57
3 - مقام و مقبرۀ حضرت رقيّه عليها السلام
از زيارتگاههايى كه پس از مقبرۀ حضرت زينب عليها السلام مورد توجه شيعه قرار دارد، مقبره و حرم «رقيّه عليها السلام»، دختر معصوم و كودك خردسال امام حسين عليه السلام است. بر اساس گزارشهاى منابع، سيد الشهدا عليه السلام پنج پسر و دو دختر داشتهاند. دختران آن حضرت عبارت بودند از: «سكينه» دختر رباب بنت امرءالقيس و خواهر على اصغر. «فاطمه» دختر امّاسحاق بنت طلحة بن عبيداللّٰه. در برخى منابع نيز سه دختر گفته شده و طبق اين نقل، سوّمين آن «زينب» است كه او نيز خواهر فاطمه و هر دو از يك مادر بودهاند.
بيشتر نسب شناسان، به نام اين سه دختر اشاره كردهاند.1 احتمال مىرود رقيّه لقب زينب باشد؛ و اينكه از زينب، بر خلاف فاطمه و سكينه، نقش مؤثر و فعالى در كربلا گزارش نشده، به نظر مىرسد وى كودكى بيش نبوده است.
براساس آنچه مشهور است، او همراه ساير اهل بيت امام حسين عليه السلام و زينب كبرى عليها السلام به اسارت در آمد و در مكانى كنار «باب الفراديس» - كه در آن زمان خرابهاى بود - استقرار يافت. رقيّه در اين زمان چهار ساله بود كه چشم از جهان فرو بست.
آن كودك را، كنار آن مكان، كه مقبرهاى عمومى به نام «مقبرۀ باب الفراديس» بود، به خاك سپردند. اين مقبره در شمال غربى محلۀ قديمىِ دمشق و كنار باب الفراديس قرار داشت و امروزه به «العماره» معروف است. در ابتدا سلاطين ايوبى بر قبر او، كه داخل
58مسجد «رأس الحسين» واقع بود، مقبرهاى كوچك ولى زيبا ساختند؛ سنگ قبرى كه نهاده شد، از سنگ موزاييك تزيين شده به وسيلۀ عاج و مرمر بود كه اطراف آن را ضريح زيبايى احاطه كرده بود و بر فراز آن نيز گنبد و عمارتى بنا شد. مكان ياد شده كه از همان ابتدا به صورت مسجد و مقبره بود، در سال 1125 ق بازسازى شد و در سال 1323 ق نيز1 توسط ميرزا على اصغرخان امين السلطان، صدر اعظم ناصرالدين شاه دوباره ترميم گرديد. در آن زمان، سه كتيبۀ سنگى در داخل حرم، در سمت محراب شبستان بود. در كتيبۀ اول چند حديث در فضايل اهل بيت و نام ميرزا بابا مستوفى گيلانى به عنوان تعمير كنندۀ بقعۀ مقام رقيه، به تاريخ 1125 هجرى ديده مىشد. دركتيبۀ دوم بهمكان دفن ملك كامل ناصرالدين محمد كه در 880 هجرى در اين مكان مدفون شده بود، اشاره و بر كتيبۀ سوم نيز چند بيت شعر نوشته شده بود.2
امّا ساكنان محله الامين كه رقيه در آن مدفون است نكتهاى را متذكر مىشوند و آن اينكه ايشان به خواب يكى از سادات علوى از خاندان مرتضى آمده كه آب به داخل قبر ايشان نفوذ و آن را تخريب كرده است. اين فرد رقيه عليها السلام را سه شب در خواب مىبيند و لذا قبر را حفر و در آن جنازه دو كودك خردسال كه 5 سال بيشتر نداشتند را مشاهده مىكند و آنگاه قبر را تعمير و مرمت مىكند و سپس خود از دنيا مىرود.
چون فضاى اين مكان گنجايش زائران را نداشت، مرحوم شيخ نصراللّٰه خلخالى در 1350 ش در صدد توسعۀ مقبره و حرم برآمد؛ لذا خانههاى اطراف را با كمك مردم خَيّرِ محل خريدارى كرد ولى عدهاى راضى نشدند و به همين منوال باقى بود تا در سال 1363 ش به گفتۀ جناب حجةالاسلام فهرى زنجانى، نمايندۀ وقت مقام معظم رهبرى در سوريه، با خريد آن خانهها و پرداخت چندين برابر قيمت آنها، امر پىريزى بناى جديد حرم از سوى جمهورى اسلامى و با حضور مقامات سوريه آغاز شد.
مساحت ساختمان حرم بيش از چهارهزار متر مربع است كه ششصد متر مربع از آن، صحن و فضاى باز است و بقيه را حرم و شبستان آن و مسجد ديگرى كه در مجاورت
59ضريح ساخته شد، تشكيل مىدهند. در بازسازىهاى اخير، اطراف ضريح و شبستانها را توسعه فراوانى دادهاند و صحنهاى جديدى نيز در حال احداث است.
نوع معمارى، كه اكنون در بناى حرم به كار رفته، معمارى ايرانى - اسلامى است.
صحن مسجد كه گرداگرد آن به صورت ايوانى بهاندازۀ يك و نيم متر مسقف است، با ستونهاى بسيار زيباى سنگى سفيد و كنگرهاى ساخته شدهاند. گنبد آن به كلى تعويض و براساس معمارى ايرانى ساخته شده و دوازده ستون مرمرين در داخل حرم آن را نگهداشتهاند. گرداگرد سقف و ديوارهها نيز كاشىكارى است.
ضريح حرم كه از دوران امين السلطان، صدراعظم ناصرالدين شاه مانده بود، در 1372 ش با ضريح ديگرى كه بهوسيلۀ چهل تن از هنرمندان برجستۀ اصفهانى، به صورتى زيبا ساخته شد، تعويض گرديد. البته ضريح قبلى برداشته نشد بلكه در داخل ضريح جديد قرار گرفت. نگارنده خود در مراسم تعويض آن حضور داشته و تلاشهاى شبانه روزى سازندگان و عشق آنان به اهل بيت را شاهد بوده است. هر چند كه اين ضريح تقريباً 1/5 برابر ضريح قبلى است و بهعلت بزرگى زياد با سن حضرت رقيّه و كودكى وى تناسبى ندارد، ليكن از شاهكارهاى هنر ايرانى و اسلامى است.
كنار حرم مطهّر، بازارى است كه در طول تاريخ اسلام به «سوق العماره» مشهور بوده است و باب الفراديس مذكور نيز در داخل اين بازار و حدود بيست مترى مقام حضرت رقيّه قرار دارد. گفتنى است از شمال حرم به جامع اموى نيز راهى وجود دارد.
تصاوير شمارۀ 4 و 5
60
جستجو در قاموس نور