در رشد جسمی کودکان و نـیز تـوجه بـه الگوپذیری کودکان در زمینه های گوناگون، همگی از موفقیت و توانمندی دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله در این نقش حکایت می کند. حضرت، اهتمام ویـژه ای بـه این مهم داشتند و هیچ گاه مشغله های عبادی، اجتماعی و شرایط حاکم بر زمانه، ایشان را از ایـفای ایـن وظـیفه بازنداشت. فاطمه سلام الله علیها در تربیت فرزندان، برای همه الگوست؛ چون فرزندانی تربیت کرد که دین خدا را حـفظ کردند؛ فرزندانی چون حسن و حسین و زینب و ام کلثوم علیهم السلام تربیت کرد که هریک نقش بـزرگ الهی در راه اعتلای دین خـدا داشـتند. فاطمه سلام الله علیها با رفتار خود علم و شجاعت و پارسایی و تقوا را به فرزندان یاد داد؛ شجاعتی که امام حسین علیه السلام از مادر فراگرفت، در کربلا به جهانیان آموخت؛ و عزتی که زینب و ام کلثوم از مادر آموختند، در کوفه و شام به هـمه درس دادند که در راه دین باید بردباری داشت و از همۀ عزیزان گذشت.

8- پرورش کودکان مقتدر و اثرگذار

فارغ از نگاه قدسی به فرزندان حضرت فاطمه سلام الله علیها، باید گفت که روش تربیتی بانو سبب شد تا فرزندانی موفق، اثـرگذار، پایـدار در برابر دشواری ها، یکتاپرست، مبارز و با سطح بالایی از همکاری اجتماعی پرورش یابند. نمونه ای از این موفقیت را در روحیه و شخصیت عقیلۀ بنی هاشم، حضرت زینب علیها السلام مشاهده می کنیم که با درک درست موقعیت هایی که در زندگی با آن روبـه رو بـوده اند، توانستند از عهدۀ نقش های گوناگون به خوبی برآیند و جامعه را به سمت صلاح و سعادت سوق دهند. نقش آموزشی و تربیتی این دختر گران مایه در جامعه ای که می زیستند، خود نمونه ای از تربیت موفق است.

حضرت فاطمه سلام الله علیها بـه هـمسری مردی درآمده بود که مجاهدی کامل در راه خدا بود و بیشتر روزهای زندگی مشترک این دو بزرگوار در شرایطی گذشت که علی علیه السلام در جبهه بود. در چنین شرایطی، فاطمه سلام الله علیها صاحب فرزندانی شد وبا داشتن فـرزندان خـردسال، وظـیفۀ نگهداری و تربیت و آموزش آنها و بـخشی از وظـایف هـمسرش در خارج از خانه را نیز برعهده گرفت. فاطمۀ زهرا سلام الله علیها درشرایطی عهده دار تربیت فرزندان خود بود که ازیک سو جامعه در شرایط بحرانی و جنگ به سر مـی برد و شـهر مـدینه در محاصره بود؛ و ازدیگرسو در امور معیشتی و خوراک و پوشاک، از حـداقل امـکانات برخوردار بودند. بااین حال، فاطمه سلام الله علیها هیچ گاه از وضع خود کوچک ترین گلایه و شکایتی نکرد یا خواستار حضور بیشتر علی علیه السلام در خانواده نشد.

مـقام مـعظم رهـبری دام ظله در تحلیلی زیبا از نقش حضرت زهرا علیها السلام در فعالیت های اثرگذار همسرش چنین یـاد می کنند:

...در طول ده سالی که پیامبر صلی الله علیه و آله در مدینه بود، حدود نه سال، جنگ های کوچک و بزرگی ذکر کرده اند (حدود شصت جـنگ اتـفاق افـتاده). در اغلب آنها امیرالمؤمنین علیه السلام هم بوده است. حالا شما ببینید، او [حضرت زهـرا سلام الله علیها] خـانمی است که در خانه نشسته و شوهرش مرتب در جبهه است و اگر در جبهه نباشد، جبهه لنگ می ماند... از لحاظ زنـدگی هـم وضـع روبه راهی ندارند... درحالی که دختر رهبر است، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله است، یک نوع احـساس مـسئولیت هـم می کند. ببینید انسان چه روحیۀ قوی ای باید داشته باشد تا بتواند این شوهر را تـجهیز کـند؛ دل او را از وسـوسۀ اهل و عیال و گرفتاری های زندگی خالی کند؛ به او گرمی بدهد؛ بچه ها را به آن خوبی تربیت کـند... فـاطمۀ زهرا سلام الله علیها این گونه خانه داری، شوهرداری و کدبانویی کردند و این طور محور زندگی فامیل ماندگار در تاریخ قـرار گـرفتند (حـسینی خامنه ای، 7/2/1377).

9- الگوپذیری از فاطمه زهرا سلام الله علیها و روز زن

زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها در جنبه های مختلف برای همۀ انسان ها، چه زن و چـه مـرد، الگوست؛ اما به عنوان یک زنی که سیدۀ زنان دو عالم است، روز ولادت ایشان به عنوان روز زن نـام گذاری شـده اسـت تا زنان ما توجه بیشتری به سیره و زندگی آن حضرت داشته باشند. به عنوان مادر در تربیت اولاد، بـه عنوان یـک همسر در وفاداری اش به شوهر، به عنوان یک دختر در علاقه مندی به پدر، به عنوان یک زن خـانه دار کـه زاهـدانه این خانه را می چرخاند، برای همۀ اقشار اجتماعی ما الگوست؛ برای بندگان متهجد خدا به عنوان یـک عـبادت کنندۀ خـالص خدا الگوست که با همۀ مشکلات، گاهی شب تا صبح به نـماز مـی ایستاد و پاهایش ورم می کرد (مجلسی، 1403 ق، ج 43: 84). ازسوی دیگر نیز می تواند به عنوان یک مبارز و مدافع، برای همۀ دین مداران الگو باشد؛ در خـانه نـنشست تا بگوید من زن هستم؛ کاری از من برنمی آید! وقتی از بین در و دیوار برخاست، گـفت: عـلی کجاست؟ مسجد آمد، سخن گفت؛ زن ها عیادتش آمـدند، سـخن گـفت؛ ام سلمه آمد، سخن گفت؛ عایشه همسر پیـغمبر صلی الله علیه و آله عـیادتش آمد، اعتراض کرد و در افشا کردن فتنه کوتاهی نکرد.

رفتار حضرت زهرا سلام الله علیها نشان مـی دهد کـه انسان باید مَشْی سیاسی داشـته بـاشد. مشی سـیاسی هـم بـا مشی عبادی هیچ منافات ندارد. ازهـمین روست کـه حضرت امام خمینی رحمه الله در تحریرالوسیله می فرماید: «اسلام با تمام شئونش دین سیاست اسـت و ایـن مطلب برای هرکسی که مختصر تدبّری در احـکام حکومتی و سیاسی و اجتماعی و اقـتصادی اسـلام داشته باشد، آشکار می شود. پس هـرکه خـیال کند که دین از سیاست جداست، نادان است؛ که نه اسلام را شناخته و نه سیاست را» (موسوی خـمینی، بـی تا، ج 2: 265).

راه های مختلف احتجاج، سخنرانی، گـریه، تـوبیخ، وصـیت سیاسی، بی اعتنایی، و راه نـدادن بـه خانه، حکایت از هوش سـرشار و مـعرفت سیاسی آن حضرت دارد. ایشان با شیوه های مختلف به مسلمانان و به شیعیان تفهیم کرد که مـن مـدافع امیرمؤمنان علیه السلام و مدافع ولایت و اسلام هستم؛ شـما نـیز این گونه بـاشید.

مـا پاسـدران انقلاب اسلامی و سربازان ولایـت نیز باید به آن حضرت اقتدا کنیم و در دفاع از دین و ولایت تا پای جان ایستادگی و مبارزه کـنیم. هـمسران پاسداران و روحانیون نیز باید در همۀ ابـعاد زنـدگی، از سـیره و زنـدگی آن حـضرت پیروی کنند. کـسی کـه در عبادت سرآمد روزگار است و در شوهرداری و تربیت فرزند و عفاف و حجاب و مدیریت اقتصادی و تنظیم روابط عاطفی خانواده و حـضور در مـیدان مـبارزۀ فرهنگی و سیاسی نظیر ندارد، باید الگوی زنـدگی مـا بـاشد تـا در دنـیا و آخـرت سربلند و سعادتمند باشیم.

10- شهادت حضرت فاطمه سلام الله علیها

بعد از رحلت رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله، غاصبان خلافت و ولایت امیرمؤمنان علیه السلام به دنبال بیعت گرفتن از ایشان بودند و چند بار به خانه اش مراجعه کردند و بـا پاسخ منفی روبه رو شدند. بار آخر، درب منزل را آتش زدند که به زور وارد شوند و او را با جبر به مسجد ببرند و بیعت بگیرند که با ممانعت حضرت زهرا سلام الله علیها که پشت در بود، مواجه شدند و درب خـانه را آتـش زدند.[2] خلاصۀ ماجرا همان است که در نامۀ خود خلیفۀ دوم به معاویه آمده است (مجلسی، 1403 ق، ج 30: 293). براثر این حادثه، حضرت زهرا سلام الله علیها در بستر بیماری بود تا به شهادت رسید. اسماء بنت عمیس نـقل مـی کند: یک روز وجود مقدس زهرای مرضیه سلام الله علیها مرا صدا زدند و فرمودند: اسماء! دقایقی من استراحت می کنم؛ تو هم از اتاق بیرون برو. به تعبیر مرحوم حـاج شیخ عباس و دیـگران که می فرمایند: حضرت زهرا سلام الله علیها یـک تـمهیدی اندیشید که جان دادنش را بچه های کوچک نگاه نکنند. حسین و حسن علیه السلام به مسجد رفتند؛ زینب و ام کلثوم را به خانۀ زن های هاشمی فرستاد؛ امیرالمؤمنین علیه السلام هم طبق این نقل، مسجد بود. حضرت تنها با اسماء در خانه بوده است. ازاین رو فرمود: اسماء! تو هم بیرون برو؛ بـگذار فـاطمه تنها باشد و دقایقی بعد بیا مرا صدا بزن؛ اگر جوابت را دادم، که هیچ؛ وگرنه، برو بچه ها و همسرم را خبر کن. اسماء می گوید: از اتاق بیرون آمدم؛ جلوی درب اتاق قدم می زدم؛ دل تـو دلم نـبود؛ نکند فـاطمۀ زهرا به من گفت برو بیرون، می خواست ندای حق را لبیک بگوید! و با این عالم وداع کند. می گوید: دقـایقی بعد، هرچه صدا زدم، دیدم که فاطمه جواب نمی دهد.

ای دختر پیامبر! ای دخـتر بـهترین خـلق عالم! ای دختر رسول الله! «وانکبَّتْ علیها»؛ خودش را انداخت روی بدن زهرای مرضیه. فاطمه جان! سلام مرا به پیـغمبر بـرسان. همین طور که داشت اشک می ریخت، نقل دارد: «فاذَا الْحَسَنُ وَالْحُسَیْنُ بالبابِ». یک وقت دیـد دو آقـازادۀ زهـرا سلام الله علیها وارد اتاق شده اند، حال اسماء چه کند؟ چگونه به این دو نازدانۀ کوچک خبر بدهد؟ اسماء بلند شد تـا آنها را آرام و سرگرم کند؛ اما نه؛ آنها متوجه مصیبت و حادثه شدند. در نقل دارد: دویدند داخـل اتاق؛ امام حسن علیه السلام خـودش را انـداخت روی سینۀ مادر: «یَا أُمَّاهُ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ تُفَارِقَ رُوحِی بَدَنِی»؛ مادر! با من سخن بگو، قبل از اینکه روح از بدنم جدا شود. امام حسین علیه السلام صورت را به کف پای مادر گذاشت: «وَ أَقْبَلَ الْحُسَیْنُ یُقَبِّلُ رِجـْلَهَا وَیَقُولُ یَا أُمَّاه أَنَا ابْنُکِ الْحُسَیْنُ کَلِّمِینِی قَبْلَ أَنْ یَتَصَدَّعَ قَلْبِی فَأَمُوتَ»؛ مادر! من حسینم؛ مادر با من سخن بگو، پیش از آنکه جان دهم.

اسماء آقازاده ها را بلند کرد؛ گفت: بروید بـابایتان امـیرمؤمنان علیه السلام را خبر کنید. دوان دوان آمدند مسجد. همین که گفتند: «یا ابَتَاه مَاتَتْ اُمُّنَا»بابا! بی مادر شدیم. کسی تا آن روز زمین خوردن امیرالمؤمنین علیه السلام را ندیده بود. قهرمان اُحد است؛ قهرمان خندق و خیبر است؛ امـا تـعبیر نقل این است: «فَوَقَعَ عَلِیٌ عَلَی وَجهِهِ»؛ روی زمین افتاد و از حال رفت؛ قدری آب به سر و صورتش زدند تا چشمانش را باز کرد. فرمود: «بِمَنِ الْعزاءُ یَا بِنْتَ مُحَمَّدٍ کُنْتُ بِکِ أَتـَعَزَّی فـَفِیمَ الْعَزَاءُ مِنْ بَعْدِکِ» (مجلسی، 1403 ق، ج 43: 186؛ قمی، 1378: 193)؛ فاطمه جان! دیگر با چه کسی درد دل کنم؟ دیگر غصه های دلم را با چه کسی بگویم؟

کتابنامه

ابن بابویه، محمدبن علی (1376). امالی للصدوق، تهران، کتابچی.

ابن شاذان، محمدبن احمد (1407 ق). مأئة منقبة من مـناقب امـیرالمؤمنین و الائمـة، قم، مدرسة الامام المهدی..

اربـلی، عـلی بن عیسی (1381 ق). کـشف الغمة فی معرفة الائمة، تبریز، بنی هاشمی.

امینی، ابراهیم (1375). بانوی نمونۀ اسلام، قم، شفق.

حائری، مهدی (1374 ). کوکب الدری، قم، مکتبة الحیدریة.

حسینی خـامنه ای، سـیدعلی (7/2/1377). دسـترسی در: www.khamenei.ir.

حسینی، قاضی نورالله (بی تا). احقاق الحق، طهران، مـکتبة الاسـلامیة.

حیدری ابهری، غلامرضا (1380). عروسی مهر و ماه، قم، دفتر نشر الهادی.

دینوری، ابن قتیبه عبدالله بن مسلم (1380). الامامة والسیاسة، تهران، ققنوس.

رحمانی هـمدانی، احـمد (1372). فـاطمة زهرا سلام الله علیها، بهجة قلب المصطفی، تهران، نشر المرضیة.

شیخ حر عاملی، مـحمدبن حسن (1409ق). وسائل الشیعة، قم، مؤسسة آل البیت علیهم السلام.

طبرسی، احمدبن علی (1403ق)، الإحتجاج علی أهل اللجاج، مصحح محمدباقر خرسان، مشهد، نشر مرتضی.

قـمی، شـیخ عباس (1378). مـنتهی الآمال، تهران، نخل دانش.

قمی، علی بن ابراهیم (1404 ق). تفسیر القمی، قم، دار الکتاب.

کـلینی، مـحمدبن یعقوب (1407ق). الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر (1403 ق). بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العـربی.

مـوسوی خـمینی، سیدروح الله (بی تا). تحریر الوسیله، تهران، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمه الله.

پی نوشت ها

[1] از اسماء بنت عمیس روایت شده است که فاطمۀ زهـرا سلام الله علیها بـه او‌ فـرمود‌: چه ناپسند است تابوت‌هایی که‌ برای‌ زنان‌ می‌سازند؛ زیرا در‌ آن‌ پوششی روی بـدن مـی‌افکنند‌ کـه‌ اندام میت برای مردم مشخص است. اسماء عرض کرد: ای دختر رسول خدا! من‌ بـرای‌ شـما تـابوتی می‌سازم که نظیر آن‌ را‌ در سرزمین‌ حبشه‌ دیده‌ام‌. ازاین‌رو، قطعه‌چوب‌های تازه‌ای خواست‌؛ آنها را صاف کـرد، مـحکم به یکدیگر بست و آن‌گاه پارچه‌ای روی آن انداخت. حضرت فاطمه سلام الله علیها‌ با‌ دیدن آن تابوت فرمود: چـه تـابوت‌ زیـبایی‌! مرد‌ بودن‌ یا‌ زن بودن در‌ آن‌ مشخص نمی‌شود (ر.ک. اربلی، 1381ق).

[2] کتاب احراق بیت فاطمه سلام الله علیها نوشتۀ آیـت‌الله حـسین غیب‌غلامی، روایات چگونگی و عـلت شـهادت‌ حضرت‌ زهرا سلام الله علیها را جمع‌آوری و بررسی کرده است.

کلمات کلیدی
فضائل اخلاقی  |  حضرت فاطمه ( س )  | 
لینک کوتاه :