موسیقی از منظر امام خمینی رحمه الله (1)
موسیقی است، فکر بکند.»
رهبر معظم انقلاب اسلامی:
«موسیقی اگر انسان را از یاد خدا و معنویت غافل کند و به ابتذال، گناه و بیکارگی بکشاند، حرام است.»
مقام معظم رهبری در پاسخ به سؤالی فرمودند: «این که ما بگوییم موسیقی بهترین راه مقابله با تهاجم فرهنگی است، نه، من به این معتقد نیستم که موسیقی یک چنین کششی داشته باشد.
بهتر است بگوییم موسیقی یکی از راه های مبارزه با تهاجم فرهنگی است. بله، یکی از راه هاست. البته با شرایطی می تواند باشد امّا این را، بهترین راه نمی دانم.
ببینید، در مورد موسیقی دو حرف وجود دارد: یکی این که ببینیم، اساسا مشخصه های موسیقی حلال و حرام چیست و دیگر این که بیاییم، در مصداق، مرزهایی را مشخص کنیم تا جوانان بدانند که این یکی حرام و این یکی حلال است.
البته این دومی کار آسانی نیست، کار دشواری است. که انسان از این اجراهای موسیقی های گوناگون ـ موسیقی خارجی، موسیقی ایرانی هم با انواع و اقسامش، با کلام، بی کلام ـ بخواهد، یکی یکی این ها را مشخص کند اما مشخصه های کلی یی دارد که آن را می شود، گفت.
البته من هم در جاهایی به بعضی از اشخاصی که دست اندر کار بودند، آنچه را که می توانستم و می دانستم، گفته ام. حالا هم مختصری برای شما عرض می کنم. ببینید. موسیقی اگر انسان را به بیکارگی و ابتذال و بی حالی و واخوردگی از واقعیّت های زندگی و امثال این ها بکشاند، این موسیقی، موسیقی حلال نیست، موسیقی حرام است.
موسیقی اگر چنانچه انسان را از معنویت، از خدا و از ذکر غافل کند، این موسیقی حرام است.
موسیقی اگر انسان را به گناه و شهوترانی تشویق کند، این موسیقی حرام است.
نظر اسلام این است.
موسیقی اگر این خصوصیات مضر و موجب حرمت را نداشته باشد، البته آن وقت حرام نیست. این هایی را که من گفتم، بعضی از آن ها در موسیقی بی کلام و در سازهاست، بعضی هم حتّی در کلمات است.
یعنی ممکن است فرضا یک موسیقی ساده ی بی ضرری را اجرا کنند لیکن شعری که در این موسیقی خوانده می شود، شعر گمراه کننده یی باشد. شعر تشویق کننده ی به بی بندوباری، به ولنگاری، به شهوترانی، به غفلت و این طور چیزها باشد، آن وقت حرام می شود.
بنابراین، آن چیزی که شاخص حرمت و حلّیت در موسیقی است ـ نظر شریف امام رحمه الله هم در اواخر حیات مبارکشان که آن نظریه را در باب موسیقی دادند، اشاره به همین مطلب بود ـ این است.
موسیقی لهوی داریم. ممکن است موسیقی ـ به اصطلاح فقهی اش ـ موسیقی لهوی باشد. لهو یعنی، غفلت یعنی، دور شدن از ذکر خدا، دور شدن از معنویت دور شدن از واقعیّت های زندگی، دور شدن از کار و تلاش و فرو غلتیدن در ابتذال و بی بندوباری این موسیقی می شود حرام.
اگر این با کیفیّت اجرا حاصل بشود، اگر با کلام حاصل بشود، فرقی نمی کند. شما می گویید زبان بین المللی. آن موسیقی یی که به قول خود شما مرزها را در نوردیده و در جاهایی پخش شده، آیا این لزوما موسیقی خوبی است؟ صرف این که یک موسیقی از مرز فلان کشور خارج شد و توانست به مثلاً کشورهای مختلف برود و یک عده طرفدار پیدا کند، مگر دلیل خوب بودن موسیقی است؟ نه، به هیچ وجه.
ممکن است یک موسیقی یی باشد که به شهوترانی و نشاط های شهوی جوانی تحریک می کند، طبیعی است که یک مشت جوانی که غفلت زده هستند، از این موسیقی خوششان می آید.
هر جایی که در دنیا دستشان به این نوار بیفتد، از آن نوار استفاده می کنند. این دلیل خوب بودن موسیقی نیست. من نمی توانم به طور مطلق بگویم که موسیقی اصیل ایرانی موسیقی حلال است، نه این طور نیست. بعضی خیال می کنند که مرز موسیقی حلال و حرام، موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی غیر سنتی است. نه این طوری نیست. آن موسیقی یی که منادیان دین و شرع همیشه در دوره های گذشته با آن مقابله می کردند و می گفتند حرام است، همان موسیقی سنتی ایرانی خودمان است که به شکل حرامی در دربارهای سلاطین، در نزد افراد بی بندوبار، در نزد افرادی که به شهوات تمایل داشتند و خوض در شهوات می کردند، اجرا می شده، این همان موسیقی حرام است. بنابراین، مرز موسیقی حرام و حلال، عبارت از ایرانی بودن، سنتی بودن، قدیمی بودن، کلاسیک بودن، غربی بودن یا شرقی بودن نیست. مرز آن چیزی است که من عرض کردم. این ملاک را می شود به دست شما بدهیم.»
نظر مقام معظم رهبری درباره ی
سؤال: با عرض سلام و آرزوی طول عمر با برکت برای حضرت عالی به عرض می رساند که یکی از مسابقاتی که در امور تربیتی بین دانش آموزان سراسر کشور برگزار می شود، مسابقه ی سرود است. در این مسابقه از ابزارهای موسیقی استفاده می شود و به تجربه ثابت شده که این ابزارها نه تنها اثر تربیتی مثبت ندارد، بلکه گاهی باعث جذب بعضی از دانش آموزان به این ابزارها شده و ترک تحصیل می نمایند. از باب نمونه در سمینار معاونین پرورشی کشور معاون پرورشی آذربایجان شرقی و ایلام ابراز داشتند که بعضی از محصلین که نواختن موسیقی را کاملاً یاد گرفته اند، ترک تحصیل نموده و در عروسی ها از آن استفاده نموده، پول می گیرند. اکنون با توجّه به مطالب فوق آیا حضرت عالی تجویز می فرمایند همچنان از ابزار موسیقی در مدارس و بین دانش آموزان استفاده شود و اصولاً این ابزارها را از مسائل تربیتی اسلامی می دانید یا نه؟ یا از همان قرآن و نهج البلاغه که جذابیتش نیز بیشتر است و خط و نقاشی و تئاتر استفاده شود، کافی است. ارشاد و راهنمائی آن جناب باعث امتنان و خوشبختی است.
جواب: «استعمال ابزار و آلات موسیقی در نواختن موسیقی مطرب لهوی حرام است و استفاده از این قبیل آلات در غیر موسیقی مطرب لهوی اگر مستلزم مفاسدی باشد جایز نیست و به طور کلی ترویج موسیقی و آلات آن با هدف های نظام اسلامی منافات دارد.»
نظرات علما و مراجع تقلید
سؤال: حکم استماع موسیقی های صدا وسیما یا اداره ی ارشاد، ساخت و تعلیم و خرید و فروش ابزار آلات موسیقی چیست؟
حضرت آیة الله سیستانی: «اگر موسیقی مناسب مجالس لهو و عیاشی نباشد حرام نیست.»
حضرت آیة الله تبریزی: «گوش دادن به موسیقی لهوی که مناسب مجالس خوش گذارنی می باشد، جایز نیست و همچنین ساخت و تعلیم و خرید و فروش ابزار آلات موسیقی لهوی جایز نیست.»
حضرت آیة الله خامنه ای: «هر گونه نوازندگی مطرب لهوی که متناسب با مجالس عیش و نوش باشد حرام است.»
حضرت آیة الله فاضل لنکرانی: «موسیقی اگر مطرب و مهیج و مناسب مجالس لهو و لعب باشد حرام است و در غیر این صورت مانعی ندارد و مرکز پخش تأثیری در حکم ندارد.»
حضرت آیة الله بهجت: «اگر موسیقی مطرب باشد، استماع و خرید و فروش آن حرام است.»
حضرت آیة الله صافی گلپایگانی: «آنچه را عرف مردم موسیقی می دانند،
ستماع آن و ساخت و تعلیم و تعلم و فروش آلات آن حرام است.»
حضرت آیة الله مکارم شیرازی: «کلیه صداها و آهنگ ها که مناسب لهو و فساد است، حرام و غیر آن حلال است و تشخیص آن با مراجعه به اهل عرف عام خواهد بود.»
حضرت آیة الله مظاهری: «اگر موسیقی لهوی و تحریک کننده باشد، حرام است.»
حضرت آیة الله گلپایگانی (رضوان الله تعالی علیه): «غنا کشیدن صدا و دور دادن آن به کیفیّت خاصه ی طرب آور است که مناسب با مجالس لهو و محافل انس و طرب و موافق با آلات لهو ولعب است و خواندن به نحو غنا و گوش دادن به آن و تکسب به آن حرام است و فرقی نمی کند که همراه با آلات لهو خوانده شود یا نه و در کلام باطل استعمال شود یا در قرآن یا دعا یا مرثیه یا شعر.»
تشکیل هنرستان های موسیقی
سؤال: طبق برنامه ریزی اعلام شده، بنابراین است که خانه های موسیقی و هنرستان هایی در این رابطه در شهرستان ها تشکیل شود که با عکس العمل مردم مواجه شده است، نظر حضرت عالی با رواج موسیقی چیست؟
حضرت آیة الله خامنه ای: «آموزش موسیقی و ترویج آن برای نوجوانان با اهداف نظام جمهوری اسلامی سازگار نیست.»
حضرت آیة الله مکارم شیرازی: «بدون شک تأسیس این گونه مراکز موجب گسترش فساد است و جایز نیست.»
حضرت آیة الله تبریزی: «موسیقی لهوی تعلیم و تعلم و اجرت گرفتن برای آن حرام است و این ها مظاهر فسادی است که به خاطر مسامحه بعضی از متصدّیان شروع شده است.»
حضرت آیة الله صافی گلپایگانی: «موسیقی و ترویج و تأسیس مراکز برای تعلیم آن حرام است.»
حضرت آیة الله بهجت: «موسیقی مطرب، شنیدن آن و تعلیم و تعلم آن و تعاون آن حرام است.»
حضرت آیة الله مظاهری: «باید احترام به افکار عمومی نهاد. باید از تشکیل مجالس گناه خودداری کرد.»
مسابقات مختلط
سؤال: اخیرا در سیمای جمهوری اسلامی مسابقاتی برگزار می شود که شرکت کنندگان در مسابقه، پسران و دختران به طور مختلط و تماشاچیان هم زنان و مردان هستند و برخی حرکات زننده ـ مانند دویدن دختران در حضور جوانان نامحرم ـ صورت می گیرد و مجری برنامه هم معمولاً زنان و دختران جوان می باشند. نظر حضرت عالی در برپایی چنین مسابقات و شرکت در آن ها و نمایش آن از تلویزیون که موجب عادی شدن روابط دختران و پسران و ریختن حُجب و حیای جامعه می شود، چیست؟
حضرت آیة الله مکارم شیرازی: «اگر منشأ مفاسد خاصّی گردد، جایز نیست.»
حضرت آیة الله صافی گلپایگانی: «مجالس مذکوره مشتمل بر خلاف شرع و معرض فساد است و جایز نیست. جای بسی تعجب و تأسّف است که سیمای جمهوری اسلامی که باید منادی اسلام باشد، هر روز برنامه های خلاف شرع جدیدی به معرض نمایش بگذارد و به اخلاق و عفت و عقیده ی جامعه اسلامی لطمه بزند. خداوند همه را از شرور و فتنه آخر الزمان حفظ فرماید.»
حضرت آیة الله تبریزی: «این هم یکی از مظاهر فساد است و هرچه موجب ترویج فساد در جامعه باشد جایز نیست.»
حضرت آیة الله بهجت: «اختلاط جایز نیست و تشخیص و تعیین موضوع با مکلّف است.»
پی نوشت ها:
1 ـ مجموعه سخنان و استفتاءات ذیل از نشریه فرهنگ اسلام، بهار 1378، نقل شده است.
جستجو در قاموس نور