در تقویم کشورمان ایران، همزمان با اعیاد شعبانیه و ولادت های مبارک ائمه اطهار (ع)، ما روزهای پاسدار، جانباز و جوان را نیز جشن می گیریم، ایامی که برای ما مسلمانان و شیعیان مبارک شمرده می شود تا این ماه را با آمادگی و تمرین هرچه بیشتر به استقبال یک ماه بندگی برویم. یازدهم ماه شعبان، سالروز خجسته میلاد حضرت علی اکبر (ع) و روز جوان است، روزی که خداوند جوانی را همانند پیامبر اکرم (ص)، در ضمیر پاکی ها، به دور از گناه و پلیدی ها، شجاع و نور حق و حقانیت را به حضرت اباعبدالحسین (ع) عنایت می کند. درهمین مطلع سخن باید اشاره کرد که درباب زندگینامه حضرت علی اکبر (ع)، متاسفانه و بنا به تقدیر ادوار گذشته، مستندات و روایات تاریخی گسترده ای موجود نیست، جزء ماجرای ولادت ایشان در مدینه، یا شجاعت، شهامت، فداکاری آن حضرت در حادثه عظیم کربلا و ولایتمداری و مطیع امر بودن پدر بزرگوارشان. حضرت علی اکبر (ع) فرزند امام حسین (ع) در بین سال های 33 تا 35 هجری قمری در شهر مدینه از مادری پاکدامن به نام «لیلا» دختر ابی مرّه متولد شد. آن حضرت (ع) شاگرد مکتب پدر بود و روش صحیح جنگ آوری، امامت، ارزش های الهی و.. . را از پدر آموخت. در بین اهالی قوم بنی هاشم حضرت علی اکبر (ع) در روز عاشورا اولین نفری بود که به نبرد با دشمنان حق برخاست و جانانه جنگید و به شهات رسید. سن کم و سپری کردن دوران جوانی حضرت علی اکبر (ع)، او را به جوان بنی هاشم معروف و مشهور کرده، و به همین دلیل است که ولادت این حضرت (ع) روز جوان نامگذاری شده است.
از علی اکبر (ع) بیاموزیم
از جمله ویژگی های مهم حضرت علی اکبر (ع) آن بود که پس از ولادت علی بن الحسین (ع)، هرکسی که پیش از آن با رسول اکرم (ص) دیدار داشت، وقتی ایشان را می نگریستند، شبیه ترین فرد به پیامبر اکرم (ص) را نظاره می کردند، از این روی هرفردی که آرزوی دیدن رسول خدا (ص) را داشت به سیمای نورانی، زیبا و قامت رشید پسر لیلا می نگریست. در روایات از امام حسین (ع) آمده: «هرگاه مشتاق دیدار پیامبر می شدیم به چهره او می نگریستیم». در روز عاشورا وقتی علی بن الحسین (ع) اذن میدان طلبید و عازم پیکار شد، امام حسین (ع) به آسمان نظاره کردند و فرمودند: «اللهم اشهد علی هؤلاء القوم فقد برز الیهم غلام اشبه الناس برسولک محمد خلقا و خلقا و منطقا و کنا اذا اشتقنا الی رؤیة نبیک نظرنا الیه...».
همچنین یکی دیگر از ویژگی های حائز اهمیت حضرت علی بن الحسین (ع) ولایت مداری ایشان در اوج جوانی بود. همانگونه که در مطلع متن گفته شد، حضرت علی اکبر (ع) به جوان بنی هاشم معروف و مشهور است، با این نگاه که ایشان در واقع کربلا حدود 25 ساله بودند، البته که برخی از مورخان سن این حضرت را بین 18 تا 20 رویات کردند. اما در کنار رزم آوری که آموخته مکتب پدر و عموی خود بود، بصیرت دینی و سیاسی، شهامت و دلاوری حضرت علی اکبر (ع) زبانزد خاص و عام از مدینه تا کربلا، از کربلا تا شام، از شام تا حجاز، از حجاز تا ایران و همه بلاد ترک، عجم و عرب بود و هست. در یکی از روایات نقل شده؛ «وقتی امام حسین (ع) از منزلگاه قصر بنی مقاتل گذشت، روی اسب چشمانشان را خواب گرفت و پس از بیداری انا لله و انا الیه راجعون گفت و سه بار این جمله و حمد الهی را تکرار کرد. حضرت علی اکبر (ع) وقتی دلیل این حمد و استرجاع را جویا شدند، حضرت فرمودند: در خواب دیدم سواری می گوید این کاروان به سوی مرگ می رود. علی بن الحسین (ع) پرسیدند: مگر ما بر حق نیستیم؟ امام فرمودند: چرا. پس گفتند: فاننا اذن لا نبالی ان نموت محقین پس باکی از مرگ در راه حق نداریم. »
فضایل حضرت علی اکبر (ع)
نمود حضرت علی اکبر (ع) و حضرت اباالفضل (ع) در صحنۀ کربلاست مورخین نقل کرده اند زمانی که لشکر عمر سعد چهرۀ با برکت حضرت را دیدند گفتند(فتبارک الله احسن الخالقین) این قدر حضرت علی اکبر شبیه پیامبر (ص) بودندکه لشکر عمر سعد گمان کردند پیامبر (ص) است که حضرت علی اکبر (ع) فرمود: انا علی بن الحسین بن علی (ع) و بعد بحث ولایت وتوحید را عنوان کرد و فضایل امام حسین (ع) را توصیف فرمود فضایل حضرت علی اکبر (ع) به قدری بود که در زیارت عاشورا به ایشان سلام داده شده السلام علی الحسین و علی علی بن الحسین لفظ علی بن الحسین اشاره به وجود با برکت حضرت علی اکبر (ع) دارد و قبر حضرت نیز پایین قبر امام حسین (ع) است. امام حسین در وصف ایشان فرمودند: «اللهم اشهد علی هولاء القوم فقد برز علیهم غلام اشبه الناس خلقا و خلقا و منطقا برسولک» خدایا شاهد باش بر این قوم به سوی آنها آشکار می شود پسری که شبیه ترین فرد از نظر ظاهر واخلاق وگفتار به پیامبر(ص) است.
در نظر بگیریم که خلقت پیامبر هیچ نقصی نداشته و حضرت علی اکبر (ع) شبیه ترین فردبه پیامبر(ص)بوده پیغمبری که قرآن درمورداخلاق ایشان فرموده: انک لعلی خلق عظیم حضرت علی اکبر (ع) از نظراخلاق هم شبیه ترین فرد به پیامبر(ص)بوده است ازنظرمنطق هم شبیه ترین فردبه پیامبر(ص) بوده گفتار پیامبربه فرمودۀ قرآن ازروی هوای نفس نبوده امام حسین (ع) در وصف حضرت علی اکبر فرمودند: علی اکبر شبیه ترین فرد از نظر گفتار به پیامبر (ص) است یعنی ماینطق علی الهوی (بدون هوای نفس) است و در ادامه فرمود: وکنا اذاشفقنا الی بنیک نظرناالی وجهه خدا این پسررابا این ویژگی به میدان می فرستم هرگاه دلمان برای پیامبر تنگ می شدبه جمال اونگاه می کردیم.
علی رغم اینکه بر امام حسین (ع) بسیار سخت گذشت امام حتی یک کلمه نمی گوید که عدم رضایت بر خداوند را برساند طبق آیه قرآن معصوم هم احساس دارد چرا که می فرماید: انا بشر مثلکم یوحی الی پیامبر فرمود من هم بشری مثل شما هستم پس امام حسین (ع) نیز احساس داردولی چون می داند رضای خدادراین بوده ناراضی نیست.
شیخ کلینی در فروع کافی حدیثی از امام رضا (ع) نقل کرده که حکایت از ازدواج حضرت علی اکبر (ع) با یک کنیز و داشتن فرزندی به نام حسن دارد. در مقابل گروهی ازعلمای انساب و محققان تصریح کرده اند که از وی فرزندی نمانده و نسل امام حسین (ع) تنها از طریق امام سجاد (ع) ادامه پیدا کرده است.
اما درباره این که حضرت علی اکبر (ع) همسر و فرزندی داشته یا خیر، دو نظر وجود دارد:
اول اینکه برخی گفته اند که ایشان دارای فرزند نبود. اینان درباره همسر وی سخنی نگفته اند(تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 246؛ مقریزی، إمتاع الأسماع، ج 5، ص 365، تاریخ الطبری، ج 11، ص 5200؛ هاشمی بصری، الطبقات الکبری، ج 5، ص 163، ابو الفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص 86). دوم اینکه بر اساس دلایلی که وجود دارد، گروهی دیگر وجود زن و فرزند را برای آن جناب ثابت کرده اند. برخی از این دلایل عبارت اند از:
1- در زیارتی که ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع) درباره حضرت علی اکبر (ع) نقل کرده، عباراتی وجود دارد که نشان دهنده این است که علی اکبر (ع) دارای فرزند بوده است؛ مانند این فراز: «...صلّی الله علیک یا أبا الحسن ثلاثا...». (ابن قولویه قمی، کامل الزیارات، ص 240) و «صلی الله علیک و علی عترتک و أهل بیتک و آبائک و أبنائک و أمهاتک الأخیار الأبرار الذین أذهب الله عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا»؛ که در این زمینه باید گفت؛ گرچه فراز اول را به تنهایی نمی توان دلیل قانع کننده ای برای اثبات وجود فرزندی برای ایشان دانست، اما فراز دوم قطعا نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) دارای خانواده و فرزندانی بوده است؛ زیرا کلمه «ابنائک» جمع است و نیز کلمه «عترتک» که عترت هرکسی ذرّیه و فرزندان او محسوب می شود.
2- بزنطی می گوید: از حضرت امام رضا (ع) پرسیدم: آیا کسی می تواند با زن و با کنیزی که از پدرش فرزند دار شده، ازدواج کند؟ آن حضرت فرمود: اشکالی ندارد. گفتم: از پدرت شنیدم که فرمود امام سجاد (ع) علاوه بر ازدواج با دختر امام حسن (ع) با ام ولد (کنیز صاحب فرزند) ایشان نیز ازدواج کرد.... امام در پاسخ فرمود: این طور که گفتی نیست؛ امام سجاد (ع) با دختر امام حسن (ع) ازدواج کرد و نیز با ام ولد (کنیزِ صاحب فرزند) برادرش علی بن الحسین که در کربلا کشته شد، نیز ازدواج کرد. (مجلسی، بحارالانوار، ج 46، ص 163 و 164 به نقل از قرب الاسناد، ص217).
شبیه ترین فرد به پیامبر اکرم(ص) که بود؟
از جهت سندی، شخصیت های موجود در سند این روایت ثقه هستند (در سند این روایت، ابن عیسی معروف به ابی عقیل عمانی و بزنطی قرار دارند که هر دو ثقه هستند و به روایاتشان اعتماد می شود. (ابن أبی عقیل العمانی، حیاة ابن ابی عقیل و فقهه، ص 18؛ طوسی، الفهرست، ص 54 و 194، خوئی، معجم رجال الحدیث، ج 6، ص 25 – 27؛ تأریخ الفقهاء و الرواة، الوسائل، ج 30، ص 309). از لحاظ محتوا این روایت نشانگر آن است که حضرت علی اکبر (ع) فرزندی از یک کنیز داشته است. پس، طبق بیان فوق، حضرت علی اکبر (ع) دارای همسر و فرزند بوده، هرچند برخی از علمای انساب تصریح کرده اند که از آن بزرگوار اولادی نمانده و نسل امام حسین (ع) تنها از طریق امام چهارم حضرت سجاد (ع) ادامه پیدا کرده است.
اگر امروز علی اکبر بود چه می کرد؟
آنچه امروز باید برایمان سؤال باشد، آن است که آیا امروز می توان دارای چنین ویژگی هایی شد؟ پاسخ آن است که همان طور که علی اکبر (ع) توانست از پیامبر (ص) اثر بگیرد، می توان از اخلاق و منطق پیامبر (ص) بهره گرفت، ضمن آنکه خود آن حضرت بار ها اشاره داشتند «بر اساس سیره و اخلاق من رفتار کنید». یکی از راهکار های آن، مطالعه سیره عملی پیامبر (ص) است. اکنون الحمدلله با وجود فضا های مجازی، قابلیت دسترسی به احادیث بسیار آسان شده است. اگر فرصتی برای مطالعه کتاب نبود، می توان به راحتی از این منابع استفاده کرد. برخی از موضوعاتی که می توان مطالعه کرد، طرز برخورد آن حضرت با خانواده، آشنایان و دوستان و همچنین طرز برخورد ایشان با دشمنان شان است. حضرت «علی اکبر (ع)» فردی دلیر و شجاع بودند، ایشان در صحنه قیام عاشورا از خود دلاوری را به نمایش گذاشتند و به عنوان اولین شهید از بنی هاشم محسوب می‌شوند.
سخاوت و مروت حضرت «علی اکبر (ع)»
وی به سخاوت حضرت«علی اکبر (ع)» اشاره و ابراز کرد:حضرت «علی اکبر (ع)» در سخاوت و مروت شناخته شده بودند و روایت‌های متعددی مبنی برسخاوت این امام بزرگوار بیان شده است همچنین ایثار و از خود گذشتگی از جمله خصیصه‌های بارز زندگی ایشان محسوب می‌شود، زمانی که برای اولین بار آب را بر حضرت «سید الشهداء(ع)» بستند ایشان به همراهی تعدادی از یاران «امام حسین (ع)» به دشمن تاختند و برای کاروان کربلا آب تهیه کردند. وی به توصیف حضرت «علی اکبر (ع)» از نگاه «امام حسین (ع)» اشاره و بیان کرد: حضرت «علی اکبر (ع)» شبیه‌ترین مردم به «پیامبراکرم (ص)» بودند، حتی گفته «سید الشهداء (ع)» دلیلی محکم بر این امر محسوب می‌شود، «امام حسین (ع)» در روز عاشورا هنگامی که حضرت «علی اکبر (ع)» به میدان عازم بودند فرمودند: خدایا من کسی را به میدان فرستادم که هم خُلق و هم منطقش همانند جدش «رسول خدا(ص)»است، به این معنا که حضرت «علی اکبر (ع)» چه از لحاظ اخلاقی و چه به لحاظ چهره و بیان شبیه‌ترین انسان‌ها به «پیامبراکرم (ص)» بودند.
فلسفه نامگذاری روز ولادت حضرت «علی اکبر (ع)» به روز جوان
یازدهم ماه شعبان سالروز خجسته میلاد حضرت «علی اکبر (ع)» و روز جوان نامگذاری شده است، روزی که خداوند جوانی را همانند «پیامبر اکرم (ص)» با ضمیر پاک و به دور از گناه و پلیدی ها و همچنین شجاع به «امام حسین (ع)» عنایت می کند.
حضرت «علی اکبر (ع)» الگویی ارزشمند برای جوانان
بر خلاف برخی گفته ها حضرت «علی اکبر (ع)» هم فرزند داشتند و هم ازدواج کردند، این مهم در زیارت نامه ایشان بیان شده است و به عنوان دلیلی مستند که از زبان یک «امام معصوم (ع)» مطرح شده قابل توجه است. وجود حضرت «علی اکبر (ع)» به عنوان الگویی ارزشمند برای جوانان محسوب می شود، زیرا فرزند بزرگ «امام حسین (ع)» دارای صفات نیک و رویکردی ارزشمند در طول زندگی خود بودند و چنانچه ایشان الگو قرار بگیرند می‌توانند راهنمای جوانان برای رسیدن به سر منزل سعادت باشند. عبادت در جوانی کاری ارزشمند است که تمام بزرگان دین بر آن تاکید داشته‌اند عملی که در زندگی افرادی بزرگ همانند حضرت «علی اکبر (ع)» نیز به خوبی دیده می شود و ثواب عبادت جوانان به درگاه خداوند نیز بیشتر مورد توجه است لذا عبادت در جوانی فضیلت بیشتری دارد، در روایتی پیرامون توبه نیز نکاتی بیان شده و چنانچه این توبه در زمان جوانی باشد قطعا ارزشمندتر است.
حدیثی از «پیامبر اکرم (ص)» پیرامون عبادت جوانان
«پیامبراکرم (ص)» همواره بر ارزش و عبادت جوانان تاکید داشتند در حدیثی از «رسول خدا (ص)» بیان شده است: «فَضلُ الشّابِّ العابِدِ الذی تَعَبَّدَ فی صِباهُ علی الشیخِ الذی تَعَبَّدَ بعدَ ما کَبِرَت سِنُّهُ کَفَضلِ المُرسَلِینَ علی سائرِ الناسِ، برتری جوان عابدی که در جوانی خود ره بندگی پیش گرفته، بر پیری که در بزرگسالی به عبادت روی آورده؛ همچون برتری فرستادگان الهی بر دیگر مردمان است».
حضرت «علی اکبر (ع)» الگو و سرمشق جوانان
خواندن قرآن یکی از اعمال ارزشمندی است که حضرت «علی اکبر (ع)» نیز بر آن توجه داشتند لذا جوانان با الگو برداری از ایشان با خواندن و توسل به آن حضرت می توانند از خطا، تباهی و ضلالت دور شوند، همچنین توجه به دوست و همنشین خوب که امروز به عنوان دغدغه والدین مطرح است و جوانان باید به آن توجه داشته باشند امری مهم است، زیرا دوست و همراه خوب انسان را به تعالی نزدیک تر می کند و در عین حال دوست بد نیز افراد را به تباهی می کشاند هرچند هم که انسان سالم و درست کار باشد. روایتی در در صفحه ۱۸۱ کتاب بحارالانوار آمده است: اگر می خواهید به خدا نزدیک شوید باید از گنه‌کاران فاصله بگیرد و در عین حال تلاش کنید تا به خداوند نزدیک شوید. در صحنه عاشورا دو نوع جوان حضور داشتند، جوانانی خطا کار و فرومایه همانند پسر عمر سعد که مایه عبرت شدند و جوانی دیگر به نام حضرت «علی اکبر (ع)» که به عنوان الگو و سرمشق از ایشان یاد می شود.
جستجو در قاموس نور