حجتالاسلام والمسلمین شیخ حسین انصاریان استاد اخلاق، مفسّر و مترجم قرآن کریم، از آن منبرهای محبوبی است که هم در بیان معارف اسلامی و شیعی، عالم و خبره است، و هم ید طولایی در روضه خوانی حضرت صدیقه کبری زهرا علیها السلام و حضرت امام حسین علیه السلام دارد. با او درباره شاخصه های خانواده فاطمی و همین طور عوامل اصلی ظلم به اهل بیت علیهم السلام به گفتوگو نشستیم. وقتی نظر او را درباره اختلاف روایات مطرح شده درباره زمان شهادت و ولادت اهل بیت(ع) به ویژه زمان شهادت حضرت فاطمه(ع) جویا شدیم، گفت: به نظر من این اختلاف روایات برای شیعه رحمت است؛ چون اگر یک روزِ مشخص ذکر می شد، ما نیز همان شب و روز جلسه ای بهیاد آن بزرگوار می گرفتیم و بعد تمام می شد، اما این اختلاف روایات موجب شد دو ماه در این کشور و برخی مناطق شیعهنشین دنیا برای امام حسین(ع)، حضرت فاطمه زهرا(ع) و سایر ائمه مجلس عزاداری و ذکر مصیبت برگزار می شود. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانید.
به نظر شما ویژگی های خانواده فاطمی(ع) چیست؟
برای فهم ویژگی خانواده فاطمی باید به متن زندگی صدیقه کبری(ع) دقت کرد. وقتی به متن زندگی این انسان بی نظیر دقت می کنیم، می بینیم بنای زندگی ایشان تشکیل شده از عناصر صد د رصد مثبت است. ایشان به بهترین وجه ممکن ــ چه در ایام آرامش زندگی مثل زمان رسول خدا(ص) و چه در ایام ناآرامی زندگی و هجوم مشکلات و مصائب از سوی مردم آن زمان مخصوصاً آنهایی که تقریباً دست اندرکار بودند ــ در شوهر داری کار بی نظیری کردند. آن بانوی بزرگ در زمان آرامی زندگی، همیشه برای اداره داخل خانه و معاش زندگی، فقط نگاه به درآمد حضرت امیرالمؤمنین(ع) داشت و هیچ گاه نگاهش به توقع خودش نبود که از شوهر یا اضافه بخواهد و یا چیزی بخواهد که در توان او نباشد؛ بنابراین هزینه زندگی را هماهنگ با درآمد امیرالمؤمنین(ع) کرده بود.
درآمد امیرالمؤمنین(ع) در روزگار اوایل هجرت به مدینه زیاد نبود، ایشان در مدینه جزو مهاجران بودند و بهتعبیر امروز مغازه و یا کسب و کاری نداشتند. آنطور که در کتاب های مختلف نقل شده است، روزها به باغ ها می رفتند، اجیر می شدند و کارگری میکردند و از چاه های باغ ــ در مدینه هم باغ زیاد بود و هم چاه و کشاورزی خوبی هم داشت ــ آب میکشیدند و بهپای درختها میریختند و یا با آن به زراعت میپرداختند. مزدی که هر روز پس از کار به ایشان داده می شد، 2 درهم بود، این نکته ای است که جوانان ما باید توجه ویژه ای به آن داشته باشند؛ جوانان ما نباید از کار کردن آن هم کارهای حلال عار داشته باشند، هرچند که با سواد و دارای مدارک علمی باشند اما ممکن است شرایط اقتضا کند که فرد با وجود مدارک تحصیلی بالا، کارگری کند. توجه جوانان ما باید به شخصیتی همچون امیرالمؤمنین(ع) که نفر دوم عالم خلقت بعد از رسول اکرم(ص) است، باشد، برای آن حضرت که داماد پیغمبر و شوهر فاطمه زهرا بود، هیچ مسئله ای نبود که بروند و کارگری کنند.
مشوّق آن حضرت برای انجام این کارها چه بود؟
پیغمبر اکرم(ص) در روایات متعددی فرموده بودند کار عبادت است؛ انسان که نباید از عبادت فراری باشد، بعضی عبادت ها هم مزد دنیایی و هم مزد آخرتی دارد؛ مثل کار برای اداره امور زندگی. چهکسی گفته است که باید همه ما مدیر و وزیر و وکیل و...باشیم؟ آیا این رفتار صحیح است که در زمان بیکاری، مدارک مان را بهرخ دیگران بکشانیم که مثلاً "من با این مدرک تحصیلی بروم در زمین کشاورزی کار کنم؟!"، نباید این رفتار را داشت؛ چراکه این رفتار، منفی و به دور از کرامت و اخلاق انسانی است.
خداوند اولین کارگر در عالم است
پس مردم باید در انتخاب کار و در موقعیتهای مختلف، امیرالمؤمنین را الگو و سرمشق خود قرار دهند، حالا صدیقه کبری می بینند که حضرت به کارگری می روند، ایشان نه کارگری حضرت را ایراد و نه کارگری را کاری سبک و دور از شأن میدانند. خداوند متعال اولین کارگر در عالم است؛ در قرآن کریم «فعل» به خدا نسبت داده شده است «إِنَّ اللَّهَ یَفْعَلُ ما یُرِیدُ» (حج/14)، خدا کارگری کرد و کارش هم همین عالم هستی است، چه عیبی دارد که انسان اخلاق خداوندی داشته باشد؟ گاهی کار در روزگاری است که درآمد خوبی دارد و گاهی در روزگاری است که درآمد کمتری دارد؛ مثل الآن کشور ما از لحاظ اقتصادی به جهت تحمیلاتی که دشمن به ما کرده، در سختی قرار دارد، مثلاً حضرت زهرا می دید که شوهر امروز دو درهم درآمد دارد، لذا معیشت را متناسب با آن تنظیم می کرد، یک روز ممکن بود امیرالمؤمنین درآمد بیشتری داشته باشد اما با آن مقداری که نیاز دارند هماهنگ می کرد و امیرالمؤمنین باقیمانده آن را در راه خدا انفاق می کردند و حضرت زهرا نیز ایشان را بهخاطر این عمل تشویق و دعا می کردند.
حضرت فاطمه (س) همسری با کرامت برای امیرالمؤمنین (ع) بود
یکی دیگر از ویژگی های حضرت فاطمه زهرا این بود که نسبت به امیرالمؤمنین مثل برخی از خانم های روزگار ما حالت آمرّیت، حکومت و سلطنت به شوهر نداشت، بلکه همسر باکرامتی برای شوهر بود و میدانست آنچه شوهر از او می خواهد، مثبت است؛ بنابراین نه نمیگفت و شانه خالی نمی کرد. همین حرف هاست که بنیان های زندگی را در بسیاری از خانواده های ایرانی به هم ریخته است، این رفتارها موجب می شود مرد دیگر نتواند زندگی را تحمل کند و حتی ممکن است پس از ایجاد اختلاف، به طلاق نیز کشیده شود.
امیرالمؤمنین(ع) حتی یک بار هم در زندگی با حضرت زهرا(ع) به اختلاف برنخوردند؛ چون حضرت فاطمه خوب شوهرداری می کرد، مطیع شوهر بود ــ چون می دید هرچه شوهر م یخواهد مثبت، درست و الهی است ــ حالا اگر زن متعهدی می بیند شوهر از او خواسته ای دارد که خلاف شرع است، نباید با دعوا، تلخی و ایجاد اختلاف و تنش با آن برخورد کرد، بلکه باید با ادب، احترام و نرمی آن را پیش ببرد.
جهاد زن، خوب شوهرداریکردن است
روزی امّ سلمه از پیامبر اکرم(ص) پرسید: "چطور مردان می توانند به جنگ بروند، شهید و زخمی بشوند و از این طریق از بالاترین محبت ها و امتیازات الهی بهرهمند شوند، پس ما خانم ها چه؟" حضرت فرمود: "شما هم جهاد دارید؛ آن هم جهادی مهم"، پیامبر اکرم در این باره فرمود: «جِهَادُ اَلْمَرْأَةِ حُسْنُ اَلتَّبَعُّلِ؛ خوب شوهرداری کردن جهاد شما است.» مرد به جبهه میرود، جهاد میکند و مصداق آیه «فَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِینَ عَلَى الْقَاعِدِینَ أَجْرًا عَظِیمًا» می شود، زن نیز در محیط خانه همچون صدیقه کبری اگر خوب شوهرداری کند، جهاد کرده است و از همان اجر عظیم بهرهمند می شود. یکی دیگر از ویژگیهای آن حضرت این بود که به عبادت و علم بچه ها بسیار توجه میکرد، نه اینکه آنها را به مدرسه ببرد، نه، ائمه ما مدرسه ندیدند، بلکه حضرت فاطمه زهرا هر موقع متوجه می شدند پیامبر اکرم در مسجد سخنرانی دارند، بچه ها را تشویق می کردند به مسجد بروند تا از سخنان آن حضرت بهرهمند بشوند. جالب است که وقتی بچه ها به خانه می آمدند، درس های گرفته شده از پیغمبر را برای مادر خود بیان میکردند. اگر خانواده ها این مجموعه شاخصه ها و ویژگی ها را در حد ظرفیت خودشان به محیط خانه و اعضای خانواده انتقال بدهند، زندگی پرنشاط، آرام، بی دغدغه و ادامهدار خواهد شد.
به طور کلّی شما ظلم به حضرات معصومین علیهمالسلام را ناشی از چه عواملی می دانید؟
ظلم به اهلبیت ناشی از دو خُلق منفی بوده است؛ اول، «حسادت» که مردم تحمل عظمت اهل بیت را نداشتند البته نه همه مردم، مردمی که اهل دنیا و مادیات بودند و اسلام در وجودشان ریشه نکرده بود و دوم، «حبّ جاه و مقام» که موجب شد حکومت را ــ در ظاهر ــ از اهلبیت بگیرند. اَمویان، عباسیان و گذشتگان آنان تا زمان امام حسن عسکری(ع)، برای اینکه اهلبیت را خلع سلاح کنند هر ظلمی که توانستند در حق اهلبیت کردند تا نهایتاً هم به شهادت حضرت صدیقه کبری منتهی شد و هم به شهادت امیرالمؤمنین تا امام عسکری علیهمالسّلام. شیعیان از این شهادت ها بهتشویق حضرات ائمه مخصوصاً امام سجاد، امام صادق، امام باقر و امام رضا علیهم السّلام سازندگی بسیار زیبایی کردند و ایام عزا در خانواده های خودشان جلسه می گرفتند و مداحان را دور هم جمع میکردند، گریه میکردند و میگریاندند، در زمان حیات ائمه این بهصورت یک ریشه بود، وقتی غیبت صغری آغاز شد، دیگرْ ائمه در خانه نبودند که عزاداری کنند. شیعه در این زمان خانه خود را محل عزای بر اهلبیت قرار داد، بهتبع ائمه طاهرین جلسات مختلف برقرار شد. این مجالس آنقدر رونق گرفت و مملو از عاشقان و دلدادگان اهل بیت شد که دیگر جا برای حضور مردم وجود نداشت، لذا این مجالس به مساجد کشیده شد و بهتدریج عاشقان اباعبدالله الحسین(ع) مکانی اختصاصی برای مجالس آن حضرت با عنوان حسینیه قرار دادند و بعد از آن هم جلسات ایام محرم، صفر، ماه مبارک رمضان، فاطمیه و... نیز شکل گرفت. امروز این ریشه به درختی راستقامت و تنومند تبدیل شده است که شاخه و برگهای آن به سراسر جهان رسیده است «الَمْتَرَ کیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کَلِمَةً طَیِّبَةً کَشَجَرَةٍ طَیِّبَةٍ اَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ تُؤْتِی اُکُلَها کُلَّ حینٍ بِاِذْنِ رَبِّها»، میوه هایش فصلی نیست بلکه دائمی است، ریشه آن اهلبیت(ع) و فرع آن هم آثار عظیم وجودی آن بزرگواران است که بهوسیله علما و عاشقان شیعه به مردم انتقال داده می شود.
اختلاف در زمان شهادت حضرت زهراء (س) برای شیعه رحمت است
مثلاً می گویند زمان شهادت امام حسن مجتبی (ع) هفتم صفر است، علمای نجف نیز هفتم صفر را سالروز شهادت امام مجتبی می گرفتند، عده ای میگویند شهادت ایشان سیزدهم جمادیالثانی است، عده ای دیگر میگویند سوم جمادیالثانی است، در آن زمان رسم نبود که تاریخ ولادت یا وفات را یادداشت کنند و این را به مردم انتقال دهند. اگر در روایات برای ایام شهادت و ولادت ائمه معصومین(ع) تاریخ دقیقی وجود ندارد، به نظر من این اختلاف روایات برای شیعه رحمت است؛ چون اگر یک روزِ مشخص ذکر می شد، ما نیز همان شب و روز جلسه ای بهیاد آن بزرگوار می گرفتیم و بعد تمام می شد، اما این اختلاف روایات موجب شد دو ماه در این کشور و برخی مناطق شیعه نشین دنیا برای امام حسین، حضرت فاطمه زهرا و سایر ائمه علیهم السّلام مجلس عزاداری و ذکر مصیبت برگزار می شود. برگزاری این جلسات برکات بسیاری هم داشته است، به یاد دارم که در همین جلسات، با نام حضرت زهرا برای دختران آبرودار جهیزیه تهیه می شد، در خیلی از جلسات استان تهران با عنوان 18 سال عمر حضرت صدیقه طاهره (س) در روز ولادت آن حضرت 18 جهیزیه کامل تهیه و به خانواده های مستحق اهدا میکردند. به نظر من این اختلاف روایات خیلی هم خوب است.