×

برنامه ریزی، چراغ راه آینده

به یقین یکی از مهم ترین رموز موفقیت آن اندیشه مند بزرگ، نظم و برنامه ریزی کارها و وظایف شبانه روزی، هفتگی، ماهیانه و سالیانه خود بوده است. لازم است به منظور تعیین اهداف اصلی و فرعی و دستیابی به آنها، به نکات زیر توجه شود:الف) فهرست مقدماتی ای از هدف ها با توجه به ملاک های زیر تهیه شود:ـ نیازها و توانایی ها و علاقه شخصی،ـ خواسته ها و نیازهای اجتماع،ـ وظیفه و اهداف فردی،ـ درک صحیح از شرایط فردی و کاری خود. شایسته است هر کس برای موفقیت در برنامه ریزی و اجرای صحیح آن، با یک یا دو نفر از افراد آگاه و دلسوز، مشاوره داشته باشد و از راهنمایی های آنان بهره مند شود. در مدیریت زمان و برنامه ریزی جامع نگر، تعیین هدف ها و اولویت های مربوط به کار و

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 2588     تاریخ درج : 1390/08/08

38

یاران نزدیک امام خمینی می گویند: «حضرت امام، آن چنان برای شبانه روزش برنامه داشت که دوستان و نزدیکانش هرجا که بودند، می دانستند که امام در این ساعت به انجام دادن چه کاری مشغول است. برنامه او به قدری دقیق بود که آشنایان، کارهای خود را با ورود او به صحن مبارک حضرت امیرالمؤمنین(ع) تنظیم می کردند».(1)

اهمّیت زمان و برنامه ریزی

اهمیّت زمان و عمر بر هیچ خردمندی پوشیده نیست، به طوری که هیچ انسان موفقی را در عالم نمی توان یافت که توفیق خود را مرهون بهره وری درست از عمر خود نداند.

زمان، با ارزش ترین وجه زندگی و سرمایه ای است که خداوند متعال در اختیار انسان قرار داده است. بسیاری از امکانات، ممکن است پس از رفتن، دوباره به دست آیند ؛ امّا زمان، همانند تیری که از کمان رها شود، هرگز باز نمی گردد. زمان را نه می توان حفظ کرد و نه دوباره تسخیر نمود.

قدر وقت ار نشناسد دل و کاری نکند

بس خجالت که از این حاصل اوقات بریم.

خداوند منّان به منظور بیان اهمیّت «زمان» و «وقت»، بیش از بیست مرتبه در قرآن کریم با واژه های مختلف به آن قسم یاد کرده است(2) و بهره وری سریع از زمان را با آیه: «به سوی بخشایش پروردگارتان بشتابید»(3) به منظور رسیدن به اهداف عالی، ترغیب نموده است.

راز موفقیت

در حقیقت، موفقیت و شکست هر کس بستگی به عواملی چند دارد که اساسی ترینِ آنها، داشتن برنامه و نظم در کار است. برنامه ریزی صحیح در زندگی و استفاده بهینه از «زمان»، میزان موفقیت یا شکست افراد را مشخص می سازد.

همسر گرامی شهید مرتضی مطهری که عمری با او زیسته، درباره رعایت نظم و برنامه توسط ایشان در امور فردی و اجتماعی می گوید: «استاد مطهری در تنظیم وقت، ابتکاری عجیب داشت و اوقات شبانه روزی خود را چنان تنظیم می نمود که به تمام کارهایش می رسید. گویا خداوند به وقت او برکت داده بود!».(4)

به یقین یکی از مهم ترین رموز موفقیت آن اندیشه مند بزرگ، نظم و برنامه ریزی کارها و وظایف شبانه روزی، هفتگی، ماهیانه و سالیانه خود بوده است.

افسوسِ بی فایده

انسان ها همواره افسوس زمان از دست رفته را می خورند، ولی برای زمان حال و آینده، برنامه مؤثری طرح نمی کنند. برای استفاده از زمان باقی مانده باید به گونه ای برنامه ریزی کرد که حتی یک لحظه هم تلف نشود. در غیر این صورت، حاصل عمر، پشیمانی خواهد بود.

حاصل عمرِ تلف کرده و ایامِ به لهو

گذرانیده، بجز حیف و پشیمانی نیست!

اغلبِ انسان ها از کمبود وقت، شِکوه دارند، درحالی که در واقع، کمبود وقت وجود ندارد. در هر روز، 24 ساعت (یعنی 1440 دقیقه) زمان داریم. مشکل در نداشتن مهارت و برنامه ریزی صحیح برای استفاده از آن است.

آیا می دانید یک عمر هفتاد ساله چگونه می گذرد؟ بر اساس تحقیقات انجام شده، گذر عمر هفتاد ساله به طور متوسط، چنین است:(5)

25 سال در خواب

8 سال صرف مطالعه، تحصیل و یادگیری

6 سال در استراحت و بیماری

7 سال صرف تفریح و تعطیلات

5 سال در رفت و آمد

4 سال صرف خوردن و آشامیدن

3 سال صرف آمادگی جهت انجام دادن فعالیت های فوق

به این ترتیب، فقط دوازده سال صرف کار مفید می شود.

امروزه دانش مدیریتِ بهره وری از زمان، و مهارتِ برنامه ریزی در امور، عهده دار ارائه فنون مناسب جهت استفاده بهینه از زمان و زندگی به شمار می رود.

کارکرد مدیریت زمان

استفاده بهینه از زمان و کوشش برای اجرای برنامه ها با جدّیت و تلاش تمام، و اجازه ندادن به دخالت ناروای امور و حادثه ها در جریان اجرای برنامه، تحقق پذیر نمی شود، مگر با «مدیریت زمان» به تعبیر دیگر، برای کنترل وقت و جلوگیری از اتلاف آن، باید بنگریم که:

الف) چگونه باید برای دقایق و ساعات زندگی خود، به درستی برنامه ریزی کنیم؟

ب) چگونه برای اجرای آن، جدّیت و اهتمام ورزیم؟

ج) چگونه آفات اجرای برنامه ها را بشناسیم و حتی المقدور از دخالت بی جای امور و حوادث جلوگیری کنیم؟

بنابراین، با مهارتِ «مدیریت زمان و برنامه ریزی»، می توان شرایط زندگی را بهبود بخشید و زندگی مطلوب و مفیدی را برای خود رقم زد.

برخی از مزایا و کارکردهای دیگر مدیریت زمان، عبارت است از:(6)

1 . ایجاد انگیزه و احساس مطلوبیّت و دستیابی به خلاقیّت،

2 . کاهش اضطراب و فشارهای فکری و روانی،

3 . ایجاد تعادل میان فعالیت های شغلی و زندگی خصوصی،

4 . موفقیت و تسریع در کسب هدف ها،

5 . ذخیره و کنترل کردن زمان.

ویژگی های برنامه ریزی

یک برنامه ریزی خوب که عبارت است از: «چینش و جایگزینی خردمندانه و آینده نگر فعالیت ها و نیازمندی ها، در ظرف زمان، بر اساس اولویّت ها و متناسب با توان و خواسته اجرا کننده»، دارای ویژگی هایی است که به برخی از آنها در زیر اشاره می شود:(7)

1 . جهتگیری به سوی اهداف تعریف شده و تأمین اهداف رفتاری،

2 . فراگیری زمانمندِ همه وظایف و فعالیت ها و نیازهای لازم بر اساس اولویت ها،

3 . هماهنگی و تناسب با توانایی ها و خواسته ها،

4 . رعایت بیشترین بهره وری و پوشش کامل زمان،

5 . تنوّع و توجّه به نشاط و شادابی و تأمین بهداشت جسم و روح.

آثار برنامه ریزی

برنامه ریزی، آثار بسیاری(8) دارد که پاره ای که از مهم ترین آنها عبارت است از:

ـ وظایف و کارها و فعالیت ها با پیش بینی و دقّت خردمندانه انتخاب می گردد،

ـ خواسته ها و نیازها با اولویت، مورد توجّه و گزینش قرار می گیرد،

ـ بهداشت جسم و روح و میزان توانایی های آنها مورد توجّه قرار می گیرد،

ـ از فرصت ها و امکانات، بیشترین استفاده و بهره وری می شود،

ـ عادت های مفید، ایجاد می شود و در نتیجه کارها با سهولت بیشتری انجام می گیرد،

ـ بهره وری بیشتر از عمر و توانایی ها به دست می آید،

ـ با انجام دادن پی درپی و بلندمدّت کارها و فعالیّت ها، آنها مفیدتر و محبوب تر می شوند،

ـ از فرسایش توان و پراکندگی و نگرانی، تشویش و سرگردانی، پیشگیری می شود،

ـ ارزیابی، بررسی و پیگیری درباره نحوه انجام گرفتن کار و پیشرفت آن ممکن می شود.

توجّه به این آثار ـ که ضرورت برنامه ریزی را نیز اثبات می کنند ـ رسیدن به اهداف تعریف شده را (با استمداد از پروردگار متعال) آسان و ممکن می سازد.

مراحل برنامه ریزی

برای یک برنامه ریزی باید مراحل زیر در نظر گفته شود:(9)

1 . تعیین اهداف اصلی و فرعی. لازم است به منظور تعیین اهداف اصلی و فرعی و دستیابی به آنها، به نکات زیر توجه شود:

الف) فهرست مقدماتی ای از هدف ها با توجه به ملاک های زیر تهیه شود:

ـ نیازها و توانایی ها و علاقه شخصی،

ـ خواسته ها و نیازهای اجتماع،

ـ وظیفه و اهداف فردی،

ـ درک صحیح از شرایط فردی و کاری خود.

ب) تنظیم زمان بندی دستیابی به اهداف،

ج) توجه به بُعد کمّی و کیفی اهداف،

2 . فهرست کردن خواسته ها و نیازهای لازم،

3 . فهرست کردن وظایف و کارها و فعالیّت های لازم برای وصول به اهداف،

4 . تعیین اولویت ها و ارزشگذاری فهرست های بالا (با امتیاز دادن به آنها از یک تا پنج)،

5 . زمان سنجی برای هر یک از نیازها و فعالیت ها،

6 . چینشِ مهم ترین وظایف و کارها و نیازها در ساعات شبانه روز و اوقات هفته و ماه و سال،

7 . اجرای آزمایشی برنامه و تصحیح و تکمیل آن پس از اجرای یک ماهه،

8 . ارزیابی پی درپی برنامه .

دو نکته

دو نکته ای که در موفقیت و توفیق ما در برنامه ریزی هایمان نقش مؤثر دارند، عبارت اند از:

1 . شایسته است هر کس برای موفقیت در برنامه ریزی و اجرای صحیح آن، با یک یا دو نفر از افراد آگاه و دلسوز، مشاوره داشته باشد و از راهنمایی های آنان بهره مند شود.

2 . با یاری خداوند متعال و توکّل به او، و با پایداری و پایبندی، به صورتی مصمَّم به اجرای برنامه پرداخته، در صورت تخلّف، برای خود، تنبیه و جریمه و شیوه جبران مناسب در نظر بگیرید.

پیامدهای اتلاف وقت

در ذیل به برخی از آفات اخلاقی و رفتاری اتلاف وقت ـ که عمومیت بیشتری دارند ـ اشاره می شود؛(10) باشد که با شناخت آسیب ها در جستجوی راهکارهای درمان برآییم:

الف) علل فردی و درونی: تنبلی و بی حوصلگی، بی فکری (به خاطر از دست دادن فرصت فکر) و عمل زدگی (به خاطر شتاب و مشغولیت دائم به کار)، اهمال کاری و واگذاری کار امروز به فردا، شتابزدگی، وادادگی به علّت انحراف از برنامه و بی علاقگی، دخالت های غیرلازم در کار دیگران، دغدغه ها و مشغولیت های ذهنی، بی ارادگی و سُست تصمیمی، خستگی و دلزدگی، پرحرفی و بیهوده گویی و بیکاری، ناآشنایی به توانایی های خویش و بی اعتمادی به آنها، اضطراب و نگرانی و فشارهای روحی و روانی و احساس حسرت دائمی.

ب) علل بیرونی ـ محیطی: تعارف های بی جا و رودربایستی های ناروا، گفتگوی بیش از حد با دوستان و آشنایان، مکالمات تلفنی و مراجعات نابهنگام، مسافرت ها و تعطیلات ناحساب.

راهکار درمان

برای دور ماندن از این آسیب ها، باید به برنامه ریزی و اولویت بندی کارها پرداخت. در مدیریت زمان و برنامه ریزی جامع نگر، تعیین هدف ها و اولویت های مربوط به کار و درک خواسته ها و نیازها و علاقه مندی ها و طرح ریزی راهکارهای اجرای صحیح و متناسب با برنامه، از مهم ترین امور به شما می رود که با توجّه به آن می توان از پیامدهای احتمالی، پیشگیری به عمل آورد، و بدین وسیله، مطمئن گشت که از سرمایه برگشت ناپذیر وقت و عمر، استفاده مطلوب انجام می گیرد.

همواره به خاطر داشته باشید: آن کسی که دو روزش مساوی باشد، زیان کار است، و آن که فردایش بدتر از امروز باشد، گرفتار حسرت و پشیمانی، و امّا آن کسی که فردایش بهتر از امروزش باشد، مشمول لطف و رحمت خداوندی است.

پس تصمیم بگیرید با برنامه ریزی مناسب، و استفاده مطلوب از اوقات خود، ضمن تضمین موفقیّت و سعادت خویش، خود را مشمول لطف و رحمت بی پایان خداوندی قرار دهید.


1 . برنامه ریزی در راستای تحصیل و زندگی طلبگی، گروه نویسندگان، قم:معاونت فرهنگی ـ تربیتی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ص 2 .

2 . واژه هایی چون: والعصر، والفجر، واللیل، والنهار، والصبح، لا اُقسم بیوم القیامة و... .

3 . سوره آل عمران، آیه 133 .

4 . برنامه ریزی در راستای...، ص 4 .

5 . مجله تدبیر، ش 84 ، مرداد 1377، ص 39 .

6 . مدیریت زمان، دبیرخانه شورای تهذیب و اخلاق مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ص 11 ـ 13 .

7 . برنامه ریزی در...، ص 8 .

8 . همان جا.

9 . همان جا.

10 . مدیریت زمان، ص 14 .

کلمات کلیدی
برنامه  |  موفقیت  |  برنامه‌ریزی  |  زمان  |  مدیریت زمان  |  مدیریت زمان و برنامه‌ریزی  |  زمان و برنامه‌ریزی  | 
لینک کوتاه :