زیارت اربعین امام حسین علیه السلام

یکی از آموزه های مهم و اساسی دین مبین اسلام، مـسئلة زیـارت اسـت که در آیات و روایات فراوانی به آن و نقش مؤثری که در گرایش جامعه به سبک زندگی اسلامی دارد، اشـاره شده است. این موضوع مهم از حج خانة خدا آغاز شده و با زیارت قـبور انبیاء و اولیای الهی ادامـه مـی یابد: (إِنَ أَوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکةَ مُبارَکاً وَ هُدی لِلْعالَمِینَ فِیهِ آیاتٌ بَیناتٌ مَقامُ إِبْراهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کانَ آمِنا وَ لِلَّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً)[1] «به یقین اولین خانه ای که بـرای خلق بنا نهاده شد، خانة کعبه در شهر مکه است که مبارک و خجسته بوده، برای جهانیان مایة هدایت است. در آن خانه آیات و نشانه های روشن (توحید) و جایگاه عبادت ابراهیم( است و هر کس داخل کعبه شود، از هـر جـهت در امان است و بر مردم رفتن حج و زیارت خانة کعبه به امر خدا واجب است، برای کسی که قدرت و توانایی رفتن به آن مکان را داشته باشد.»

جواز زیارت در قرآن

یکی از آیات قرآن کـه بـه جایز بودن زیارت اشاره می کند، آیة «صلاة المیت» است که در آن خداوند متعال به پیامبر(ص) می فرماید: (وَ لا تُصَلِّ عَلی أَحَدٍ مِنْهُمْ ماتَ أَبَداً وَ لا تَقُمْ عَلی قَبْرِهِ، إِنَّهُمْ کفَرُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ مـاتُوا وَ هـُمْ فاسِقُون)؛[2] «هرگز بر مردة هیچ یک از منافقان نماز نخوان و بر کنار قبر هیچ یک از آنان حاضر نشو و آنجا توقف نکن؛ چراکه آنها به خدا و رسولش کافر شدند و در حالی که فاسق بـودند، از دنـیا رفـتند.»

مفهوم مخالف آیه کریمه کـه مـی فرماید بـر سر قبر منافق حاضر نشو، این است که حضور در کنار قبر غیرمنافق (مؤمنان) جایز است. اکنون باید ببینیم مقصود از جملة: «وَ لا تَقُمْ عـَلی قـَبْرِهِ» چیست؟ آیا مـقصود تنها ایستادن و توقف موقع دفن است که دربارة مـنافق جـایز نیست؛ ولی برای مؤمن لازم و شایسته است یا خیر؟

مفسران شیعه و برخی مفسران اهل سنّت آیه را چنین تفسیر نموده اند: «وَ لا تَقُمْ عَلی قَبْرِه لِلدَّفْنِ اوْ لِلزِیارَةٍ؛[3]؛ بر سر قـبر منافق برای دفن یا زیارت او حاضر نشوید!»

لزوم زیارت رسول اکرم(ص)

اگر زیارت خانه خدا لازم و واجب است، زیارت رسـول خـدا(ص) و اهـل بیت(ع) ایشان نیز لازم است و زیارت بیت الله بدون زیارت اهل بیت(ع) ناقص و نـاتمام اسـت. حضرت امام صادق(ع) در این ارتباط فرمودند: «إِذَا حَجَّ أَحَدُکمْ فَلْیخْتِمْ حَجَّهُ بِزِیارَتِنَا لِأَنَّ ذَلِک مِنْ تَمَامِ الْحَج؛[4] هرگاه یـکی از شـما حـج خانه خدا را انجام داد پس باید حج خود را با زیارت ما تکمیل کند، چرا که تـکمیل حـج بـه زیارت ما اهل بیت(ع) است.»

«عَنِ النَّبِیِّ(ص): أَنَّهُ قَالَ: مَنْ حَجَ بَیتَ رَبِّی وَ لَمْ یزُرْنـِی فَقَدْ جَفَانِی؛[5] رسـول خـدا(ص) مـی فرمایند: هر کسی به حج خانة خدا برود و مرا زیارت نکند، به راستی که در حـق مـن جفا کرده است.»[6]

زیارت رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع)

زیارت اهل بیت (ع) جدای از زیارت رسول خدا(ص) نـیست. هـمان گونه که زیارت پامبر اکرم (ص) جدای از زیارت خانه خدا نیست.

امام حـسین(ع) از جـد خـود رسول خدا(ص) پرسیدند: «یا أَبَهْ مَا جَزَاءُ مَنْ زَارَک فَقَالَ یا بُنَی مَنْ زَارَنِی حَیاً أَوْ مَیتاً أَوْ زَارَ أَبَاک أَوْ زَارَ أَخـَاک أَوْ زَارَک کانـَ حـَقّاً عَلَی أَنْ أَزُورَهُ یوْمَ الْقِیامَةِ حَتَّی أُخَلِّصَهُ مِنْ ذُنُوبِهِ؛ [7] پدرجان! پاداش کسی که به زیارت شما می آید، چیست؟ حضرت فرمودند: هر کس مرا زیـارت کـند؛ در حال حیات و بعد از حیاتم، یا پدرت و برادرت و خودت را زیارت کند، خداوند تکلیفی بـر مـن قرار داده که روز قیامت به زیارت او بروم و او را از گـناهانش خـلاص کـنم.»

وفای به عهد و پیمان با زیارت

امـام رضـا(ع) می فرمایند: «إِنَّ لِکلِ إِمَامٍ عَهْداً فِی عُنُقِ أَوْلِیائِهِ وَ شِیعَتِهِ وَ إِنَّ مِنْ تَمَامِ الْوَفَاءِ بـِالْعَهْدِ وَ حـُسْنِ الْأَدَاءِ زِیارَةَ قُبُورِهِمْ فَمَنْ زَارَهُمْ رَغْبَةً فـِی زِیارَتـِهِمْ وَ تَصْدِیقاً بـِمَا رَغـِبُوا فـِیهِ کانَ أَئِمَّتُهُمْ شُفَعَاءَهُمْ یوْمَ الْقِیامَةِ؛[8] برای هر امامی بـر گردن دوستان و شیعیانش عـهد و پیـمانی است که وفای کامل بـه آنـ این است که به زیارت قبور امامانشان بروند؛ پس هر کس ایشان را با رغـبت و تـصدیق آنچه که به آن رغبت کـرده اند، زیـارت کـند، امامان در روز قیامت آنـان را شـفاعت می کنند.

تأثیر زیارت در سـبک زنـدگی اسلامی

زیارت در ایجاد و رونق سبک زندگی اسلامی جایگاه ویژه ای دارد، و از مصادیق مودّتی به شمار مـی آید کـه خداوند متعال در قرآن به آن فـرموده اسـت: (قُلْ لا أَسـْئَلُکمْ عـَلَیهِ أَجـْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی)؛[9] «ای پیامبر! به مردم بگو: من از شما در مقابل ابلاغ رسالت خود جز مودّت (محبت قلبی و عـملی) دربـارة خویشاوندانم، مزدی نمی طلبم.»

بنابراین، زیارت هـم نـشانة مـودّت بـه اهـل بیت(ع) است و هم پرداخـت بـخشی از اجر رسالت. زیارت؛ یعنی قرار دادن امامت در متن زندگی فردی و روابط اجتماعی. زیارت، زندگی کردن در کنار امـام(ع) و هـمراهی بـا ایشان است، همان گونه که در زیارت اربـعین مـی خوانیم: «فـَمَعَکمْ مـَعَکمْ لَا مـَعَ عـَدُوِّکم؛[10] پس من با شما هستم، با شما، نه با دشمنان شما.»

ظاهر و باطن زیارت

زیارت در فرهنگ اسـلامی، علاوه بر ظاهر زیبا، از باطن والا و اسرار و رموز زیادی برخوردار است. ظاهر زیارت، ادای مزد رسالت و نشانة محبت و عمل به وظیفة انسانی است و باطن آن، سیر الی الله: «مَنْ أَرَادَ اللَّهَ بَدَأَ بِکمْ وَ مَنْ وَحَّدَهُ قـَبِلَ عـَنْکمْ وَ مَنْ قَصَدَهُ تَوَجَّهَ بِکم؛[11] کسی که می خواهد خدا را بشناسد، باید از شما آغاز کند و کـسی کـه خدا را به توحید و یگانگی شناخته است، از شما پذیرا گشته و هر کس خدا را طلب کند، به شما روی می آورد و به شما توجه می کند.»

آثار زیـارت

زیـارت باعث فزونی معرفت می شود و مـعرفت، تـمایلات مادی بشر را به سوی معنویات راهنمایی می کند. زیارت سبب نورانیت درون شده و بصیرت را افزایش می دهد و حجابهای معنوی را دور می کند و در یک کلام، زیارت جامعة اسلامی را از انـحرافاتی کـه تهاجم فرهنگ شیطانی ایـجاد کـرده، به سوی حق و حقیقت متمایل می سازد و حقانیت مکتب اهل بیت(ع) را اثبات می کند.

زیارت امام حسین(ع)

بین تمام زیارتها و مکانهای زیارتی زیارت امام حسین(ع) و کربلا جلوه دیگر و عظمت و اهمیت فوق العاده ای دارد. صـدها روایـت و حکایت، آثار و برکات این زیارت، امتیاز سرزمین کربلا و فضیلت زائران امام حسین(ع) را بیان کرده اند.

امام صادق(ع) می فرمایند: «لَوْ أَنَّ أَحَدَکمْ حَجَّ دَهْرَهُ ثُمَّ لَمْ یزُرِ الْحُسَینَ بْنَ عَلِی(ع) لَکانَ تَارِکاً حَقّاً مِنْ حـُقُوقِ رَسـُولِ اللَّهِ(ص) لِأَنَّ حَقَّ الْحُسَینِ (ع) فَرِیضَةٌ مِنَ اللَّهِ وَاجِبَةٌ عَلَی کلِّ مُسْلِم؛[12] کسی که تمام عمر به زیارت خـانة خدا برود؛ ولی امام حسین(ع) را زیارت نکند، حقی از حقوق رسول خدا(ص) را تـرک کـرده اسـت؛ چراکه ادای حق امام حسین(ع) از جانب خداوند متعال بر تمام مسلمانان واجب شده است. »

زیارت کربلا در ایام خـاص

 در روایـات نسبت به زیارت امام حسین(ع) در تمام ایام سال و به ویژه ایام خاص، تـوصیة فـراوانی شـده است. برخی از ایام زیارتی امام حسین (ع) عبارت است از: روز عاشورا، اربعین، نیمة شعبان، اول و پانزدهم ماه رجـب، ماه مبارک رمضان و به ویژه شبهای قدر، شب عید فطر و قربان، روز عرفه، شـبها و روزهای جمعه و....

زیارت اربـعین

بـین تمام ایام زیارتی امام حسین(ع)، زیارت اربعین از ویژگی ها و امتیازات خاصی برخوردار است، به طوری که امام حسن عسکری(ع) آن را از نشانه های اهل ایمان برشمرده و فرموده اند: «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْخَمْسِینَ وَ زِیارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ فـِی الْیمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِبسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ؛[13] مؤمن پنج نشانه دارد: نمازهای پنجاه گانة روزانه (از واجب و مستحب)؛ زیارت اربـعین؛ انـگشتر در دست راست کردن؛ پیشانی را هنگام سجده بر خاک گذاشتن؛ و بِسمِ اللَّهِ الرَّحمنِ الرَّحِیم نماز را بلند گفتن.»

اولین زائران امام حسین (ع)، کاروان دل سوختة خاندان اهل بیت؛ یعنی امام سجاد و امام محمد باقر، زیـنب کـبری، سکینه، رباب و فرزندان امام حسین(ع) بودند که این زیارت پس از تحمل مصیبتهای فراوان و رنج جان سوز اسارت، در روز اربعین صورت گرفت و برای همیشه ماندگار شد.

نکتة مهم دربارة زیارت اربعین ایـن اسـت که استحباب آن تنها اختصاص به اباعبدالله الحسین(ع) دارد و به غیر از ایشان چنین برنامه ای برای هیچ کسی، حتی برای سایر حضرات معصومین(ع) نیز سفارش نشده است.

راز اربعین حسینی

زیارت اربعین، جـامعة اسـلامی را بـرای امر فرج امام زمان(عج) آمـاده مـی سازد و بـه این امر مهم اشاره می کند که: «قَلْبِی لِقَلْبِکمْ سِلْمٌ وَ أَمْرِی لِأَمْرِکمْ مُتَّبِعٌ وَ نُصْرَتِی لَکمْ مُعَدَّةٌ حَتَّی یأْذَنَ اللَّه لکم؛[14] قـلب مـن تـسلیم امر شماست و رأی و نظر من تابع نظر شما و تـا زمـانی که خدای متعال اذن فرج را بدهد، آمادة یاری کردن شما هستم.»

مقام معظم رهبری(حفظه الله) می فرماید: «زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین تـوسط خـاندان پیـامبر(ص) به شیعیان یاد داد، کربلا محل اجتماع شماست. اینجا میعاد بـزرگی است که با جمع شدن در این میعاد، هدف جامعة شیعی و هدف بزرگ اسلامی جامعة مسلمین باید یادآوری شـود.»[15] ایشان در بیاناتی دیگر پیرامون زیـارت اربـعین فرمودند: پدیدۀ بی نظیر و حرکت عظیم و پرمعنای راهپیمایی اربعین حسینی(ع) حسنه ای ماندگار است که ترکیب «عشق و ایـمان « و «عـقل و عـاطفه» از ویژگی های منحصر به فرد مکتب اهل بیت (ع) است و حرکت عاشقانه و مؤمنانه ی مردم از کشورهای مـختلف جـهان در ایـن پدیده ی بی سابقه، بدون تردید از جمله شعائر الهی است. کسانی که توفیق حضور در این حـرکت پرمـعنا و پرمـغز را پیدا کرده اند این فرصت را مغتنم بشمارند. فرصت ارتباط معنوی و عاشقانه با خاندان پیامبر اکـرم(ص) و زیـارت این عناصر ممتاز، برجسته، نورانی و ملکوتی از امتیازات تفکر شیعی در میان فِرق اسلامی اسـت و حـرکت عـظیم مردم از ایران و سایر کشورهای جهان برای حضور در راهپیمایی اربعین، جلوه ای از ویژگی های برجسته ی مکتب اهـل بیت(ع) اسـت که در آن، هم «ایمان، اعتقاد قلبی و باورهای راستین» موج می زند هم «عشق و محبت «[16]

نحوة زیارت امام حسین(ع)

بنا بر آنچه که از روایات و سیرة مـعصومین (ع) اسـتفاده می شود، بهتر است زیارت امام حسین(ع) پیاده انجام شود.[17] امـام صـادق(ع) می فرمایند: «مـَنْ أَتـَی قـَبْرَ الْحُسَینِ مَاشِیاً کتَبَ اللَّهُ لَهُ بـِکلِّ خـُطْوَةٍ وَ بِکلِّ قَدَمٍ یرْفَعُهَا وَ یضَعُهَا عِتْقَ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیل؛[18] کـسی که پیاده به زیارت امـام حـسین(ع) برود، خداوند متعال برای هر قدمی که او بر می دارد و هر قدمی که بـر زمـین می گذارد، ثواب آزاد کردن یک بـنده از فـرزندان اسـماعیل(ع) را در نامة عمل او ثـبت مـی کند.»

پیاده روی از در خانه

در برخی روایـات بـه پیاده روی از محل سکونت تا کربلا اشاره شده است. البته نه این که سواره ها فـضیلتی از زیـارتشان نمی برند؛ بلکه برای پیاده روندگان فـضیلتی مـضاعف محسوب مـی شود. امـام صـادق(ع) می فرمایند: «مَنْ خَرَجَ مـِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَةَ قَبْرِ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی(ع) إِنْ کانَ مَاشِیاً کتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ مـَحَی عـَنْهُ سَیئَةً حَتَّی إِذَا صَارَ فِی الْحَائِرِ کتـَبَهُ اللَّهُ مـِنَ الْمـُصْلِحِینَ الْمـُنْتَجَبِینَ حَتَّی إِذَا قَضَی مـَنَاسِکهُ کتـَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ حَتَّی إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَک فَقَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) یقْرِؤُک السَّلَامَ وَ یقُولُ لَک اسْتَأْنِفِ الْعـَمَلَ فـَقَدْ غـُفِرَ لَک مَا مَضَی؛[19] کسی که از منزلش بیرون آید و قـصدش زیارتـ قـبر حـسین بـن عـلی(ع) باشد، اگر پیاده رود، خداوند منّان برای هر قدمی که او بر می دارد، یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می فرماید تا زمانی که به حائر برسد و پس از رسیدن به آن مکان شریف، حـق تبارک و تعالی او را از رستگاران قرار می دهد تا وقتی که مراسم و اعمال زیارت را به پایان برساند. در این هنگام او را از فائزین محسوب می فرماید تا زمانی که ارادة مراجعت نماید. در این وقت فرشته ای نزد او آمده، می گوید: رسول خدا(ص) به تو سـلام رسـانده، می فرماید: اعمالت را از ابتدا شروع کن که تمام گناهان گذشته ات آمرزیده شده است.»

پیاده روی زیارت اربعین در کشور عراق، توانسته فضای معنویت همراه با شور و حماسه و ایثار و عشق و ارادت و محبت را در این کـشور ایـجاد نماید که آثار و برکات فراوان دنیوی و اخروی را برای مردم این کشور به دنبال داشته است ضمن ان که اسوه و الگویی زیبا در سطح جهانی ایـجاد نـموده است. به یقین اگر ایـن فـضای زیبا در کشور ما و در شهرهای مختلف ایجاد شود آثار و برکات گسترده آن نیز به کشور ایران منتقل خواهد شد و این کار با پیاده روی از در خانه محقق خـواهد شـد و در اندک زمانی مردم شـهرهای مـختلف، نهادها، مراکز فرهنگی و.. . خود را مهیای استقبال از زائران اربعین خواهند نمود.

آثار و برکات زیارت با پای پیاده

پیاده به زیارت رفتن مستحب است. مرحوم شیخ حر عاملی(ره) در «وسائل الشیعه» بابی را با عنوان «اسـتحباب پیـاده زیارت رفتن» گشوده و در آن روایاتی را از لسان شریف اهل بیت(ع) نقل می کند.[20] علامه مامقانی (ره) نیز در کتاب خود می نویسد: «یستحب اختیار المشی فی زیارة الحسین(ع) علی الرکوب؛ [21] مـستحب است برای زیارت امام حسین(ع) پیاده روی را بر سواره بودن اختیار کند.»

برخی از آثار و برکات زیارت پیاده عـبارت است از:

1. ایجاد آرامش درونی؛

2. یافتن فرصت تفکر در جهت معرفت به امـامت کـه مـعرفت الله را به دنبال دارد؛

3. دور شدن از تعلقات مادی و مبارزة جدی با تهاجم فرهنگی؛

4. تمرین صبر و استقامت با تحمل سختی های ظـاهری بـین راه؛

5. همایش قدرت مکتب اهل بیت(ع) در سطح جهانی؛

6. افزایش اخلاص و انکسار قلبی.

حضرت آیت الله مـکارم شـیرازی (حفظه الله) در ضـمن بیان خاطرات پیاده روی خود به کربلا می فرمودند: آن تأثیری که در پیاده روی هست، در زیارت مـعمولی نیست. انسان حال و هوای دیگری پیدا می کند. یک شور و نشاط و عشق دیگری پیـدا می کند. راه رفتن به سـمت کـربلا، خودسازی به دنبال دارد. خاطرة این پیاده روی تا آخر عمر می ماند.»[22]

پیاده روی واجب

گرچه پیاده روی به جـهت زیارت مستحب است؛ اما در صورتی که انسان آن را نذر کند، پیاده رفتن واجب می شود. امام خمینی(ره) در «تحریر الوسیله» می نویسد:

1. برای کسی که نذر کرده پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، در صورت تـوانایی و نـبود ضرر، واجب می شود، و اگر سواره برود یا قسمتی از راه را پیاده و قسمتی دیگر را سواره برود و یا اینکه به زیارت امام دیگر برود، کفایت از نذر نمی کند و لازم است پیاده روی به کربلا را تکرار کند؛

2. اگـر زمـان مشخصی را نذر کرده (مثلاً اربعین سال جاری) و عمداً نرود، نذر خود را شکسته است و کفاره بر او واجب می شود؛ ولی قضای آن واجب نیست؛[23]

3. کسی که نذر کرده پیاده برود و پیاده روی به دلیل عذری ممکن نشد، به هر مقدار که می تواند پیاده برود، لازم است برود و اگـر نـاچار شـد سوار بر کشتی بشود، احـتیاط در آن اسـت کـه به مقدار ممکن عوض پیاده روی، در کشتی بایستد.[24]

ما زائر اربعین و عاشوراییم

از نسل غدیر و حـضرت زهـراییم

با پای پیـاده عازم کرببلا

سرباز سپاه زینب کبراییم

پی نوشت ها