برخی افراد مدعی هستند که «رنگ سیاه، نماد ظلمت است، شادی و انبساط خاطر را از بین می برد و زمینه خودکشی در افرادی را که در بحران اند، افزایش می دهد». برای بررسی بهتر موضوع و تبیین سیره اهل بیت (ع) در محرم و صفر با حجت‌الاسلام طاهر بریرانی یکی از کارشناسان دینی گفت‌وگو کردیم که مشروح آن در ادامه می آید:
عزاداری زنان سیاه پوش بنی‌هاشم
گاهی ادعا می‌شود که پوشیدن پیراهن سیاه در زمان اهل بیت (ع) مرسوم نبوده. آیا چنین ادعایی صحیح است؟
اگر با نگاهی آزاد و بدون تعصب به سیره اهل بیت (ع) نگاه کنیم، می توانیم به موارد متعددی برسیم که در آن‌ها پوشیدن لباس سیاه ترویج داده شده، مثلاً در کتاب شریف «وسائل الشیعه» نقل شده که بعد از شهادت سالار شهیدان، زنان بنی هاشم، لباس سیاه و خشن بر تن کردند و از هیچ گرمی و سردی‌ای، شکوه ای نداشتند. امام سجاد (ع) نیز در موقع سوگواری آنان برایشان غذا تهیه می‌کرد.[1] یا وقتی خبر شهادت امام حسین (ع) به ام سلمه رسید، در مسجد پیامبر خدا (ص) خیمه‌ای بر پا کرد و در آن نشست و لباس سیاه پوشید.[2] یا حتی خود امام مجتبی (ع) در عزای امیرالمؤمنین (ع) جامه سیاه بر تن فرمودند و با همین جامه به میان مردم آمدند و اقدام به خطبه خوانی برای آنان کردند.[3]
اولویت با اقتدار شیعیان
در برخی از روایات ظاهراً پوشیدن لباس سیاه منع شده است. فلسفه این روایات چیست؟
علل مختلفی ممکن است بتوانیم برای آن ذکر کنیم. از جمله اینکه در برهه ای از زمان شیعیان در اقلیت بودند و مثلاً نماد بنی عباس رنگ مشکی بود و اگر افراد با این لباس در شهرها حاضر می شدند، ممکن بود اسباب عظمت دادن و شکوه بخشیدن به حکومت دشمن اهل بیت (ع) فراهم شود و از این جهت و ابعاد روانی حاکم بر آن، تخریب قلوب مؤمنان و محبان اهل بیت (ع) را به دنبال داشته باشد. بنابراین منع از پوشیدن لباس مشکی صورت می گرفت. برخی روایات منع که در آن لباس سیاه را به لباس فراعنه و طاغوت و اهل دوزخ تشبیه کرده اند، دقیقاً اشاره به همین مطلب می تواند داشته باشد؛ البته ممکن است منع برای برخی افراد به خاطر ویژگی های روحی و روانی و اخلاقی خاصی باشد که آن‌ها داشته اند نه برای عموم افراد در جمیع حالات!
استشمام بوی عطر برای بیماران تنفسی!
برخی ادعا می کنند رنگ سیاه ممکن است اسباب افسردگی و دل مردگی را در وجود بعضی انسان ها ایجاد کند و عاملی برای به هم ریختن حالت جسمانی و روحی شود! دیدگاه شما چیست؟
دقیقاً به موردی که می خواستم اشاره فرمودید؛ اینکه گفته می شود رنگ مشکی برای برخی از افراد ممکن است حالت جسمی و روحی را به هم بریزد، نفی نمی کنیم، ولی آیا این به معنای بد بودن رنگ مشکی به صورت مطلق است؟ یقیناً خیر! اگر به این باشد، باید بگوییم یقیناً استشمام بوی عطر برای کسی که آسم شدید یا مشکل تنفسی دارند، ایجاد مشکل خواهد کرد و حتی گاهی مرگ را برای آن‌ها به همراه می آورد! آیا این دلیل می شود که بگوییم هیچ کس دیگر عطر مصرف نکند و عطر چیز خوبی نیست؟!
نظر یک درمان گر راجع به رنگ سیاه
رنگ سیاه همان طور که ممکن است برای برخی افراد که از بیماری های روحی و روانی دیگری در رنج هستند مشکلاتی را ایجاد کند برای خیلی ها هم ممکن است اسباب تقویت و اقتدار و رسیدن به یک حالت آرمانی را به وجود آورد! در بسیاری از کشورها برای قاضی و یا داوران ورزشی پیراهن مشکی را در نظر می گیرند.
کما اینکه ماکس لوشر که یک روان درمان گر بود، در مقام بیان خصوصیات رنگ مشکی به این مطلب اشاره دارد که این رنگ می‌تواند القای حس ابهت، اقتدار و وقار را به همراه داشته باشد و همچنین ادعا کرده استفاده از رنگ سیاه و سفید در کنار هم باعث می‌شود که فرد از درون آرامش یابد و عدم تعادل و توازن او را از بین ببرد!
همچنین در جای دیگر برخی با تشبیهی هنری و زیبا اثرات مفید این رنگ را به سکوت در لابه‌لای اصوات و الحان موسیقی مثال زده اند که می تواند انسان را به وجد بیاورد. پس همان طور که می‌بینیم برای رنگ مشکی فواید زیادی را می‌توان در نظر گرفت. از این رو در بسیاری از کشورها برای قاضی و یا داوران ورزشی پیراهن مشکی را در نظر می‌گیرند که اشاره به همین مطلب دارد.
روایت جابر از رنگ عمامه پیامبر (ص)/ محبوب ترین رنگ خضاب!
آیا مواردی بوده که از سوی معصومین (ع) رنگ مشکی برای حتی غیر عزاداری نیز استفاده و یا سفارش شده باشد؟
بله! مواردش بسیار متعدد است. موارد زیادی هست که می بینیم در روایات آمده که معصومین (ع) به روش های مختلف سفارش به استفاده از این رنگ می کردند. مثلاً در روایتی رسول خدا (ص) به افراد استفاده از رنگ مشکی را برای خضاب می دادند و می فرمودند: محبوب ترین خضاب شما در پیشگاه خدا، رنگ سیاه سیر است[4]و یا حتی خود حضرات معصومین (ع) از رنگ سیاه در منظر عموم استفاده می فرمودند. مثلاً جابر روایت می کند که پیامبر (ص) در روز فتح مکه وقتی وارد شهر شدند، عمامه سیاه بر سر داشتند.[5]
سیره متشرعه شیعه
برخی در داخل ادعا می کنند هیچ لزومی ندارد در ماه محرم و صفر برای سید الشهداء (ع) لباس سیاه پوشید و حتی این کار را تشبیه به داعش می کنند که آنان نیز لباس شان مشکی هست. نظر شما در این باره چیست؟
همان طور که اشاره کردید داعش نیز جامه سیاه را انتخاب کرده است. منتها تفاوت های زیادی بین آنان و محبان اهل بیت (ع) است. مثلاً سؤال می کنیم آیا این لباس های مشکی از سوی آن‌ها برای مناسبت خاصی هست یا در تمام طول سال و در همه حال است؟ آن‌ها که مصداق بارز دشمنی با خاندان اهل بیت (ع) محسوب می شوند در تمام طول سال این کار را انجام می‌دهند که مطلوب نیست و سیره متشرعه شیعه هیچ گاه چنین رویه افراطی نبوده و نیست. اعضای داعش مصداق بارز دشمنی با خاندان اهل بیت (ع) محسوب می شوند، در تمام طول سال رنگ مشکی می پوشند که مطلوب نیست. از آن طرف نیز می گوییم کسانی که می‌گ ویند حتی در ایام منسوب به سیدالشهدا (ع) جامه سیاه نباید پوشید کلام ناصحیحی را بیان کرده و یقیناً مصداق بارز تفریط خواهند بود و در نهایت هر دو گروه مصداق این روایت از امیرالمؤمنین (ع) خواهند شد که می فرماید: «لَا تَرَى الْجَاهِلَ إِلَّا مُفْرِطاً أَوْ مُفَرِّطا»؛ دیده نمى شود نادان مگر آنکه تندرو است یا کند رو.[6]
پیراهن و بیرق های سیاه شیعیان نماد مبارزه با فساد اقتصادی و استکبار ستیزی
همچنین ما معتقدیم که افراد را باید با اهدافشان شناخت. متأسفانه با دقت در این دو جریان خواهیم دید هر دو سمت، هدفی ندارند مگر دشمنی با اصل عزاداری و زنده نگاه داشتن یاد اهل بیت (ع) که حتی بعضاً به این مطلب مستقیماً اشاره هم می کنند. عزاداری ای که روحیه مبارزه با فساد اخلاقی، اقتصادی و استکبار ستیزی را به همراه دارد و نماد و پرچم آن در بین محبان اهل بیت (ع) همین پیراهن و بیرق های سیاه است. با توجه به نقش مهم نمادها بر ابعاد روحی، فکری و جهت‌گیری رفتاری انسان ها خصوصاً در دنیای امروز، طبیعی است کسانی که با ماهیت عاشورایی مشکل دارند، به این نماد که اهداف عاشورا را به ذهن تداعی می کند و باعث ترویج آن در سطح جامعه خواهد شد حمله ور شوند. پیراهن مشکی که در سنت اهل بیت (ع) شاهد آن بوده ایم به نوعی پرچم و نمادی برای اطلاع رسانی اهداف در سطح جامعه است
فراموش نکنیم هدف اصلی از برپایی جلسات، پرورش معنویت و پیوند زدن روحیات و سلایق درونی با اهداف سیدالشهدا (ع) که همان زنده نگاه داشتن دین و استکبارستیزی است، می باشد و پیراهن مشکی نیز همان طور که در سنت اهل بیت (ع) شاهد آن بوده ایم به نوعی پرچم و نمادی برای اطلاع رسانی اهداف در سطح جامعه خواهد بود که وسیله ای برای تعظیم شعائر الهی است که بنابر فرمایش قرآن نشانه تقوی محسوب می‌شود: «وَ مَنْ یعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ»(حج/ ۳۲)؛ این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دل ها است.
پی نوشت ها
جستجو در قاموس نور