×

آشنایی با منابع دست اوّل شیعه;تحف العقول عن آل الرسول


تعداد بازدید : 3413     تاریخ درج : 1390/08/08

206

این کتاب یکی از مجموعه هایارزشمند اسلامی و از منابع دست اوّلشیعه در عرصه اخلاق و حدیث وموعظه می باشد که از قرن چهارم بهیادگار مانده و حدیثهای برگزیده ای رااز پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و امامانمعصوم علیهم السلام و سایر پیامبران دربارهحکمت، مواعظ، علوم و معارف اسلامگرد آورده؛ احادیثی که هر چند نامراویانش ذکر نشده؛ اما تک تکمضامینش مورد تأیید کتاب و سنت ومنطبق با احادیث مُسْنَد است و بافرهنگ اهل بیت علیهم السلام کاملاً مطابقتدارد.

آشنائی نزدیک و بهره گیری از اینکتاب برای همه به ویژه مبلغان دینیضرورتی انکارناپذیر است.

حسن بن علی بن شعبه حرّانی،مؤلف این کتاب در این زمینه می گوید:«پس از آنکه دیدم علمای شیعه دربارهفقه و حلال و حرام، کتابهای فراوانینگاشته اند، بر آن شدم تا مجموعه ایپدید آورم که در آن، سخنانحکمت آموز و موعظه های پیامبر اکرمو اهل بیت آن حضرت جمع شده باشدتا هم گنجینه ای برای مراجعه خودموهم مراجعه علاقمندان به خاندانمؤلف محترم نام زیباییبرای کتاب انتخاب کرده وبهترین تحفه ها را به عقل واندیشه مردم اهدا کرده رسالت گردد.

کتب حدیث علمای شیعه،روایات زیادی درباره حلال و حرام وواجبات و مستحبات دارند. چندان کهثوابش را خدا ثبت کرده، و آیندگان رااز رنج تألیف بی نیاز ساخته و بارتصنیف را از دوش آنها برداشته اند؛ امادر علومی که از بزرگان اهل بیت علیهم السلام وارد شده به روایاتی برخوردم مشتملبر: حکمتهای رسا، پندهای شفابخش،تشویق به سرای جاوید، دل کندن ازدنیای ناپایدار، نوید، تهدید، ترغیب براخلاق و کردار نیک، نهی از خوبیها وکارهای بد، دعوت به پرهیزکاری وتحریص به پارسایی که قسمتی از اینمضامین در سفارشها، خطبه ها، نامه هاو عهدهای مفصل بیان شده است. درمیان کتابهای دانشمندان شیعهنوشته ای بی نیازکننده و کتابی قابلاعتماد که نیازم را برطرف سازد وخواسته ام را تأمین کند، در این زمینه هانیافتم، به ناچار روایاتی که مشتمل براین مضامین بود گرد آوردم، وحدیثهایی نادر و بدیع، مفاهیمی عالیو زیبا که هم جنس و هم شکل، وهمانند و همسان آنها بود ضمیمهکردم.»

مؤلف

ابو محمّد، حسن بن علی بنحسین بن شعبه حرّانی حَلَبی، ازشخصیتهای برجسته و درخشانفقهای شیعه و از محدثین بلندآوازهقرن چهارم هجری می باشد. او درحرّان که یکی از روستاهای اطرافشهر حلب در سوریه است به دنیا آمد.وی از معاصرین شیخ صدوق بوده ازمحمّد بن همام اسکافی متوفای 336هجری بهره برده است.

ابن شعبه، شاگردان متعددیتربیت کرده است که مهم ترین ودرخشان ترین آنان شیخ مفید، محمّدبن محمّد بن نعمان، متوفای سال 413هجری است.

علامه خوانساری، مؤلف کتابروضات الجنات درباره او چنینمی گوید: «فاضل فقیه و عالم متبحر وبلند پایه، حسن بن علی بن حسین بنشعبه حرانی حلبی، کتاب تحفالعقول را پدید آورده که در آن اخبار ومواعظ قابل توجهی از پیامبران وامامان معصوم علیهم السلام وجود دارد واصحاب و فقهای شیعه همه بر آناعتماد کرده اند.»

علاوه بر عظمت و وثاقت و علوشأن و رفعت مقام علمی و عملیمؤلف جلیل القدر که مورد ستایش وتمجید علمای بزرگ مانند شیخ حرعاملی و علامه مجلسی و صاحبریاض و دیگران بوده و به احادیثکتابش علما و فقهای ما استناد کرده اند،مؤلف محترم نام زیبایی برایکتاب انتخاب کرده و بهترین تحفه ها رابه عقل و اندیشه مردم اهدا کرده.

تُحَفُ العُقول از زمان نگارش تاکنون در طول هزار سال پیوسته موردتوجه علما و فقهای شیعه واقع شده واز منابع موسوعه های بزرگ رواییهمچون وسائل الشیعه و بحار الانوارمحسوب می شود.

از منظر اهل نظر

شخصیت نگار برجسته، علامهمحمّدباقر خوانساری در کتابروضات الجنات درباره این کتابمی فرماید: «کتاب تحف العقول عن آلالرسول کتابی گسترده و دارای فوایدفراوان است و مورد اعتماد اصحاب وعلمای شیعه می باشد.

محدث قمی می فرماید: تحفالعقول کتابی پرفایده، نفیس، و مشهوربین علماست علامه مجلسی فرمودهنظم این کتاب قدیمی حکایت از مقامبلند مؤلف دارد. بیش تر این کتاب ازموعظه و اصول معلوم تشکیل شدهاست که احتیاجی به سند ندارد.»

علامه سید حسن صدرمی فرماید: ابن شعبه حرانی شیخ اقدمکتاب تحف العقول عن آلالرسول کتابی گسترده ودارای فواید فراوان است ومورد اعتماد اصحاب وعلمای شیعه می باشد

و امام اعظم ماست که کتاب تحفالعقول را نگاشته؛ کتابی که مانند آنتصنیف نشده است.

برخی از عناوین تحف العقول

ـ وصیتها و مواعظ و سخنرانیهایپیامبر صلی الله علیه و آله

ـ خطبه ها و نامه ها و وصایایحضرت علی علیه السلام

ـ احتجاجها، نامه ها، سخنرانیها وخطبه ها و مواعظ سایر معصومین علیه السلام تا امام حسن عسکری علیه السلام

ـ روایات و موضوعات مفید وسودمند دیگر از ائمه علیهم السلام

ـ رساله حقوق امام زینالعابدین علیه السلام

ـ مناجات موسی علیه السلام و مناجات ومواعظ عیسی علیه السلام

ـ این کتاب در مورد امام عصر علیه السلام روایتی نیاورده است. ابن شعبه در اینمورد چنین توضیح می دهد: ازتوقیعات و مکاتبات حضرت صاحبالزمان علیه السلام با همه تواتر و استقامتی کهدر میان شیعه دارد چیزی نیاوردیم؛چون حدیثی که با وضع کتاب و مطالباینجا (موعظه، خطابه و حکمت)تناسبی داشته باشد بدست نیاوردیم، بااینکه عقیده ما در حق آن بزرگوارهمان عقیده ای است که درباره پدرانپیشینش ائمه راشدین سلام اللّه علیهماجمعین داریم.

از میان ترجمه های موجود اینکتاب ارزشمند، ترجمه آیة اللّه احمدجنتی که توسط ناشرین مختلف چاپشده است برای استفاده مبلغین مناسبمی باشد.

کلمات کلیدی
کتاب  |  شیعه  |  حدیث  |  اعتماد اصحاب و عالم شیعه  |  شعبه حرانی شیخ اقدمکتاب تحف‌العقول  |  تحف‌العقول  |  بن شعبه حرانی حلبی  |