نام گذاری سال 1386 به نام «اتحاد ملی و انسجام اسلامی» که با درایت و تیزبینی حکیمانه رهبر فرزانه انقلاب انجام پذیرفته، با توجه به مقتضیات زمان و شرایط محیطی و برخاسته از نیاز استراتژیکی کشور و همچنین جهان اسلام می باشد و این نیاز باید تبدیل به یک «مطالبه عمومی» در سراسر کشور و جهان اسلام گردد تا تحقق یابد. تبیین و عملی نمودن این مسئله و تبدیل این نیاز مهم به مطالبه عمومی و آرمان بزرگ بر عهده همگان، مخصوصا مدیران و مسئولان، صاحب نظران و اندیشمندان، نخبگان و نویسندگان، علما و بزرگان جهان اسلام و همچنین بر عهده رسانه ها و دستگاههای فرهنگی، از جمله صدا و سیما، مطبوعات، مبلغان دینی و تریبونهای نماز جمعه می باشد که باید در این زمینه با تلاش وافر اقدام کنند. مقاله حاضر، گامی است در این جهت تا راهبرد اتحاد و وحدت در ابعاد مختلف از دیدگاه ونگرش اسلام (آیات و روایات)، هر چه بیشتر مورد کنکاش و تبیین قرار گیرد.
ضرورت بحث از اتحاد
یکی از مهم ترین شگردهای دشمن در اجرای جنگ روانی و در نهایت، به دست گرفتن کشورها و ملتها، ایجاد تفرقه در میان آحاد یک ملت یا تفرقه میان یک ملت و همسایگانش می باشد.
عواملی که موجب بروز تفرقه و نفاق در بین مردم و گروهها می شود، زمینه را برای به وجود آمدن شرایط بحرانی و نامطلوب آماده می سازد. از همین رو، هر گاه کشور و یا افرادی بخواهند بر مردم نفوذ و تسلط یابند، بذر نفاق و تفرقه و چند دستگی را بین آنها نهادینه می کنند و ضرب المثل مشهور انگلیسی نیز بیانگر همین مطلب است: «تفرقه بینداز و حکومت کن!»
دشمنان مشترک اسلام که بیشترین همّ و غمّ خود را برای تفرقه انداختن میان مسلمانها جهت سلطه بر آنها و سرزمینشان دارند، امروزه از طرفی با ایجاد اختلاف و آشوب مانند: اختلافهای قومی، جناحی، و تطمیع برخی از گروههای سیاسی و همچنین با تبلیغات گسترده رسانه ها و ماهواره ها و فرستادن جاسوس به داخل کشور و سعی در برپایی آشوبهای خیابانی، خواهان از بین رفتن اتحاد و در نهایت خواستار براندازی نظام می باشند و از طرفی دیگر استکبار جهانی و قدرتهای سلطه طلب غربی چشم طمع خود را به جهان اسلام دوخته اند و با فتنه آفرینی در کشورهای اسلامی (همانند عراق و افغانستان) و با ایجاد درگیریهای ساختگی و تفرقه های جعلی و با بزرگ نمایی و تقویت اختلافهای جزئی موجود بین مذاهب اسلامی و با دخالتهای سیاسی، اقتصادی و فرهنگی گستاخانه در درون کشورهای اسلامی، سعی در تهییج مسلمانان جهان علیه یکدیگر و تضعیف دولتهای اسلامی دارند.
در حقیقت باید گفت که آنها کلیت اسلام را هدف قرار داده اند نه شیعه وسنی را، و باید گفت که دشمنی استکبار، با احکام نورانی اسلام است که ضد ظلم و ستم و استکبار و چپاولگری است. بنابراین، آنها خواهان پراکندگی امت اسلامی و در نهایت، از بین رفتن اسلام می باشند تا بتوانند مقاصد شوم خود را در ممالک آنها و بلکه در تمام جهان پیاده کنند.
لذا امروز اتحاد و وحدت برای ملت ایران و انسجام و همگرایی برای امت اسلامی و جهان اسلام مهم ترین نیاز و بهترین سپر دفاعی در مقابل توطئه و سمپاشی دشمنان می باشد.
البته این راهبرد حیاتی اتحاد ملی که مربوط به عرصه داخلی کشور است، و راهبرد حیاتی انسجام اسلامی که مربوط به عرصه بین المللی مسلمانهاست، در گرو شناسایی عوامل افتراق و اختلاف، و تقویت عناصر اتفاق و وفاق و همچنین تأکید بر نقاط مشترک می باشد.
مسلمانان جهان نباید به خواب غفلت فرو روند؛ بلکه باید آگاه و هوشیار باشند تا بتوانند فرصتها و تهدیدهای فراروی اسلام را بشناسند و درک کنند و برای آنها چاره اندیشی کنند و مواظب باشند تا فرصتها به تهدید تبدیل نشوند.
مسلمانان و جوامع اسلامی باید با یکدیگر اتحاد و انسجام داشته باشند؛ زیرا فرصتهای بسیاری را در اختیار دارند که برخی از مهم ترین آنها عبارت اند از:
1. جمعیت کثیری که بیش از یک میلیارد نفر هستند.
2. افراد متعهد و متخصص بسیاری که در بین مسلمانان هستند.
3. در اختیار داشتن صد بندر استراتژیک بر سواحل دریاها و اقیانوسهای مختلف جهان.
4. معادن بزرگ و همچنین غنی ترین منابع انرژی جهان، مانند: نفت، گاز، مس و اورانیوم، که آنها نیز در اختیار مسلمانان می باشد.
5. بهره مندی از سوق الجیشی ترین و راهبردی ترین نقطه جهان (خاورمیانه که چند قاره را به هم متصل می کند).
بنابراین، مسلمانان باید از همه قوی تر و متحدتر باشند؛ ولی متأسفانه می بینیم که وضعیت برعکس شده و غرب با ایادی خودش برای از بین بردن ارزشهای اسلامی و سلطه بر ممالک اسلامی انسجام پیدا کرده اند و شیطان بزرگ در حال اجرای نقشه سلطه بر منابع سرزمینهای اسلامی است و با وقاحت به کشورهای افغانستان و عراق حمله کرده و دیگر ممالک اسلامی را نیز تهدید به حمله می کند.
از این رو، در امور داخلی کشور، مردم غیور ایران، اعم از: فارس، ترک، لر، بلوچ، کرد، عرب و...، لازم و ضروری است با یکدیگر همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند و اتحاد را سرلوحه کارها و سیاستهای خود قرار دهند.
همچنین در امور خارجی کشور و در بعد فرا ملّی بر همه ممالک و امت اسلامی لازم است با یکدیگر انسجام داشته باشند و با دامن زدن به اختلافات جزئی، آب به آسیاب دشمن نریزند و کلیت اسلام را زیر سؤال نبرند و همچنین نباید مرزهای جغرافیایی بین کشورها مانع انسجام و یکدلی مسلمین گردد؛ بلکه آنها باید با عزم، اراده و ایمان، و با اتحاد و انسجام خودشان و با گردآمدن حول محورهای اصولی اسلام، کشتی امت اسلامی را به ساحل امن هدایت کنند.
کشتی امت رسد بر ساحل امن و مرادگر بود فرمانده او ناخدای اتحاد
مفهوم اتحاد
پیش از پرداختن به مسائل مختلف وحدت و اتحاد، باید مفهوم و معنای لغوی اتحاد را مورد بررسی قرار داد.
اتحاد در لغت به معنای یکی شدن و از ریشه «وحد» به مفهوم یک رنگی، یک دلی، یک جهتی و یگانگی و یکتایی می باشد.
وحدت نیز در لغت به معنای اتفاق آرا و هماهنگی رأیها می باشد و منظور از وحدت و اتحاد در اصطلاح، آن است که همه مردم از هر رنگ و نژاد و قوم و قبیله که هستند، با هم همکاری داشته و در کنار یکدیگر باشند و مشکلات یکدیگر را حل کنند و بر علیه یکدیگر کارشکنی و خیانت نکنند.
سفارش به اتحاد و همگرایی
اسلام که جامع ادیان الهی است و طبق فرموده خدا، براساس فطرت می باشد، با گوشه نشینی و رهبانیت به شدت مقابله نموده است.
در بعد اجتماعی و در بحث از روابط اجتماعی، یکی از مهم ترین مباحثی را که اسلام مطرح نموده است، مسئله وحدت و اتحاد امت اسلامی و بلکه بالاتر از آن، وحدت در بین ادیان الهی می باشد.
در این قسمت، با استناد به آیات نورانی قرآن کریم و سخنان گهربار معصومین علیهم السلام به بررسی دیدگاه اسلام در خصوص اتحاد و وحدت امت اسلامی می پردازیم:
الف. نگرش قرآن به اتحاد اسلامی
آیات متعددی را در قرآن می توان یافت که خداوند متعال مسلمانها را دعوت به اتحاد و اخوت نموده و هرگونه درگیری و یا تشتت آرا را که منجر به تفرقه و فروپاشی اتحاد میان مسلمانان شود، مورد نکوهش قرار داده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
خداوند متعال می فرماید: «وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَآءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَ نًا وَکُنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَ لِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ ءَایَـتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ »؛
«و همگی به ریسمان خدا [یعنی: قرآن، اسلام و هرگونه وسیله وحدت[ چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دلهای شما الفت ایجاد کرد و به برکت نعمت او، برادر شدید و شما بر لب حفره ای از آتش بودید، خداوند متعال شما را از آن نجات داد. این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می سازد تا شاید پذیرای هدایت شوید.»
در این آیه چنان که از فرمان الهی «واعتصموا» فهمیده می شود، وحدت و اتحاد و لزوم تمسک به ریسمان الهی، یک وظیفه الهی شمرده شده است و نیز واژه «جمیعا» بیانگر این است که این اتحاد و وحدت، وظیفه همگان می باشد و جز با حرکت جمعی و مشارکت عمومی مردم تحقق نخواهد یافت.
در ادامه آیه نیز با نهی «ولا تفرقوا» دستور دوری و پرهیز از هر نوع تفرقه و اختلاف را که در میان صفوف مسلمانان چند دستگی به وجود می آورد، صادر نموده است و در آخر می فرماید: «ایجاد وحدت پس از تفرقه، و الفت میان دلها و برادری میان افراد جامعه پس از دشمنیها، از آیات و نشانه های خداوند برای بندگان می باشد.»
یکی از مهم ترین شعارهای اسلامی که قرآن بیان می کند، اخوت اسلامی، یعنی همان روح برادری و اتحاد می باشد که باید در جامعه اسلامی حاکم باشد. از همین رو، خداوند می فرماید: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ»؛ «مؤمنان برادر یکدیگرند. پس بین دو برادر خود صلح و آشتی دهید.»
آیة اللّه مکارم شیرازی در ذیل این آیه می فرماید: چه تعبیر جالب و گیرایی! که همه مؤمنان برادر یکدیگرند و نزاع و درگیری میان آنها را درگیری میان برادران نامیده که باید به زودی جای خود را به صلح و صفا بدهد.»
روی این اصل مهم اسلامی (برادری)، مسلمانان از هر نژاد و هر قبیله، و دارای هر زبان و هر سن و سال، با یکدیگر احساس عمیق برادری می کنند؛ هر چند یکی در شرق جهان زندگی کند و دیگری در غرب.
نکته مهم اینکه خداوند متعال در آیه ای دیگر مؤمنان و مسلمانها را به عنوان امت واحد اسلامی معرفی نموده و فرموده است: «إِنَّ هَـذِهِ أُمَّتُکُمْ أُمَّةً وَ حِدَةً وَ أَنَا رَبُّکُمْ فَاعْبُدُونِ »؛ «به درستی که این امت شما امت واحدی هستند و من پروردگار شما هستم. پس مرا پرستش کنید!»
پیامبران بزرگ و پیروانشان، همه امت واحد و دارای دینی واحد بوده اند و توحید و وحدت کلمه، اساس کار همه ادیان الهی بوده است.
قرآن کریم از سویی، سفارش به وحدت و اتحاد، و انسجام و همگرایی می کند و از سویی دیگر، تفرقه و اختلاف را مورد نکوهش قرار می دهد و می فرماید: «وَأَطِیعُواْ اللَّهَ وَرَسُولَهُ و وَلاَ تَنَـزَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ وَاصْبِرُوآاْ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّـبِرِینَ »؛ «[فرمان] خدا و پیامبرش را اطاعت کنید و با یکدیگر نزاع و کشمکش نکنید که سست می شوید و قدرت [و شوکت] شما از بین می رود و صبر و استقامت کنید که خداوند با استقامت کنندگان است.»
کلام مقام معظم رهبری نیز در راستای همین آیه است که می فرماید: «قوّت ما هنگامی بروز می کند که ملّتی یکپارچه باشیم. اگر بین ما اختلاف و دو دستگی شد، بگو مگو رخ داد، جریانهای مختلف آمد و قدرت طلبی شد، قدرتمان را از دست خواهیم داد؛ «وَتَذْهَبَ رِیحُکُمْ» و اختلاف، اصلاحیات و آبرو و اقتدار را از هر ملتی می گیرد. اگر شما وحدت کلمه را حفظ کنید، این قدرت می ماند.»
با توجه به آیات فوق، می بینیم که خداوند با صراحت، مسلمانان را دعوت به وحدت و اتحاد نموده و از نزاع و تفرقه و اختلاف منع می نماید تا بتوانند در مقابل دشمنان، مانند دژی مستحکم بایستند.
با رجوع به تاریخ پرفراز و نشیب امت اسلامی نیز در می یابیم که آنچه موجب پیشبرد اهداف اسلام و مسلمین گردیده، وحدت بوده است و به تعبیر دیگر باید گفت: بدون تردید، ضعفها و شکستهای مسلمانان به خاطر عمل نکردن به این دستورات الهی بوده است.
خلاصه اینکه طبق آیه اخیر، «باید در اطاعت و وحدت پایدار باشیم و اگر چیزی برخلاف میل ما بود یا برخلاف میل ما عمل شد، صبور باشیم و یکدیگر را تحمل کنیم که نصرت و امداد الهی برای صابران است.»
ب. نگرش پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام به اتحاد اسلامی
معصومین علیهم السلام که خود طلایه داران وحدت اسلامی می باشند، رفتار و گفتارشان، گویای وحدت و اتحاد و دوری از اختلاف و افتراق می باشد. ایشان مکررا مسلمانها را به نگه داری حریم و مراعات حقوق برادری سفارش می نمودند و همه مسلمانان و گروههای اسلامی را به وحدت و یکپارچگی و همدلی و وفاق در امور فردی و جمعی و به اجتماع و انسجام دعوت می کردند.
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله همواره، امت اسلامی را به یکدلی و همگرایی دعوت می نمود و امتش را از واگرایی نهی می فرمود. در همین راستا فرموده است:
«أیُّهَا النَّاسُ عَلَیْکُمْ بِالْجَمَاعَةِ وَإیَّاکُمْ وَالْفُرْقَةَ؛ ای مردم! به جماعت و یکپارچگی روی آرید و از پراکندگی بپرهیزید!»
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در خصوص کناره گیری از جماعت و اتحاد نیز می فرماید:
«مَنْ خَرَجَ مِنَ الْجَمَاعَةِ قِیدَ شِبْرٍ فَقَدْ خَلَعَ رِبْقَةَ الاِْسْلاَمِ مِنْ عُنُقِهِ؛ هر کس به اندازه یک وجب از جماعت [و اجتماع [جدا شود، محققا [باید گفت که] حلقه [و رشته تعلق] اسلام را از گردنش برداشته است.»
آن حضرت در تعبیر جالب تری می فرماید:
«یَدُ اللّهِ عَلَی الْجَمَاعَةِ فَإِذَا اشْتَذَّ الشَّاذَّ مِنْهُمُ اخْتَطَفَهُ الشَّیْطَانُ کَمَا یَخْتَطِفُ الذِّئْبُ الشَّاةَ الشَّاذَّةَ مِنَ الْغَنَمِ؛ دست خدا بر [سر[ جماعت است، هرگاه فردی از جماعت جدا شود، شیطان او را می رباید؛ همچنان که گرگ گوسفند جداگشته و جامانده از گله را می رباید.»
حدیث فوق باید آویزه گوش همه مسلمانها مخصوصا آن افرادی که در پی جدایی از امت اسلامی هستند و کارشان فقط نقد و انتقاد و خرده گیری و تکفیر دیگران است، باشد.
از امیر المؤمنین علی علیه السلام درباره تفسیر جماعت و تفرقه و جدایی پرسیدند (همان جماعتی که پیامبر صلی الله علیه و آله سفارش به آن می نمود). آن حضرت در جواب فرمود:
«وَالْجَمَاعَةُ ـ وَاللّهِ ـ مُجَامَعَةُ أَهْلِ الْحَقِّ وَإنْ قَلُّوا وَالْفُرْقَةُ مُجَامَعَةُ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَإِنْ کَثرُوا؛ به خدا قسم! جماعت به معنای اجتماع و گردهم آیی [و همدست شدن] با اهل حق است؛ هرچند اندک باشند و تفرقه و جدایی به معنای گردهم آیی [و همدستی] با اهل باطل است؛ هرچند بسیار باشند.»
با توجه به این گفتار مولا علی علیه السلام ، شعار مشهور در بین مردم: «خواهی نشوی رسوا، همرنگ جماعت شو!» از اعتبار ساقط می شود؛ زیرا چه بسا ممکن است که جماعت، جماعت اهل باطل باشد.
همچنین امام علی علیه السلام خطاب به امت اسلامی درباره نبود اتحاد و دوری از یکدیگر می فرماید:
«شما برادر دینی یکدیگرید و آنچه میان شما جدایی انداخته، درون پلید و نهاد بد شماست. به این سبب، بار یکدیگر را برنمی دارید و برای هم خیرخواهی نمی کنید و به هم بذل و بخشش نمی کنید و با هم دوستی نمی ورزید.»
امام صادق علیه السلام نیز در باب روابط با یکدیگر می فرماید:
«تَوَاصَلُوا وَتَبَارُّوا وَتَرَاحَمُوا وَکُونُوا إخْوَةً بَرَرَةً کَمَا أَمَرَکُمُ اللّهُ؛ با یکدیگر پیوند داشته باشید و به هم نیکی کنید و با یکدیگر مهربان باشید و همچنان که خداوند به شما دستور داده است، برادرانی نیکوکار باشید.»
با یک نظر کلی به روایات سایر معصومین علیهم السلام نیز روشن می شود که بیشترین همّ و غمّ آنها، دعوت امت اسلامی به حفظ برادری و پیوند و اتحاد و انسجام با یکدیگر و دوری از جدایی و پراکندگی بوده است.
جستجو در قاموس نور