گنجینه معارف

پرهیز از گناهان، دستاورد ماه مبارک رمضان

امام سجاد زین العابدین (ع) در عبارات زیبای دعای وداع با ماه مبارک رمضان به دو خصیصه رام شدن نفس و به زنجیر شدن شیاطین، با این تعبیرات اشاره می فرمایند: «سلام بر تو ای همسایه ای که در جوارت دلها نرم و نصیحت پذیر و گناهان کم شد. سلام بر تو ای یاوری که به یاری تو بر شیطان چیرگی یافتیم و از برکت تو راه احسان شناختیم.» از این جملات دلربا فهمیده می شود که با آمادگی دل و اجتناب از گناه، خروج از تسلط شیطان و طی راههای صلاح و نیکی آسان می گردد و این، رمز رمضان است.

منبع : مجله گلستان قرآن، آذر 1379 - شماره 44 , محدثین، جواد تعداد بازدید : 4978     تاریخ درج : 1400/02/25    

در خطبه شعبانیه پس از آنکه رسول اکرم (ص) فضیلتها و برکات اعجاب آور ماه رمضان را برشمردند، امیر مؤمنان علی (ع) پرسیدند:

«یا رسول اللّه! ما افضل الاعمال فی هذا الشهر»؟ «ای رسول خدا! برترین کارها در این ماه چیست؟»و حضرت در پاسخ فرمودند: «یا ابا الحسن! افضل الاعمال فی هذا الشهر الورع عن محارم اللّه»، «برترین کارها در این ماه پرهیز از حرامهای (وضع شده از سوی) خداوند است.»[1]

با توجه به ثوابهای بی شماری که رسول اکرم (ص) در این خطبه شریف برای کردار بندگان برشمرده آن، از جمله آنکه تنفّس روزه دار در حکم تسبیح خدا و خواب او عبادت می باشد، یا اینکه تلاوت یک آیه قرآن در لحظات ملکوتی آن ثواب ختم قرآن در ماههای دیگر را دارد و... بسیار جالب توجه و حائز اهمیت است که فرموده اند: برترین کار در این ماه «اجتناب از گناه» است. این گفته نشان از اهمیت ترک گناه در نظام تربیتی اسلام دارد.

شاید ابتدا به نظر برسد که اساسا ترک معصیت امری سلبی و پرهیزی بوده و مستلزم اقدام نیست تا به عنوان بهترین کارها باشد، توضیح آنکه گفته شود تلاوت قرآن و نیایش به درگاه الهی، صلوات، استغفار، صله رحم، افطار دادن و... اعمالی است که در ماه مبارک رمضان مورد تاکید فراوان قرار گرفته ولی ترک گناه که «کار» نیست تا برتر از اینها محسوب شود!

در پاسخ باید گفت: ترک گناه زمانی معنا پیدا می کند که آدمی در معرض جاذبه گناه قرار گیرد، یعنی زمینه و انگیزه ای در جهت معصیت فراهم شود و آنگاه به مقابله با این کشش برخیزد و با صرف فکر و نیروی خود، نفسش را از محدوده جاذبه آن گناه و نیز از تاثیرپذیری وسوسه های شیطان خارج کند و بر هر دو دشمن بیرونی و درونی یعنی هوای نفس و ابلیس غالب گردد.

در مقام تشبیه می توان گفت: نفس آدمی مرکبی رهوار و آرام نیست که هرگاه آن را برانی، به راحتی راه بپیماید و تو را به سوی دلخواهت ببرد و هرگاه رهایش کنی، آرام گیرد و از حرکت بایستد؛ بلکه نفس بمانند مرکبی است سرکش، که اگر با مهارت و تلاش بر آن مسلط شوی و مهارش نمایی، در مسیر صحیح و مطلوب می رود و اگر رهایش کنی، می رمد و سوار خود را به هر سو که بخواهد ببرد و او را در معرض پرتگاههای مهلک بنهد. به تعبیر امیر المؤمنین(ع): «ما من معصیة اللّه شیئی ء الاّ یاتی فی شهوة فرحم اللّه رجلا نزع عن شهوته و قمع هوی نفسه فان هذه النفس ابعد شیئی ء منزعا و انّها لا تزال تنزع الی معصیة فی هوی»[2]

«چیزی از معصیت خدا نیست جز که با میل و رغبت. پس خدا بیامرزد کسی را که شهوت را مغلوب کند، و هوای نفس را سرکوب؛ که نفس ربه دشواری توان از شهوت کندن، که پیوسته خواهان نافرمانی است و هوس راندن.»، و نیز از آن امام همام (ع) نقل شده که: «اجتناب السیّئات اولی من اکتساب الحسنات»[3] «پرهیز از بدیها مقدم و بالاتر از انجام خوبیها است.»

تقدّم ترک گناه شاید از آن جهت باشد که فضای قلب انسان مادامی که آلوده به گناه و بدی است، آمادگی پذیرش خوبیها را ندارد و خداوند در وجود کسی دو« دل»نگذاشته تا یک دل را به بدیها و دیگری را به خوبیها اختصاص دهد، ناگزیر اگر خوبیها نیز در فضای دلی تاریک وارد شود، به آلودگی کشیده می شود و خلوص و شفافیّت خود را از دست می دهد.

قرآن کریم می فرماید: «ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفّر عنکم سیّئاتکم و ندخلکم مدخلا کریما»[4] «اگر از گناهان بزرگی که از آنها برحذر داشته می شوید، پرهیز کنید، ما بدیهایتان را می پوشانیم و در جایگاه ارجمندی واردتان می نماییم.» گویا می توان از این آیه شریفه نوعی دلالت التزامی بین ترک گناهان بزرگ و رسیدن به جایگاه قرب خداوند برقرار داشت، یعنی اگر کسی از کبائر گناهان اجتناب کند، به خوبیها رو خواهد آورد و اهل نجات خواهد بود.

در ماه مبارک رمضان، راه بر ترک معاصی هموارتر است، زیرا هر دو دشمن انسان دربندند: دشمن بیرونی که ابلیس و سپاه اویند، به فضل خداوند به زنجیر کشیده شده اند که به تعبیر نبی اکرم (ص)  (در همان خطبه شعبانیه) «و الشیاطین مغلولة»، و هرچه روزه، واقعی تر باشد این مهار محکم تر است. پس تمرین اجتناب از گناه در ماه رمضان مناسب است و امید آن می رود که با این تلاش، پس از گذشت این ماه نیز نفس به مهار آید و از چموشی و سرکشی بیفتد. همچنین بنا به فرموده پیامبر  (ص): «شیاطین در ماه رمضان به زنجیر کشیده شده اند، پس از خدا بخواهید که دیگر آنها را بر شما مسلط نگرداند.»[5] ازاین رو امید آن است که در اثر روزه داری صحیح، با گذشت ماه رمضان نیز خداوند سلط شیاطین را از ما بردارد (و یا بکاهد).

امام سجاد زین العابدین (ع) در عبارات زیبای دعای وداع با ماه مبارک رمضان به این دو خصیصه (رام شدن نفس و به زنجیر شدن شیاطین) با این تعبیرات اشاره می فرمایند: «السلام علیک من مجاور رقت فیه القلوب و قلّت فیه الذنوب السلام علیک من ناصر اعان علی الشیطان و صاحب سهل سبل الاحسان[6]

«سلام بر تو ای همسایه ای که در جوارت دلها نرم و نصیحت پذیر و گناهان کم شد. سلام بر تو ای یاوری که به یاری تو بر شیطان چیرگی یافتیم و از برکت تو راه احسان شناختیم.»

از این جملات دلربا فهمیده می شود که با آمادگی دل و اجتناب از گناه، خروج از تسلط شیطان و طی راههای صلاح و نیکی آسان می گردد و این، رمز رمضان است.

از امیر المؤمنین (ع) می فرماید: «غالبوا انفسکم علی ترک امعاصی تسهل علیکم مقادتها الی الطّاعات»[7] «بر نفس خود در ترک گناهان چیره شوید، آنگاه هدایت آن به مسیر فرمانبری خداوند هموار خواهد بود.»و نیز فرمود: «اصل الورع تجنب الاثام و التنزه عن الحرام»[8] «اساس پرهیزگاری، دوری از گناهان و پرهیز از حرام است.»

امام صادق (ع) می فرماید: خداوند در سخنانش به حضرت موسی (ع) فرمود: «هیچ تقرب جوینده ای با عملی مؤثر از پرهیز از گناهان به من نزدیک نشده است.»[9] همچنین آن حضرت در بیان«ذکر اللّه»فرموده اند: «به یاد خدا بودن در هر حالت آن است که هنگام رویارویی با گناه توجه به خدا پیدا کنی که این توجه بی تو و گناه فاصله می اندازد.»

و این فرموده خدا است که: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون»[10] «آنان که پرهیزگارند، زمانی که خطوری شیطانی بر قلبشان می گذرد بیدار می شوند و بی درنگ (به مکر شیطان) بینا و متوجه می گردند (و از بدی دوری می کنند)»، از سوی دیگر در روایات آمده است: «ترک الذنب اهون من طلب التوبة»[11] «واگذاری گناه از درخواست توبه آسانتر است.»

امام صادق  (ع) در این روایت سخن از عابدی در بنی اسرائیل گفته اند که کاملا به دنیا بی توجه بود و شیطان برخی از جنود خود را مامور کرد تا نزد او آمده و بگوید: من گناهی کردم و سپس توبه نمودم و اینک سابقۀ این گناه موجب می شود هرگاه به یاد آن خطا افتم، نمازم را با توجه بیشتری بجا می آورم (یعنی متوجه ضعف و پستی خود می شوم که معصیت خدا را کرده و با افتادگی بیشتر به نماز می ایستم) و نهایتا آن فرستاده شیطان، او را به سوی زن بدکاره ای راهنمایی کرد. زن با دیدن مرد عابد-که چهره او با بدکاران گناه آلوده تفاوت بسیار داشت-متعجب شد و جویای ماجرا گشت. عابد واقعه را بیان کرد و زن سیه کار که به سادگی و فریب خوردگی عابد پی برده بود: به او گفت: شاید این شیطان بوده که چنین توصیه ای به تو کرده؛ برو و از این کار منصرف شو و بدان که ترک گناه، آسان تر از توبه خواستن است و چنین نیست که هرکس توبه خواهد، توبه اش پذیرفته گردد...آنگاه امام (ع) فرمودند: «خداوند به واسطه این عمل، زن را مورد مغفرت و از اهل بهشت قرار داد!»

پی نوشت ها:

[1] بحار الأنوار، ج 93، ص 356.

[2] نهج البلاغه، خطبه 176.

[3] غرر الحکم، شماره 3514.

[4] سوره نساء، آیه 31.

[5] خطبه شعبانیه

[6] صحیفه سجادیه، دعای 45.

[7] غرر الحکم، شماره 4933.

[8] غرر الحکم، شماره 5166.

[9] کافی، ج 2، ص 80.

[10] سوره احزاب، آیه 25.

[11] کافی، ج 8، ص 384.

کلمات کلیدی
تقوا  |  ماه مبارک رمضان  |  پرهیز از گناهان  |  دستاوردها  | 
لینک کوتاه :  
نویسنده : شریفی تاریخ : 1400/04/12

سلام ،دین اثر عجیبی در زندگی دارد ،خیلی آسان کننده زندگی است ،و عمل به آن فوق العاده آسان است .