حقوق امام زمان (عج)

امام زمان (عج)، یگانه حق داری است که حقوق بسیاری بر انسان ها دارد. در فرازی از دعای ندبه آمده است:

واعِنّا علی تأدیة حُقوقه الیه و الاجتهاد فی طاعته و اجتناب معصیته^[1]

ما را بر ادای حقوق امام زمان و کوشش در اطاعت وی و دوری از نافرمانی اش یاری فرما.

برخی از این حقوق واجب است و برخی مستحب، در اینجا به برخی از حقوق واجب و مستحب اشاره می شود:

الف) حقوق واجب

1- معرفت و شناخت حضرت

یکی از وظایف شیعه نسبت به امام زمان (عج) به دست آوردن شناخت و معرفت می باشد. زیرا آن حضرت، امامی است واجب الاطاعه و هرکس که اطاعتش واجب است باید صفاتش را شناخت تا با مدعیان دروغین، اشتباه نگردد. بنابراین شناخت و دانستن صفات حضرت واجب است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

به درستی که بهترین و واجب ترین فریضه ها بر انسان، شناخت پروردگار و اقرار به بندگی او است... و پس از آن شناخت فرستاده خدا و گواهی دادن به پیغمبری اوست... و بعد از آن، شناختن امامی است که به صفت و نامش در حال سختی و راحتی به او اقتدا می نمایی.^[2]

همچنین می فرماید:

اعْرِفْ إِمَامَک فَإِنَّک إِذَا عَرَفْتَهُ لَمْ یضُرَّک تَقَدَّمَ هَذَا الْأَمْرُ أَوْ تَأَخَّر^[3]

و در سخنی دیگر می فرماید:

مَن عَرف امامَه ثمَّ مات قَبلَ ان یقومُ صاحبُ هذا الامر کان بِمنزلة مَن کان قاعِداً فی عسکره لا بل بِمنزلة مَن قَعَد تَحت لِوائه^[4]

آن کس که امامش را شناخت و قبل از قیام امام زمان از دنیا رفت بسان کسی است که در سپاه آن حضرت خدمتگزاری کند، بلکه مانند کسی است که زیر پرچم آن حضرت باشد. (و حاصل این شناخت ارتباط روحی و سنخیت با امام است).

پیامبر (ص) فرمود:

من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتة جاهلیة^[5]

هرکس بمیرد و امام زمانش را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است.

نویسنده کتاب شریف مکیال المکارم درباره معرفت امام می گوید:

بدون تردید مقصود از شناختی که امامان ما تحصیل آن را امر فرموده اند این است که ما آن حضرت را آنچنان که هست بشناسیم وچنین شناختی جز به دو امر حاصل نمی گردد: 1- شناخت شخص به نام و نسب 2- شناخت صفات و ویژگی های او.^[6]

امام صادق علیه السلام می فرماید:

من مات و هو عارف لِامامه لم یضرُه تقدم هذا الامر او تأخر و من مات عارفاً بامامه کان کمن کان مع القائم فی فسطاطه^[7]

هرکه بمیرد و امام زمانش را بشناسد تأخیر یا تقدم ظهور امام زمان به او ضرر نرساند و هرکس بمیرد و امام خود را بشناسد مثل کسی است که با امام زمان در خیمه اش باشد.

امام زمان (عج) می فرماید:

ولیعلموا انَّ الحقّ معنا و لا یقول ذلک الّا کذاب مفتر و لا یدَّعیه غیرنا الا ضالٍ غوی^[8]

بدانید حق با ما و در خاندان ماست و این را دیگری به زبان نمی آورد مگر کسی که دروغگو و گمراه باشد.

امام صادق علیه السلام درباره شناخت امام می فرماید:

ادنی مَعرفةِ الامام انَّهُ عِدلُ النبی الا درجة النبوة و وارثُهُ و انَّ طاعَته طاعَةُ الله وَ طاعةُ رسول اللّه و التسلیم له فی کلّ امر و الاخذُ بقوله^[9]

کمترین حد معرفت به امام آن است که بدانی امام مساوی با پیامبر (ص) است مگر در درجه نبوّت، امام وارث پیامبر است و اطاعت از او اطاعت از خدا و رسول خداست و باید در هر امری تسلیم او بود و به سخن و فرمان او عمل کرد.

2- پیوند با ولایت

حفظ و تقویت پیوند قلبی با امام عصر (عج) یکی از وظایف مهمی است که منتظران حضرت در عصر غیبت بر عهده دارند. امام باقر علیه السلام در تفسیر آیه «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا... » فرمود:

بر انجام واجبات صبر کنید و در برابر دشمنانتان پایداری کنید و پیوند خود را با امام زمان (عج)، مستحکم نمایید.^[10]

و کسی که هر روز با حضرت عهد و پیمانی دارد، هرگز به سوی گناه و آلودگی کشیده نمی شود.

3- پرداخت سهم امام

یکی از موضوعاتی که در آن از امام زمان (عج) یاد شده، بحث خمس است که نیمی از خمس، مال امام زمان (عج) است.

امام زمان (عج) می فرماید:

لَعنَةُ اللّهِ وَ المَلائِکةِ وَ النّاسِ اجمَعینَ عَلی مَن اکلَ مِن مالِنا دِرهَماً حَراماً^[11]

لعنت خداوند و ملائکه و همه مردم بر کسی که یک درهم از مال ما را به حرام بخورد.

و در سخنی دیگر می فرماید:

فَلا یحِلُّ لِاحَدٍ ان یتَصَرَّفَ مِن مالِ غَیرِهِ بِغَیرِ اذنِهِ فَکیفَ یحِلُّ ذلِک فِی مالِنا^[12]

[وقتی] برای کسی جایز نیست که در مال دیگران بدون اجازه آنان تصرف کند، پس چگونه این کار در مال ما حلال شمرده می شود؟

و نیز می فرماید:

مَن اکلَ مِن اموالِنا شَیئاً فَانَّما یأکلُ فی بَطنِهِ ناراً وَ سَیصلی سَعیراً^[13]

هر کس [به ناحق] چیزی از اموال ما را بخورد، همانا آتش می خورد و به زودی به صورت در آتش جهنّم می افتد.

و درباره فلسفه خمس می فرماید:

امّا اموالُکم فَلا نُقبَلُّها الّا لِتَطَهَّرُوا فَمَن شاءَ فَلیصِل وَ مَن شاءَ فَلیقطَع فَما آتانِی اللّهُ خَیرٌ مِمّا آتاکم^[14]

اما اموال شما [که به ما می رسانید] پس ما آنها را نمی پذیریم، مگر برای اینکه پاکیزه شوید. هرکس می خواهد، آنها را به ما برساند و هرکس می خواهد، نرساند. پس آنچه خدا به من داده بهتر است از آنچه به شما داده است.

پرسش: آیا برای مصرف سهم امام، در امور خیریه و تقدیم سهم سادات، به ساداتِ مستحق، اذن مجتهد لازم است؟

پاسخ: همه مراجع: در مصرف سهم امام، اذن را لازم می دانند، ولی در مصرف سهم سادات، برخی از مراجع مانند آیات عظام سیستانی، صافی و تبریزی، لازم نمی دانند.^[15]

مسأله: تا خمس مال را ندهد نمی تواند در آن مال تصرف کند اگرچه قصد دادن خمس را داشته باشد.^[16]

مسأله: انسان نمی تواند در مالی که یقین دارد خمسش را نداده اند تصرف کند، ولی در مالی که شک دارد خمس آن را داده اند یا نه می تواند تصرف نماید.^[17]

مسأله: اگر از منفعت کسب آذوقه ای که برای مصرف سالش خریده، در آخر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد. و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد در صورتی که قیمتش از وقتی که خریده زیاده شده باشد باید قیمت آخر سال را حساب کند.^[18]

مسأله: اگر از منفعت کسب پیش از دادن خمس، اثاثیه ای برای منزل بخرد، چنانچه در بین سال احتیاجش از آن برطرف شود، واجب است که خمس آن را بدهد. و همچنین است زیورآلات زنانه، اگر در بین سال وقت زینت کردن زنها به آنها بگذرد.^[19]

مسأله: اگر مالی را که خمس آن داده نشده، بخرد چنانچه حاکم شرع معامله پنج یک آن را اجازه ندهد معامله آن مقدار باطل است و حاکم شرع می تواند پنج یک آن مال را بگیرد. و اگر اجازه بدهد معامله صحیح است و خریدار باید مقدار پنج یک پول آن را به حاکم شرع بدهد، و اگر به فروشنده داده می تواند از او پس بگیرد.^[20]

مسأله: انسان می تواند در بین سال هروقت منفعتی به دستش آید خمس آن را بدهد، و جایز است دادن خمس را تا آخر سال تأخیر بیندازد و اگر برای دادن خمس، سال شمسی قرار دهد، مانعی ندارد.^[21]

پرسش: خمس را به چه کسی باید پرداخت نمود؟

پاسخ: باید به مرجع تقلید خود یا مجتهدی که مانند او از نظر کیفیت به مصرف می رساند، بپردازد.^[22]

پرسش: آیا شخص می تواند خود مستقیماً سهم امام را به مصرف فقرا برساند؟

پاسخ: باید با اجازه حاکم شرع باشد و بدون اجازه نمی تواند مصرف کند.^[23]

پرسش: آیا شخص می تواند خودش خمس مال را محاسبه کند و سپس آنچه را بر او واجب است به مرجع تقلید یا نمایندگان او بدهد؟

پاسخ: همه مراجع: آری اشکال ندارد، ولی تا پیش از ادای خمس نمی تواند در اموال تصرف کند. ^[24]

4- سعی در اصلاح جامعه

از جمله وظایف مهم شیعیان وشیفتگان حضرت حجت (عج) اصلاح جامعه است. البته بدیهی است که امتی می تواند در رابطه با این امر مهم موفّق باشد که خودسازی را مقدم بر دیگر سازی بداند و به خود بیشتر بپردازد. سعی و تلاش در راه اصلاح دیگران و مبارزه با کج روی و فساد و اهتمام به امربه معروف و نهی از منکر به منظور اصلاح جامعه و تربیت انسان های صالح و شایسته وظیفه عاشقان در عصر غیبت است.

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

هرکس صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد، مسلمان نیست و کسی که بشنود فریاد انسانی را که ازمسلمانان کمک می طلبد و به ندای او پاسخ مثبت ندهد، مسلمان نیست.^[25]

آری، بزرگ ترین آمر به معروف و ناهی از منکر در عصر ظهور، خود امام مهدی (عج) است. پس چگونه ممکن است جامعه منتظر، خشنودی حضرت مهدی (عج) را بخواهد و در این جهت به آن حضرت اقتدا نکند؟

5- تزکیه و خودسازی

پاکسازی درون از صفات پلید اخلاقی از جمله وظایفی است که در هر زمان به ویژه در زمان غیبت حضرت مهدی (عج) لازم است. امام صادق علیه السلام می فرماید:

هرکس که دوست دارد از اصحاب حضرت قائم (عج) باشد، باید منتظر باشد و دراین حال به پرهیزکاری و اخلاق نیکو رفتارنماید، پس چنانچه در این حال بمیرد وپس ازمردنش قائم (عج) ظهورنماید، پاداش او همچون پاداش کسی خواهد بود که آن حضرت را درک کرده است، پس کوشش کنید و در انتظار بمانید، گوارا باد شما را ای گروه مشمول رحمت خدا.^[26]

وظایف دیگری نسبت به امام زمان (عج) وجود دارد همچون: اظهار اشتیاق به دیدار آن حضرت، اهتمام و تصمیم قلبی بر یاری او، زیارت و سلام آن حضرت در هر مکان، دعوت مردم به سوی او، و...

6- سنخیت با امام

منتظران واقعی، باید وضعیت فکری، روحی و عملی خود را به گونه ای سامان بخشند که سنخیت کاملی با امام زمان (عج) داشته باشند. به طور کلی هر انسانی دارای سه مرتبه وجودی (افکار، صفات و اعمال) است و هیچ انسانی از این قاعده مستثنا نیست. اگر کسی بخواهد به انسان دیگری نزدیک شود، چاره ای ندارد جز این که بکوشد نوع اعتقاد، باورها، صفات و رفتار خود را به ایشان نزدیک سازد تا از این طریق شیعه و پیرو واقعی او باشد.

امام علی (ع) می فرماید:

انْظُرُوا أَهْلَ بَیتِ نَبِیکمْ فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اتَّبِعُوا أَثَرَهُمْ فَلَنْ یخْرِجُوکمْ مِنْ هُدًی وَ لَنْ یعِیدُوکمْ فِی رَدًی فَإِنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إِنْ نَهَضُوا فَانْهَضُوا وَ لَا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لَا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِکوا^[27]

به خاندان پیامبرتان بنگرید و آن سو روید که آنان می روند، و پای به جای پای آنان نهید، که هیچ گاه شما را از طریق هدایت منحرف نکنند و به هلاکت نسپرند، اگر نشستند بنشینید و اگر برخاستند، برخیزید. بر آنان پیشی مگیرید که گمراه می شوید و از آنان واپس نمانید که هلاک می گردید.

7- مطیع حضرت بودن

در فرازی از دعای ندبه آمده است:

اللّهم... و الاجتهاد فی طاعَتِه واجتِنابَ مَعصِیتِه وَ امنُن عَلَینا بِرِضاه

خداوندا... و کوشش در اطاعت از او و دوری از سرکشی و نافرمانی از او ما را یاری فرما و بر ما منت گذار که وی از ما خشنود گردد.

و در زیارت آن حضرت آمده است:

وَاجعَلنی مِن انصارِه و اشیاعِه و الذّابّین عَنه و اجعَلنی مِن المُستَشهدینَ بَینَ یدیهِ طائِعاً غَیرَ مُکرَه^[28]

خدایا مرا از یاران و شیعیان و مدافعان و شهیدان در رکابش قرار ده، به گونه ای داوطلبانه نه با اکراه و اجبار.

8- ثبات قدم

یکی ازوظایف منتظران این است که باید هوشیار باشند تا گرفتار انحراف نشوند. همانطوری که در زمان حضرت موسی علیه السلام پس از غیبت موقت حضرت موسی علیه السلام، گروهی از امت گرفتار گوساله پرستی شدند. در زمان امام علی علیه السلام، افرادی بودند که ابتدا در مسیر امام بودند اما بعدها دچار انحراف شدند و از راه امام سر باز زدند. همچون طلحه، زبیر و...

امام موسی کاظم علیه السلام فرمود:

طُوبَی لِشِیعَتِنَا الْمُتَمَسِّکینَ بِحَبْلِنَا فِی غَیبَةِ قَائِمِنَا الثَّابِتِینَ عَلَی مُوَالاتِنَا وَ الْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِنَا أُولَئِک مِنَّا وَ نَحْنُ مِنْهُمْ قَدْ رَضُوا بِنَا أَئِمَّةً وَ رَضِینَا بِهِمْ شِیعَةً فَطُوبَی لَهُمْ ثُمَّ طُوبَی لَهُمْ وَ هُمْ وَ اللَّهِ مَعَنَا فِی دَرَجَاتِنَا یوْمَ الْقِیامَة^[29]

خوشا به حال شیعیان ما، آنان که به ریسمان ما چنگ می زنند در زمان غیبت قائم ما و بر ولایت ما و دوری از دشمنان ما پایدار هستند؛ آنان از ما و ما از آنها هستیم، آنها به ما راضی هستند و ما به عنوان شیعه از آنها راضی هستیم. پس خوشا به حال ایشان، سپس خوشا به حال ایشان، و آنان به خدا با ما و در رتبه ما هستند در قیامت.

امام سجاد علیه السلام فرمود:

مَن ثَبَتَ عَلی موالاتنا فی غیبة قائمنا اعطاه الله اجر الف شهید مثل شهداء بدرٍ و احد^[30]

هرکس در زمان غیبت قائم آل محمد پیرو ما بوده و در این راه پایدار و ثابت قدم باشد خداوند به او پاداش هزار شهید مثل شهیدان جنگ بدر و احد عطا می کند.

در دعای زمان غیبت حضرت آمده است:

أللّهم فثبّتنی علی دینک و استعملنی بطاعتک و لین قلبی لولی أمرک و عافنی ممّا امتحنت به خلقک و ثبّتنی علی طاعة ولی أمرک الّذی سترته عن خلقک و باذنک غاب عن بریتک و أمرک ینتظر و أنت العالم غیر المعلّم بالوقت الّذی فیه صلاح أمر ولیک فی الإذن له بإظهار أمره و کشف ستره فصبّرنی علی ذلک حتّی لا أحبّ تعجیل ما أخّرت و لا تأخیر ما عجّلت و لا کشف ما سترت و لا البحث عما کتمت و لا أنازعک فی تدبیرک و لا أقول لم و کیف و ما بال ولی الأمر لا یظهر و قد امتلات الأرض من الجور و افوّض أموری کلّها الیک...

پس ای خدا! مرا بر دینت ثابت قدم گردان و به کار طاعتت مشغول دار و قلبم را برای ولی امرت نرم و مطیع ساز و سلامت بدار در آنچه خلقت را به امتحان آن آزمودی و مرا ثابت قدم بدار بر طاعت ولی امری که او را از خلقت پنهان کردی، و به اذنت غایب شد از زمینیان و امر ظهور فرج انتظار می رود و تو عالمی بدون این که فرا گرفته باشی به وقتی که درآن صلاح امر ولیت به ظهور او و کشف محل پنهانی اوست. پس صبر بده مرا بر آن به طوری که دوست نداشته باشم تعجیل چیزی را که تأخیر انداخته ای و نیز دوست نداشته باشم تأخیر آنچه که در آن عجله داری. و کشف آنچه که پنهان داشته ای و بحث از آنچه که مخفی داشته ای و شکوه نکنم در تدبیرت و نگویم برای چه و چگونه و چرا امام زمان ظاهر نمی شود در حالی که جهان پر از ظلم و جور است، واگذار می کنم تمام امورم را به تو.^[31]

ب) حقوق مستحب

برای امام زمان (عج) حقوق مستحب فراوانی ذکر شده که بخشی از آنها به شرح ذیل است:

1- انتظار ظهور آن حضرت

انتظار ظهور امام زمان (عج) از بهترین عبادات و از ارکان ایمان شمرده شده است. امام علی علیه السلام می فرماید:

وَ لا تَیأَسُوا مِن رَوحِ اللهِ فَانَّ أَحبَّ الاعمالِ الَی اللهِ عزّوجل انتظارُ الفَرَجِ^[32]

در انتظار فرج باشید و از رحمت الهی مأیوس نشوید زیرا بهترین اعمال نزد خداوند انتظار فرج است.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

مَن ماتَ مِنکم علی هذا الامرِ مُنتظراً له کانَ کمن کانَ فی فِسطاطِ القائِمِ^[33]

کسی که منتظر ظهور امام زمان (عج) باشد و در آن حال بمیرد همانند کسی است که در خیمه آن بزرگوار به سر برد.

همچنین می فرماید:

طُوبَی لِشِیعَةِ قَائِمِنَا الْمُنْتَظِرِینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیبَتِهِ وَ الْمُطِیعِینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ أُولَئِک أَوْلِیاءُ اللَّهِ الَّذِینَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُون^[34]

خوشا به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبتش چشم به راه ظهور او هستند و درهنگام ظهورش فرمانبردار او؛ آنان اولیاء خدا هستند همان ها که نه ترسی برایشان هست و نه اندوهگین شوند.

همچنین می فرماید:

تَوَقَّعَ امر صاحبک لیلک و نهارک^[35]

در هر شب و روز منتظر ظهور امام زمان باش.

2- خواندن دعا

یکی از وظایف شیعیان وعاشقان منتظر، در عصر غیبت، خواندن دعاهایی است که از طریق اهل بیت علیهم السلام درباره آن حضرت وارد شده است، همچون دعاهای زیر:

الف) اللّهُمَّ عَرِّفنی نَفسَک فَانَّک ان لَم تُعَرِّفنی نَفسَک لَم اعرِف نَبِیک اللّهُمَّ عَرِّفنی رَسُولَک فَانَّک ان لَم تُعَرِّفنی رَسُولَک لَم اعرِف حُجَّتَک اللّهُمَّ عَرِّفنی حُجَّتَک فَانَّک ان لَم تُعَرِّفنی حُجَّتَک ضَلَلتُ عَن دینی^[36]

بارخدایا! خود را به من بشناسان، که اگر خودت را به من نشناسانی پیغمبرت را نخواهم شناخت، بار خدایا! رسولت را به من بشناسان، که اگر رسول خود را به من نشناسانی حجتت را نخواهم شناخت، پروردگارا! حجت خودت را به من بشناسان که اگر حجتت را به من نشناسانی از دین خود گمراه خواهم شد.

ب) دعای عهد: امام صادق علیه السلام فرمود:

هرکس چهل روز صبح دعای عهد بخواند از یاوران قائم ما خواهد بود. و اگر پیش از ظهور آن حضرت بمیرد، خداوند متعال او را برای یاری آن حضرت زنده خواهد نمود، و به هر کلمه دعای عهد هزار حسنه او را کرامت فرماید و هزار گناه از او محو کند.^[37]

خانم طباطبایی (از نزدیکان امام خمینی (ره)) می گوید:

یکی از چیزهایی که امام در روزهای آخر عمر خود به من توصیه می کردند، خواندن دعای عهد بود؛ ایشان می گفتند صبح ها سعی کن این دعا را بخوانی، چون در سرنوشتت دخالت دارد.^[38]

ج) از دعاهای مهمّی که برای روا شدن حاجت نقل شده، و مشتمل بر دعا برای تعجیل فرج امام زمان (عج) می باشد ونیز توسل به آن حضرت، برای دفع هرنوع گرفتاری است، دعایی است که امام زمان (عج) به محمد بن احمد ابی اللّیث تعلیم فرموده وآن دعا چنین است: الهی عظم البلاء و برح... ^[39]

د) دعای

اللهم ارزقنا توفیق الطاعه... ^[40]

ه) دعا جهت سلامتی آن حضرت:

اللّهم کن لِولیک الحجة ابن الحسن... ^[41]

و) دعا برای ظهور امام زمان (عج) درروز جمعه، که شیخ طوسی آن را در مصباح المتهجد نقل کرده است:

«اللهم اجعل صلاتک و صلوات ملائکتک و رسلک علی محمد و آل محمد و عجّل فرجهم»

یا بگوید:

«اللهم صَلِّ علی محمد و آل محمد و عجّل فرجهم»^[42]

ز) صلوات ضرّاب اصفهانی:

«اللهم صلّ علی محمد سید المرسلین و خاتم النبیین... اللهم و صلِّ علی ولیک المحیی سُنّتک القائم بامرک... »

این دعا در چند کتاب معتبر نقل شده است و همیشه می توان آن را خواند. ^[43]

ح) صلوات بر امام زمان (عج):

«اللهم صل علی ولیک و ابن اولیائک الذین فرضت طاعتهم... اللهم انتصر به لدینک و انصُر بِه اولیائک و اولیاءه... »^[44]

ط) دعای افتتاح:

«اللهم انّی افتتح الثناء بحَمدک و انت مُسدد للصَّواب... »^[45]

علامه مجلسی می فرماید: با سند معتبر روایت شده که امام عصر (عج) خطاب به شیعیان فرمود: این دعا را در تمام شب های ماه مبارک رمضان بخوانید، زیرا فرشتگان به آن گوش فرا می دهند و برای خواننده این دعا، طلب بخشش می کنند.^[46]

ی) امام صادق علیه السلام در روایتی به یکی از اصحابش فرمود: در زمان غیبت، دعای غریق بخوانید. راوی پرسید: دعای غریق چگونه است؟ حضرت فرمود: این چنین است:

«یا الله یا رحمن یا رحیم یا مقلب القلوب ثبّت قلبی علی دینک»^[47]

ک) دعای ندبه^[48] و...

از روایات استفاده می شود که اگر دعا برای امام زمان (عج) در موقعیت ممتاز و حالت ممتاز روحی و در مکان و زمان خاصی مطرح شود، اجابتش سریع تر و تحقق آثارش زودتر و بیشتر خواهد بود. بعضی از زمان ها و موقعیت های ویژه و ممتاز در مورد دعا برای آن حضرت، عبارتند از:

1- بعد از نمازهای واجب.

2- بعد از هر دو رکعت نماز شب.

3- در قنوت نماز و سجده شکر نماز.

4- روز عرفه و عید فطر و عید قربان.

5- شب و روز نیمه شعبان.

6- در مسجد الحرام، عرفات، سرداب مقدس، حرم امام حسین علیه السلام و حرم ائمه علیهم السلام

7- در تمام مکان های منسوب به امام زمان مانند مسجد کوفه، مسجد سهله، مسجد جمکران و... ^[49]

3- محزون بودن از فراق آن حضرت

یکی از غم های معنوی و مقدس، غم فراق و دوری از امام زمان (عج) است که در بسیاری از دعاها همچون دعای ندبه، فرج و زیارت آل یس و عهد آمده است و جزو وظایف منتظران حضرت در زمان غیبت است. چنین غمی می تواند در انسان تحول ایجاد کند، زیرا کسی که در فراق و دوری حضرت محزون است، همواره به یاد آن حضرت است و خود را برای ظهورش آماده می سازد و فکر و ذکرش در مسیر آن عزیز غایب از نظر است، لذا چنین شخصی نمی تواند در مسیر فساد گام بردارد.

در فرازی از دعای ندبه درباره محروم بودن از دیدار آن وجود مبارک آمده است:

عَزیزٌ عَلَی ان اری الخَلقَ وَ لاتری و لا اسمعُ لَک حَسیساً وَ لا نَجوی^[50]

بر من گران است که خلق را ببینم و تو دیده نشوی و سخن آشکار و پنهان تو را نشنوم.

و در یکی از فرازهای دعای عهد درباره غم فراق و دوری از امام زمان (عج) چنین آمده است:

اللّهم اکشِف هذِهِ الغُمَّةِ عَن هذِهِ الامَّةِ بِحُضُورِه وَ عَجِّل لَنا ظُهُورَهُ^[51]

خداوندا برطرف ساز این غم و گرفتگی را با حضور حضرت و تعجیل فرما برای ما ظهور آن حضرت را.

امام صادق علیه السلام می فرماید:

شخص مهموم و اندوهگین که غم و اندوهش ازجهت ظلمی است که بر ما رفته، نفس کشیدنش تسبیح گویی است، و همّ او به خاطر امرما، عبادت است و پنهان داشتن سِرِّ ما، برای او به منزله جهاد درراه خداوند است. ^[52]

امام حسن عسکری علیه السلام می فرماید:

لاتَزال شیعتنا فی حُزن حتّی یظهر ولدی الذی بُشّر به النبی (ص)^[53]

شیعیان ما در یک اندوه دائم به سر می برند تا فرزندم- که پیامبر (ص) نوید ظهورش را داده است- ظاهر شود.

4- یاد یار

منتظر حقیقی، کسی است که از یاد و نام محبوب خود غافل نمی شود و پیوسته درفکر و اندیشه اوست. شخص مؤمن، در هیچ حالی از حالات و هیچ وقتی از اوقات و هیچ مکانی از مکان ها، از یاد امام و انتظار قدوم مبارک او، خالی و فارغ نیست.

نقل شده است وقتی امام موسی بن جعفر علیهما السلام از امام غایب یاد کرد، فردی پرسید: آیا از امامان کسی غایب می شود؟ فرمود:

نَعَم یغیبُ عَن ابصارِ النّاس شخصُهُ وَ لا یغیبُ عَن قُلوبِ المُؤمنین ذِکرُهُ وَ هو الثّانی عَشر منّا^[54]

بلی، شخص او از دیدگاه های مردم غایب می شود ولی یاد او از دل های مؤمنان نهان نمی شود و او دوازدهمین نفر از ماست.

5- اظهار محبت و مودت

یکی از اوصاف منتظران و شیعیان خالص امام زمان (عج)، مهرورزی و محبت سرشار به آن حضرت است. البته این محبت و مهرورزی دوطرفه است، زیرا امام معصوم نیز شیعیان و یاران خود را دوست دارد و دلسوز آنهاست:

[الامام ] الانیس الرفیق و الوالد الشفیقُ و الاخُ الشفیق... ^[55]

امام همدم و رفیق، پدر مهربان و برادر دلسوز است.

پیامبر اکرم (ص) درباره لزوم دوستی حضرت مهدی (عج) می فرماید:

مَن احَبَّ ان یلقی اللّه و قَد کمل ایمانُهُ و حَسُنَ اسلامُهُ فَلیتَوَلَّ الحُجّة صاحب الزمان المنتظر^[56]

هرکس دوست دارد خدا را ملاقات کند، در حالی که ایمانش کامل و اسلامش نیکو باشد، پس باید دوستدار حضرت حجت، باشد.

امام مهدی (عج) نیزمردم را به کارهایی سفارش فرموده که موجب ازدیاد محبت و مودت می شود:

هریک از شما باید به اموری بپردازد که او را به محبت ما نزدیک کند و از کارهایی که خوشایند ما نیست، دوری جوید، زیرا ظهور ما به صورت ناگهانی فرا می رسد. ^[57]

6- شوق دیدار

شور عشق و علاقه دیدار یار و اظهار شیدایی و اشتیاق به محبوب، از ویژگی های بارز منتظران است، چنان که در دعای ندبه آمده است:

لیت شعری این استقرت بِک النوی بل ای ارضِ تُقِلُّک او ثری ابرَضوی ام غیرها ام ذی طوی... ^[58]

ای کاش می دانستم در چه جایی منزل گرفته ای و چه سرزمین و مکانی تو را در بر گرفته است! آیا در کوه رضوی هستی و یا در جای دیگر و یا در ذی طوی هستی...

امام علی علیه السلام وقتی از امام مهدی (عج) و یاران آن حضرت یاد می نماید، ناگاه از درون سینه آهی می کشد وشوق دیدار آن بزرگوار را ابراز می دارد و می فرماید:

آه آه شوقاً الی رؤیتهم ^[59]

آه آه که چه آرزومند دیدار آنانم.

7- صبر و بردباری

در روایات زیادی توصیه به صبر و بردباری در این دوران شده و برای منتظران صابر، پاداش و ثواب های چندی بیان شده است، از جمله:

امام صادق علیه السلام می فرماید:

مِن دِین الائمة الوَرع و العفّة و الصلاح و انتظار الفرج بالصبر^[60]

تقوا، عفت، صالح بودن و انتظار فرج با صبر و شکیبایی، از آیین امامان است.

رسول گرامی اسلام (ص) فرمود:

خوشا به حال شکیبایان در غیبت و محبت او، آنان را خدای تبارک و تعالی، در کتابش چنین توصیف فرموده است:

«هُدی لِلْمُتَّقِینَ* الَّذِینَ یؤْمِنُونَ بِالْغَیبِ»^[61]

در روایات دیگر نیز «متقین»، به شیعیان و «غیب»، به حجت غایب تفسیر شده است. ^[62]

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که منتظر امر ما (ظهورمهدی (عج)) باشد و برآنچه در این راه از آزار و ترس می بیند، صبر کند، فردا (روز رستاخیز) در جرگه ما خواهد بود. ^[63]

8- توسل به حضرت

بایسته است شیعیان منتظر در همه حالات- به ویژه هنگام شداید و سختی ها و تهاجم دشمن- به امام زمان (عج) متوسل شوند و رفع مشکل خود را از آن حضرت بخواهند، چنان که توصیه شده هنگام سختی گفته شود:

یا صاحب الزمان اغثنی، یا صاحب الزمان ادرکنی ^[64]

در این رابطه مناسب است زیارت روز جمعه، زیارت آل یاسین، دعای عهد و... را بخوانند وبا امام خود ارتباط قلبی و انس درونی فراهم سازند.

9- ترویج فرهنگ مهدوی

شخصی که به دنبال منفعتی است، به قدر توان برای رسیدن به منافع خود تبلیغ می کند. و کالای مورد نظر خود را معرفی می کند. کسی که عاشق امام زمان (عج) است و کلید حلّ تمام مشکلات را به دست با کفایت او می داند، باید همه جا فرهنگ او را ترویج کند.

10- حضور در مجالس به نام حضرت

11- ایستادن به هنگام شنیدن نام آن حضرت

12- احترام کردن به منسوبین آن حضرت

13- توجه به آن حضرت در سختی ها

14- ذکر مناقب آن حضرت

15- تکریم نام حضرت به هنگام خواندن و نوشتن

16- تکریم اماکن منسوب به آن حضرت همچون مسجد سهله و جمکران و...

17- دفاع از ارزشهای اهل بیت به وسیله امر به معروف و نهی از منکر

18- نکوداری روزهای منسوب به آن حضرت همچون نیمه شعبان، جمعه و...

نکته: گفتنی است کتب بسیاری در زمینه حقوق و وظایف حضرت چاپ شده که در اینجا به چند نمونه از آنها اشاره می شود:

1- تکالیف الانام فی غیبة الامام، صدرالاسلام علی اکبر همدانی، نشر بدر

2- مکیال المکارم فی فوائد الدعا للقائم، سید محمد تقی موسوی اصفهانی، نشر بدر.

3- صحیفة المهدی، جواد قیومی اصفهانی، انتشارات اسلامی.

4- صحیفة مهدیه، سید مرتضی مجتهدی، ترجمه محمد حسین رجبیان، نشر الماس.

5- راز و نیاز منتظران، نشر موعود.

6- منتهی الآمال، شیخ عباس قمی، ج 2-

7- انتظار و وظایف منتظران، مهدی نیلی پور.

8- وظایف شیعیان و منتظران، محمد مقدسی.

9- وظایف منتظران، رضی سید نژاد.

10- وظایف منتظران، عبدالرحمن انصاری، مؤسسه انتظار.

پی نوشت ها

[1] . مفاتيح الجنان، دعاى ندبه.

[2] . مكيال المكارم، موسوى اصفهانى، ج 2، ص 171؛ ميزان الحكمه عربى، ج 1، ص 171.

[3] . بحارالانوار، ج 52، ص 131؛ كافى، ج 1، ص 371.

[4] . كافى، ج 1، ص 371.

[5] . كمال الدين، صدوق، ج 2، ص 409؛ ميزان الحكمه، ج 1، ص 171.

[6] . مكيال المكارم، ج 2، ص 107.

[7] . اثبات الهدا، ج 3، ص 519.

[8] . بحارالانوار، ج 53، ص 191؛ كمال الدين، ج 2، ص 511.

[9] . البرهان فى تفسير القرآن، ج 2، ص 34.

[10] . كتاب الغيبة، ص 199؛ منتخب الاثر، ج 8، ص 515؛ غيبت نعمانى، ص 199؛ تفسير برهان، ج 1، ص 234.

[11] . ترجمه احتجاج، ج 2، ص 609.

[12] . كمال الدين، ج 2، ص 521، ح 49.

[13] . همان.

[14] . همان، ص 484، ح 4.

[15] . مسائل جديد، ج 3، ص 58.

[16] . توضيح المسائل مراجع، م 1790.

[17] . همان، م 1795.

[18] . همان، م 1780.

[19] . توضيح المسائل مراجع، م 1781.

[20] . همان، م 1762.

[21] . همان، م 1766.

[22] . همان، م 1834.

[23] . احكام خمس، ص 121، س 118.

[24] . عروة الوثقى، ج 2، م 75، كتاب خمس؛ احكام خمس، نهاد رهبرى، ص 40، س 7.

[25] . ميزان الحكمه، محمدى رى‏شهرى، ج 4، ص 531.

[26] . مَن‏سَرّهُ أنْ يَكون مِن أصحاب القائم فَلْيَنتظِرْ وَلْيعمل بِالْوَرع ومحاسِن اخلاق وَ هُوَ منتظرٌ ...؛

مكيال المكارم، موسوى اصفهانى، ج 2، ص 437؛ غيبت نعمانى، ص 200.

[27] . نهج البلاغه، خطبه 96.

[28] . مفاتيح الجنان، زيارت امام زمان( عج).

[29] . كمال الدين، ج 2، ص 361.

[30] . كشف الغمه، ج 3، ص 422.

[31] . مكيال المكارم، ج 2، ص 165.

[32] . بحارالانوار، ج 52، ص 123.

[33] . منتهى الآمال، محدث قمى، ج 2، ص 491؛ منتخب الاثر، صافى گلپايگانى، ص 475.

[34] . كمال الدين، ج 2، ص 357.

[35] الغيبه، طوسى، ص 336.

[36] . اصول كافى، كلينى، ج 1، ص 337.

[37] . بحارالانوار، ج 102، ص 111.

[38] . برداشت‏هايى از سيره امام( ره)، غلامعلى رجايى، ج 3، ص 42.

[39] . مفاتيح الجنان، محدث قمى، ص 213.

[40] . مفاتيح الجنان، محدث قمى، ص 214.

[41] . منتهى الامال، محدث قمى، ج 2، ص 487.

[42] . مصباح المتهجد، ص 284.

[43] . مصباح المتهجد، ص 406؛ البلد الامين، ص 120؛ دلائل الامامة، ص 549.

[44] . مصباح المتهجد، ص 405؛ مفاتيح نوين، ص 552.

[45] . مفاتيح الجنان.

[46] . زاد المعاد، ص 110؛ مصباح المتهجد، ص 577.

[47] . اثبات الهداة، ج 3، ص 475، ح 6؛ مهج الدعوات، ص 396.

[48] . در اعياد چهارگانه، مستحب است دعاى ندبه خوانده شود. عيد فطر، قربان، غدير و جمعه؛ بحارالانوار، ج 89، ص 86؛ خصال، ص 494.

[49] . بحارالانوار، ج 86، ص 61؛ فلاح السائل، ص 199؛ اقبال الاعمال، ص 133؛ كمال الدين، ج 2، ص 428.

[50] . مفاتيح الجنان، دعاى ندبه.

[51] . مفاتيح الجنان، دعاى عهد.

[52] . اصول كافى، كلينى، ج 2، ص 226.

[53] . يوم الخلاص، ج 1، ص 392، ح 445.

[54] . بحارالانوار، ج 51، ص 150.

[55] . كافى، ج 1، ص 191، ح 1.

[56] . بحارالانوار، ج 36، ص 296، ح 125.

[57] . بحارالانوار، ج 53، ص 176.

[58] . اقبال الاعمال، ص 298.

[59] . نهج‏البلاغه، قصار 147.

[60] . منتخب الاثر، ص 498.

[61] . يوم الخلاص، ج 1، ص 356، ح 361.

[62] . الزام الناصب، ص 137.

[63] . الا تعلم ان من انتظر امرنا وصبر على ما يرى من الاذى و الخوف هو غدا فى زمرتنا؛ بحارالانوار، بيروت، ج 52، ص 256.

[64] . مختصر نجم الثاقب، ص 133.