بازنمود تحولات فرهنگی در مناسک عزاداری زنانه

مجالس عزاداري به عنوان کانوني براي تجسم بعد مناسکي دين در پيوند با زمينه هاي فرهنگي، اجتماعي و اقتصادي جامعه دينداران در ادوار تاريخي اشکال گوناگوني به خود گرفته است. اين نوشتار بر آن است تا مبتني بر نظريه هاي کارکردگرايانه و روش اسنادي و ميداني- مشاهده مستقيم و مصاحبه نيمه ساخت يافته - برحسب نوع هيات ها، بازنمود تحولات فرهنگي اجتماعي را تا اواخر دهه هشتاد در مراسم مذهبي زنانه شهر تهران به تصوير کشد. مبتني بر يافته هاي اين پژوهش علاوه بر شکل سنتي و مرسوم مراسم روضه هاي زنانه که از دوره قاجاريه با شکلي ساده و فارغ از تجملات، ساختار سخنران/ روضه خوان و محتواي روضه با وجه غالب عاطفي، وعظ و توصيه، ادعيه بدون ترجمه و مخاطباني به طور عمده کم سواد يا بي سواد، هم محلي و مسن رايج بود، از دهه هفتاد به بعد دو گونه هيات هاي «عامه پسند» و «معرفت گرا» در ميان زنان برخوردار از سرمايه فرهنگي جامعه شهري مدرن رواج يافت. هيات هاي عامه پسند در شکل تجملي، پرزرق وبرق و شورانگيز، در ساختار مداح/نوازنده و در محتوا عاميانه و همه فهم و مخاطباني به طور عمده جوان تر، پايگاه طبقاتي متنوع، سطح تحصيلاتي متوسط و فاقد شغل و هيات هاي معرفت گرا در شکل تجملي و پرزرق و برق با ميزاني رسميت بيشتر، ساختار سخنران/ مداح و سخنران/ مداح/ نوازنده، محتواي عقلي، استدلالي و شناختي و مخاطباني جوان، با تحصيلات عاليه، مشاغل حرفه اي از طبقات اجتماعي بالا، تقاضاهاي فرهنگي جديد و متنوع زنان را در پيوند با زمينه فرهنگي جامعه بازنمايي مي کنند.