اخبار و روايات وارده در «اوّلُ ما خَلَقَ اللهُ»
روايات بسيارى از طريق خاصّه و عامّه وارد است مبنى بر اينكه اوّلين مخلوق خداوند نور مىباشد. همان طور كه وارد است كه أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّه،
54روح است، قلم است، عقل است.
علاّمۀ مجلسىّ رضوان الله عليه روايت نموده است از حضرت ثامن الحجج عليه السّلام كه در مجلس مأمون در ضمن بحث طويلشان با عِمران صابى دربارۀ بَدو خلقت فرمودند: وَ النُّورُ فِى هَذَا الْمَوْضِعِ أَوَّلُ فِعْلِ اللهِ الَّذِى هُوَ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَ الارْضِ.1 «و نور در اين موضع، اوّلين فعل خداوند است؛ آن خداوندى كه وى نور آسمانها و زمين است.»و از «غَوالى اللَّئالى» روايت نموده است كه پيغمبر صلّى الله عليه و آله فرمودهاند: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ نُورِى.
2 «نخستين چيزى را كه خدا آفريد، نور من بوده است.»
و در حديث ديگرى است كه رسول اكرم صلّى الله عليه و آله فرمودند: أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلُ.3 «نخستين چيزى كه خداوند خلق نموده است، عقل است.»و از «خصال» با سند خود روايت كرده است از سِماعه كه گفت: من در محضر حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام بودم و در نزد وى جمعى از مواليانش حضور داشتند، و ذكر عقل و جهل به ميان آمد. - تا مىرسد به اينجا
55كه مىگويد: حضرت أبو عبد الله عليه السّلام گفتند: إنَّ اللَّهَ جَلَّ ثَنَاؤُهُ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ خَلَقَهُ مِنَ الرُّوحَانِيِّينَ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ - إلخ.1
«به درستى كه خداوند جلّ ثناؤه عقل را خلق كرد؛ و آن اوّلين مخلوقى مىباشد كه خداوند از يمين عرش خود، از طائفۀ روحانيّون از نور خودش خلقت نموده است.»
و نظير اين عبارت و تعبير در حديث حضرت امام كاظم موسى بن جعفر عليهما السّلام مىباشد كه در ضمن حديث طويلى به هشام بن حكم فرمودهاند: يَا هِشَامُ! إنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْعَقْلَ وَ هُوَ أَوَّلُ خَلْقٍ خَلَقَهُ اللَّهُ مِنَ الرُّوحَانِيِّينَ عَنْ يَمِينِ الْعَرْشِ مِنْ نُورِهِ2. و از عَبادة بن صامت روايت نموده است كه گفت: من از رسول خدا صلّى الله عليه و آله شنيدم كه مىگفت: إنَّ أَوَّلَ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْقَلَمُ. فَقَالَ لَهُ: اكْتُبْ! فَجَرَى بِمَا هُوَ كَائِنٌ إلَى الأبَدِ3.
«اوّلين چيزى را كه خداوند آفريد قلم بوده است. پس به او گفت: بنويس! بنابراين، قلم به تمام مقدّرات و آنچه تا أبد به وقوع مىپيوندد به جريان افتاد.»
و از معاوية بن قرّة از پدرش روايت است كه گفت: رسول خدا صلّى الله عليه و آله گفت:«ن وَ الْقَلَمِ وَ مٰا يَسْطُرُونَ». قَالَ: لَوْحٌ مِنْ نُورٍ، وَ قَلَمٌ مِنْ نُورٍ، يَجْرِى بِمَا هُوَ كَائِنٌ إلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.4
56 «ن وَ الْقَلَمِ وَ مٰا يَسْطُرُونَ، لوحى مىباشد از نور، و قلمى از نور، جارى مىگردد به آنچه به وجود مىآيد تا روز بازپسين.»
عزيز الدّين نَسَفى گويد: «در حديث آمده است: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلُ. و ديگر آمده است: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْقَلَمُ. و ديگر آمده است كه: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ رُوحِى. و ديگر آمده است كه: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ نُورِى. و مانند اين آمده است.1
و در جاى ديگر گويد: «در حديث آمده است: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْعَقْلُ. و ديگر آمده است كه: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْقَلَمُ. و ديگر آمده است كه: أَوَّلُ مَا خَلَقَ اللَّهُ الْعَرْشُ. و مانند اين آمده است.»2
جستجو در قاموس نور