این کتاب، مهمترین تالیف و کتاب فقهی آیة الله سید محمد کاظم یزدی به حساب می آید، به گونه ای که کمتر عالمی است که این کتاب رانزد خود نگهداری نکند. این اثر فقهی به حدی معروف است که مؤلف آن نزد همگان، به خصوص علما و فضلای حوزه به «صاحب عروة» شناخته می شود. کتاب مزبور دربرگیرنده ابواب مختلف فقه است و احکام و مسائل شرعی را بیان می کند. این اثر در مجموع، محتوی 3260 مساله درسه جلد تالیف شده و جلد اول آن به ترتیب حاوی این مسائل است: مباحث اجتهاد و تقلید؛ کتاب الطهارة؛ کتاب الصلاة؛ کتاب الصوم؛ کتاب الاعتکاف؛ کتاب الزکاة؛ کتاب الخمس؛ کتاب الحج؛ کتاب الاجاره؛ کتاب المضاربه؛ کتاب المزارعه؛ کتاب المساقات؛ کتاب الضمان؛ کتاب الحواله؛ کتاب النکاح؛ کتاب الوصیه.
مطالب جلد دوم آن نیز عبارت است از: مباحث حرمت ربا؛ مباحث عده و احکام آن؛ کتاب الوکاله؛ کتاب الهبه؛ کتاب الوقف؛ رساله ای کوچک در صدقه بالمعنی الاخص.
جلد سوم آن مشتمل بر کتاب القضاء
آن نوشته اند. عالم پرهیزگار مرحوم شیخ عباس قمی (متوفی 1359 ه . ق. ) بخش اول آن را به فارسی ترجمه کرده است و عالمی دیگر آن را تمام کرده، به نام غایة القصوی فی ترجمة عروة الوثقی به چاپ رسانده است.
شیخ عباس قمی در مقدمه کتاب غایة القصوی چنین می گوید: مدتهابود در خاطرم خطور می کرد که چقدر شایسته و لازم است که برای مکلفین یک رساله جامع فراهم شود که مشتمل باشد بر کثرت فروع ومهمات مسائل و ایشان را در مقام حاجت، از جمع آوردن اسفار و رسائل، بی نیاز کند و اگر چه رساله های عملیه بسیار بود، لیکن در بین آنها ندیدم رساله ای را که از هر جهت جامع و برای کافه مقلدین نافع باشد، مگر دراین اواخر که به رساله شریفه عروة الوثقی فیما تعم به البلوی برخوردم که ازقلم درر بار حضرت حجة الاسلام و آیة الله فی الانام، مبین الحلال والحرام و فقیه اهل البیت علیهم السلام سیدنا الاعظم و ملاذنا المعظم ابوالمکارم مولانا السید محمد کاظم الطباطبائی - ادام الله ظله العالی - بیرون آمده است. من دیدم، الحق همان کتابی است که همیشه دیدار آن را متمنی وطالب و زیارت مثل آن را شایق و راغب بودم، چه آن رساله ای است، سهل التناول و مرغوب، در نهایت جودت تالیف و حسن اسلوب، جامع جمیع رسائل و حاوی کافه مسائل و کافل انواع فروع فقهیه، بل ناسخ رساله های عملیه.
یکی از شاعران درباره عروة الوثقی ومؤلف آن شعرزیررا سروده است:
فقیه بیت الوحی ماخاب فی.
عروته الوثقی من استمسکا.
فان اهل البیت ادری بما.
فی البیت من احکامه مدرکا.
لیکن چون این کتاب شریف، عربی بود و فارسی زبانان را از آن بهره ای نبود، به خاطرم رسید که آن را فارسی کنم تا نفعش عام و ذخیره این مجرم کثیرالآثام گردد. پس نصرت و توفیق خود را از حق تعالی خواستم و به ترجمه آن پرداختم و آن را الغایة القصوی فی ترجمة عروة الوثقی نامیدم و آن را بر یک مقدمه و پنج کتاب مرتب کردم - والله الموفق للصواب.
در مقدمه کتاب مستمسک العروة الوثقی تالیف آیة الله العظمی سیدمحسن طباطبایی حکیم که اولین شرح بر العروة الوثقی است، این گونه آمده است:
کتاب پرارزش عروة الوثقی از حیث دقت و تحقیق، به گونه ای است که در حوزه ها محور درسی بسیاری از فقها قرار می گیرد، با این که قبل از آن، محور درسهای فقهی علما، کتاب شرائع الاسلام و بعد از آن کتاب، تبصرة المتعلمین نوشته مرحوم علامه حلی بود، اما بعد از ظهور کتاب عروة الوثقی تالیف مرحوم آیة الله یزدی، این کتاب ارزشمند محور درسی حوزه های علمیه گردیده و شروح و تعلیقات زیادی بر آن نگاشته شده است. همچنین مطالب و نظریات آن، مورد عنایت مدرسان و محصلان بوده ومحل نقد و بررسی آنان قرار گرفته است.
فقهای بزرگ حوزه ها حواشی و شروح فراوانی بر کتاب ارزشمندعروة الوثقی نوشته اند که ما در این جا به بیان تعدادی بسنده می کنیم:
الف) حاشیه جمعی از شاگردان آیة الله سید محمد کاظم یزدی که تدوین و چاپ نشده است.
ب) حاشیه شیخ میرزا محمد حسین بن شیخ الاسلام (متولد 1277 ه . ق. ) که تدوین گشته و به صورت کتابی مستقل چاپ شده است.
پ) حاشیه شیخ محمد رضا آل یاسین بن شیخ عبدالحسین کاظمی که در نجف به چاپ رسیده است.
ت) حاشیه حاج آقا حسین قمی بن سید محمود که به صورت منظم تدوین و در نجف به چاپ رسیده است.
ث) حاشیه حاج شیخ عبدالکریم بن محمد جعفر مهرجردی یزدی (1276ه . ق. - 1355ه . ق. ) که مشتمل بر فتاوای وی بوده و در ایران درسال 1347 قمری به چاپ رسیده است.
ج) حاشیه شیخ عبدالله بن محمد حسن مامقانی (متوفی 1351ه . ق. ) مؤلف کتاب تنقیح المقال که مشتمل بر فتاوای وی می باشد و به صورت مستقل و منظم به چاپ رسیده است.
چ) حاشیه سید محمد فیروزآبادی (متوفی 1345ه . ق. ) که در نجف به چاپ رسیده است.
ح) مستمسک العروة الوثقی: مستمسک، اولین شرح استدلالی جلد اول کتاب عروة الوثقی و یکی از کتابهای مهم فقه استدلالی ومورد اعتماد ومراجعه فقهای معاصر که توسط آیة الله سید محسن حکیم تدوین شده و
در حوزه های علمیه به عنوان یکی از کتب دم دستی برای فقیه به شمارمی رود. مرحوم آیة الله حکیم مطالب کتاب را اول به صورت درس خارج فقه که محور آن، کتاب شریف عروة الوثقی بود عرضه و سپس به صورت کتاب حاضر، تدوین کردند که به حق می توان آن را یکی ازدایرة المعارفهای بزرگ فقه استدلالی به حساب آورد. چاپ اول کتاب درسال 1368 و چاپ دوم در سال 1376 و چاپ سوم در سال 1384 و چاپ چهارم در سال 1391 ه . ق. و سپس به علت علاقه شدید فقها و طلاب حوزه های علمیه مکررا به چاپ رسیده است، البته چاپ سوم آن ازمزایای خاصی از جهت چاپ و غیره برخوردار بوده و احادیث و بعضی از منابع آن، توسط حضرت آیة الله آقای حاج سید مرتضی خلخالی، استخراج و تحقیق شده است. این کتاب در چهارده جلد به چاپ رسیده است.
خ) بحوث فی شرح العروة الوثقی: این کتاب، تقریرات شهید آیة الله محمد باقر صدر که توسط آیة الله سید محمود هاشمی تحقیق و به رشته تحریر درآمده است. این کتاب در 1391 ه . ق. در نجف اشرف به چاپ رسید. آیة الله صدر در مقدمه اولین جزء کتاب (طهارت) می نویسد: مباحث این کتاب، روز چهارشنبه دهم از ماه جمادی الآخره سال 1385ه . ق. شروع شد و بحثهای آن عددی از مسائل آب از کتاب عروة الوثقی است که با روشهای بحث علمی به صورت استدلالی و به شیوه
متداول علمای بزرگ، منسجم و با شرایط عمومی تدریس به طلاب عرضه شده است. استاد سید محمود هاشمی در ابتدای کتاب می نویسد:
این کتاب با تحقیق فراوان، احادیث و منابع روایاتی که در هنگام بحث اشاره شده را به طور استدلالی به همراه تفصیل بعضی مبانی اصولی که آیة الله صدر در ضمن مباحث به آن پرداخته را بیان می کند.
ح. مدارک العروة: نوشته شیخ علی پناه اشتهاردی است که اولین چاپ آن در 1378ه . ق. منتشرشد. وی در مقدمه کتاب، شیوه خود را در این کتاب بیان می کند و می گوید:
من در مقام نقل اقوال در مسائل برای این که نفع آن، تمام و کاملتر باشد، عین عبارات را در متن آورده ام و روایات را با سند آن ذکر کرده ام و باتعبیر متاخرین از علامه، مثل تعبیر صحیحه فلان و فلان یا مؤثقه فلان و فلان اکتفا نکرده ام و نیز روایت مورد استدلال را غالبا به صورت کامل نقل کرده ام... و در شروع بحث به جای بحث مسائل تقلید از اول بحث آبها شروع کرده ام.
خ) الحاشیه علی العروة الوثقی: از السید میرزا مهدی الحسینی الشیرازی الحائری که در 1368 قمری در چاپخانه علمیه نجف اشرف به چاپ رسید.
د) التنقیح فی شرح العروة الوثقی: تقریرات بحث آیة الله العظمی سیدابوالقاسم خویی (ره) که توسط علامه میرزا علی تبریزی غروی در ماه
شعبان 1411 هجری در چاپخانه علمیه قم در سه هزار جلد به چاپ رسیده است.
ذ) مبانی العروة الوثقی: تقریرات بحث آیة الله سید ابوالقاسم خویی قدس سره که توسط فرزندش محمد تقی خویی به رشته تحریر درآمده است. مرحوم آیة الله خویی در مقدمه کتاب می نویسد:
مقداری از آنچه فرزندم سید محمد تقی نوشته را ملاحظه کردم و آن رااز جهت اسلوب و بیان تعابیر زیبا یافتم به طوری که تعابیر آن نه کوتاه و نه طولانی و بیان کننده مراد به نحو کامل بود.
ر) دلیل العروة الوثقی: تقریرات بحث آیة الله العظمی شیخ حسین حلی است. این کتاب به قلم استادحسن سعید است و در 1379ه . ق. در چاپخانه نجف چاپ شده است. آیة الله حسین حلی در مقدمه کتاب می گوید:
با دقت نظر در کثیری از مطالب این کتاب که به رشته تحریر درآمده، آن را در بیان مراد رسا دیدم و نوشته هایش به نحوی زیبا همه مطالبی را که در مجلس درس بیان کردم شامل می شود.
ز) مبانی العروة الوثقی: تالیف آیة الله شیخ محمد تقی فقیه عاملی که در1398 ه . ق. در بیروت به چاپ رسید. وی در مقدمه کتابش می نویسد:
بنده تصمیم گرفتم مسائل کتاب عروة الوثقی را به نحو واضح و با احاطه به مبانی مسائل به نحو امکان... به رشته تحریر درآورم.
ژ) مدارک العروه: تالیف آیة الله حاج شیخ یوسف خراسانی حائری بیارجمندی، چاپ نعمان، نجف.
س) الحاشیه علی کتاب العروة الوثقی: تالیف آیة الله حاج شیخ یوسف خراسانی حائری بیارجمندی، چاپ نعمان، نجف.
ش) الدر النضید فی الاجتهاد و الاحتیاط و التقلید: محمد حسن مرتضوی لنگرودی، چاپ انصاریان، قم.
جستجو در قاموس نور