اخلاص در سيره اهل‌بيت (عليهم السلام)

بى‌ترديد اهل‌بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) كه بهترين بندگان خدا روى زمين‌اند، بالاترين درجه از اخلاص را در همه ابعاد زندگى خود دارند؛ گفتار و رفتار آنان، همگى برخاسته از روح اخلاص و نيت پاك مى‌باشد. ايشان، سخت‌ترين اعمال را با كمال ميل و رغبت و تنها براى خشنودى پروردگار انجام مى‌دهند و در اين راه هيچ چشم‌داشتى به ديگران ندارند. خداوند به برخى از رفتارهاى خالصانه ايشان، در قرآن كريم اشاره كرده است:

مفسران شيعه و سنى نقل كرده‌اند كه آيه (وَ مِنَ النّٰاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغٰاءَ مَرْضٰاتِ اللّٰهِ وَ اللّٰهُ رَؤُفٌ بِالْعِبٰادِ)¹ در شأن اميرمؤمنان (ع) نازل شده است؛ آن‌گاه كه در شب هجرت پيامبر اكرم (ص)، مشركان قصد داشتند ايشان را به قتل برسانند، حضرت على (ع)

188براى فريب مشركان و آگاه‌نشدن آنان از خروج پيامبر (ص) از منزل، در بستر ايشان خوابيد؛ با وجود اينكه خطر كشته شدن ايشان بسيار جدى بود.¹ خداوند نيز با نازل كردن اين آيه، بر عظمت اين اقدام حضرت على (ع) و اخلاص ايشان، تأكيد مى‌كند.

همچنين به تصريح مفسران شيعه و سنى، آيات 7 و 8 سوره انسان:(وَ يُطْعِمُونَ الطَّعٰامَ عَلىٰ حُبِّهِ مِسْكِيناً وَ يَتِيماً وَ أَسِيراً، إِنَّمٰا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللّٰهِ لاٰ نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزٰاءً وَ لاٰ شُكُوراً)² در شأن على (ع)، حضرت زهرا (عليها السلام)، امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و نيز فضه، خادمه ايشان، نازل شده است؛ آن‌گاه كه سه شب پياپى، با وجود گرسنگى و نداشتن غذاى ديگر، غذاى خود را به مسكين، يتيم و اسير دادند و خود گرسنه ماندند.³ اين آيات به روشنى مى‌فرمايد كه ايشان، عمل خود را از روى اخلاص و تنها براى كسب خشنودى خداوند انجام دادند و هيچ توقعى از ديگران در مقابل عمل خود نداشتند.

در زيارتنامه‌هاى ايشان نيز به مسئله اخلاص بسيار توجه شده است كه زائران با خواندن آنها، درس اخلاص و بندگى واقعى را فرا مى‌گيرند؛ براى مثال، در زيارتنامه‌هاى پيامبر اكرم (ص)⁴ ، امام على (ع)⁵ ، امام حسين (ع)⁶ ، امام كاظم (ع)⁷ ، امام رضا (ع)⁸ ، امام جواد (ع)⁹ و امام عسكرى (ع)¹⁰ ، اين عبارت به كار رفته است:

189 «أَشْهَدُ أَنَّكَ... عَبَدْتَ اللهَ مُخْلِصاً حَتَّى أَتَاكَ الْيَقِينُ»؛ «گواهى مى‌دهم كه تو... خداى را از روى اخلاص عبادت كردى تا زمانى كه مرگت فرا رسيد».

به دليل مقام والاى اميرمؤمنان (ع) در اخلاص، اين مسئله در زيارتنامه‌هاى ايشان بسيار مطرح شده است؛ براى مثال، در زيارت امام على (ع) در روز غدير مى‌خوانيم:

أَشْهَدُ أَنَّكَ... الْمُخْلِصِ لِطَاعَةِ الله... أَنْتَ أَحْسَنُ الْخَلْقِ عِبَادَةً وَ أَخْلَصُهُمْ زَهَادَةً.¹

گواهى مى‌دهم كه تو در اطاعت خداوند، مخلص بودى... تو بهترين مردم در عبادت و خالص‌ترين آنان در زهدورزى بودى.

همچنين در زيارت امام على (ع) در روز 17 ربيع‌الاول آمده است:

السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ أَخْلَصَ للهِ بِالْوَحْدَانِيَّةِ... السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا وَلِيَّ اللهِ وَ حُجَّتَهُ وَ خَالِصَةَ اللهِ وَ خَاصَّتَهُ.²

سلام بر تو اى كسى كه در وحدانيت خدا اخلاص ورزيد... سلام بر تو اى ولى خدا و حجت او و خالص‌شده براى خدا و بنده مخصوص او.

در صلوات بر امام كاظم (ع) مى‌خوانيم:

أَخْلَصَ الطَّاعَةَ لَكَ وَ مَحَضَ الْخُشُوعَ وَ اسْتَشْعَرَ الْخُضُوعَ وَ عَادَى الْبِدْعَةَ وَ أَهْلَهَا وَ لَمْ يَلْحَقْهُ فِي شَيْءٍ مِنْ أَوَامِرِكَ وَ نَوَاهِيكَ لَوْمَةُ لَائِمٍ.³

[امام كاظم (ع)] اطاعت تو را از روى اخلاص انجام داد و نهايت خشوع را در پيشگاه تو ادا نمود و براى تو خضوع كرد و با بدعت و اهل آن دشمنى ورزيد و سرزنش‌هاى ملامت‌كنندگان در اجراى هيچ‌يك از اوامر و نواهى تو، در او مؤثر نگشت.

همچنين در صلوات بر امام جواد (ع) آمده است: «اللهُمَّ... صَلِّ عَلَى مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الزَّكِيِّ

190 التَّقِيِّ... وَ وَاحِدِ الْأَوْصِيَاءِ فِي الْإِخْلَاصِ وَ الْعِبَادَةِ»¹ ؛ «خدايا!... بر محمد بن على (عليهماالسلام) پاك و متقى... و يكى از اوصيا در اخلاص و عبادت، درود فرست».

در زيارت جامعه صغيره كه مى‌توان آن را براى هر امامى خواند، مى‌گوييم: «السَّلَامُ عَلَى الْمُخْلَصِينَ فِي طَاعَةِ الله»² ؛ «سلام بر خالصان در اطاعت خداوند». همچنين در زيارت جامعه كبيره مى‌خوانيم: «السَّلَامُ عَلَى... الْمُخْلِصِينَ فِي تَوْحِيدِ اللهِ»³ ؛ «سلام بر... اخلاص‌ورزان در توحيد خداوند».

اين‌گونه است كه آن بزرگواران، اخلاص را به ما مى‌آموزند؛ چنان‌كه زائر كوى امام حسين (ع) پس از خواندن نماز زيارت چنين دعا مى‌كند:

اللَّهُمَّ إِنِّي صَلَّيْتُ وَ رَكَعْتُ وَ سَجَدْتُ لَكَ وَحْدَكَ لَا شَرِيكَ لَكَ لِأَنَّ الصَّلَاةَ وَ الرُّكُوعَ وَ السُّجُودَ لَا يَكُونُ إِلَّا لَكَ....⁴

خدايا! من نماز خواندم و ركوع و سجده كردم براى تو؛ واحدى و شريك ندارى؛ زيرا نماز و ركوع و سجده جز براى تو جايز نيست.

4. عبادت و بندگى