حج گزاری در کشور لبنان

مدیریت کلان

اداره حج در کشور لبنان، توسط بخش خصوصی انجام می شود و «مجلس شیعی» و «دارالفتوی»، تحقیقات و پژوهش های مربوط به حج و نیز تهیه دستورالعمل های اجرایی را بر عهده دارند. کاروان داران و مجریان حج، توسط همین دو نهاد در دوره های آموزشیِ طراحی شده حضور می یابند و پس از آن در یک آزمون شرکت می کنند و در تمامی دوران حج؛ چه قبل از سفر و چه در حین موسم، مجلس شیعی و دارالفتوی بر روند عملیات نظارت دارند.

تورهای زیارتی ـ سیاحتی و افراد و مؤسسات با تجربه و شرکت های دینی و مستقلّ بخش خصوصی، با هدایتِ مجلس شیعی و دارالفتوی، اجرای امر حج را عهده دار هستند.

پیشتر طبق شرایطی که سازمان کنفرانس اسلامی وضع کرده بود، به ازای هر یک میلیون نفر جمعیت کشور، یک هزار نفر به حج مشرف می شدند، لیکن از سه سال پیش به صورت استثنایی، این شرط برای کشور لبنان لغو شده و اکنون دولت، تعداد حجاج اعزامی در هر سال را تعیین می کند و سعی و اهتمام بر این است که به همه متقاضیان لبنانی اجازه تشرّف داده شود.

شرکت های خصوصی از طریق رسانه های گسترده در لبنان و نیز تبلیغات بازرگانی، فراخوان زائران برای ثبت نام را انجام می دهند و دولت در این زمینه هیچ نقشی ندارد. خواهرانی که علاقمند به انجام حج هستند، باید همراه یکی از محارم خود ثبت نام کنند مگر اینکه از سن آنان 50 سال و بیشتر گذشته باشد. شرکت ها و مؤسسات خصوصی ثبت نام از حجاج را به صورت غیرمتمرکز انجام می دهند.

در کشور لبنان امتیازِ ثبت نام قابل واگذاری به شخص دیگر نیست و متقاضی به هر دلیلی اگر نخواهد مشرّف شود، باید انصراف خود را اعلام کند. در این کشور به هیچ نهاد و یا ارگان دولتی و یا نوابغ و مخترعان و مکتشفان سهمیه خاصی تعلق نمی گیرد و هرکس که تمایل اعزام داشته باشد، می تواند در هر سال که بخواهد ثبت نام کند.

دولت در این کشور هیچ مساعدتی را به بخش خصوصی برای امر حج معمول نمی دارد و به زائران یا مدیران کاروان ها، هیچ گونه یارانه ای را نمی پردازد بلکه از آنان مالیات حج هم دریافت می کند.

هزینه حج بستگی به کیفیت کاروان دارد و مبلغ آن بین 1400 تا 2500 دلار در نوسان است. دولت فقط پنجاه هزار لیره لبنانی (معادل 37 دلار) از هر زائر برای صدور گذرنامه دریافت می کند و زائر هزینه کلّی را به مجری حج؛ یعنی بخش خصوصی می پردازد.

از مجموع مبلغ دریافتی از زائر، 300 دلار در عربستان به بانک پرداخت می شود و پانصد دلار نیز هزینه رفت و برگشت با هواپیماست و مبلغ باقی مانده در اختیار مدیر کاروان است تا هزینه های حین موسم را انجام دهد. تعیین مبلغ پرداخت، رقابتی نیست و تعریف مشخصی دارد. تفاوت مبلغ دریافتی از زائران، مربوط به میزان استفاده آنان از خدمات است و زائران برای تشرّف، مبلغ یکسانی نمی پردازند. در اینگونه حج گزاری که خصوصی است، زائر فقط کارهای اداری را تا هنگام ثبت نام در کاروان بر عهده دارد و پس از اینکه کاروان تشکیل شد و زائران را ثبت نام کرد، بقیه کارها بر عهده مسؤولان کاروان ها است که اعضای آن معمولاً افرادی با تجربه هستند و در آزمون نهادهای دینی توفیق داشته اند. برای کاروان های لبنانی تعداد زائر تعریف نشده و مدیران از حیث تعداد نفرات، با محدودیت مواجه نیستند. مهم ترین هدف کاروان داران از تشکیل تورهای سیاحتی و زیارتی و یا تشکیل کاروان های حج تجارت است و تجربه و شناخت آنان از کار، حرف نخست را می زند و دولت هیچ نقشی در معرفی آنان ندارد. زائر هیچگونه امکاناتی را با خود به عربستان منتقل نمی کند بلکه کاروان دار تمامی نیازهای زائران را از مقصد خریداری می کند.

در لبنان ثبت نام حج و معرفی زائران به کاروان ها از ماه رجب آغاز می شود و دولت صدور گذرنامه و مجوّز خروج از کشور را قبل از ماه مبارک رمضان پایان می دهد.

گذرنامه و ویزا

گذرنامه زائران لبنانی فقط برای حج صادر می شود و قابلیت استفاده دیگر ندارد. مرجع صدورِ گذرنامه نیروی انتظامی است. صدور گذرنامه غیرمتمرکز است و توسط مراکز مختلف نیروی انتظامی و به درخواست کاروان دار لبنان انجام می شود. گذرنامه ها پس از صدور توسط کاروان دار به سفارت عربستان منتقل و این سفارتخانه نیز کلیه ویزاها را قبل از ماه ذی حجه صادر می کند.

انتقال زائر به عربستان (هوایی، زمینی و دریایی)

دولت لبنان از سه سال پیش، تشرّف زائر از طرف مرزهای زمینی را ممنوع کرده و از آن زمان تاکنون تمامی زائران تنها از راه هوا به عربستان عزیمت می کنند. هر زائر پانصد دلار برای رفت و برگشت به عربستان می پردازد و دولت در این زمینه هیچ مساعدتی نمی کند و یارانه ای نمی پردازد و همه مسؤولیت ها در این زمینه به عهده کاروان می باشد. شرکت هواپیمایی لبنان بر اساس ظرفیت کاروان ها و تعداد زائران هر کاروان پروازها را تنظیم می کند. پروازهای تمام زائران از بیروت به جده است و برخی از زائران که پس از اتمام مناسک حج به مدینه می روند، بعضی مسیرها را با هواپیما تردّد می کنند. مجموعه عملیات پروازیِ رفت و برگشت دو هفته به طول می انجامد و برای این کار تنها از ناوگان هوایی لبنان استفاده می شود.

سال های قبل، زائران لبنانی از راه زمینی و به وسیله اتوبوس از طریق کشور اردن به عربستان می رفتند.

گمرک (ارز و سوغات)

زائران لبنانی برای خروج از کشور، مبلغی را به دولت نمی پردازند. در فرودگاه بیروت بازرسی بدنی به دقت انجام و گاهی اوقات برای این کار از سگ ها نیز استفاده می کنند. زائران نمی توانند جنسی را برای فروش در عربستان از کشور خارج کنند؛ چون لبنان یک کشور مصرفی است و کالایی برای صادر کردن ندارد، اما زائران به عنوان سوغات، چیزهایی مانند پوشاک، صنایع دستی، پتو، تسبیح و اسباب بازی می خرند و به کشورشان می برند. تعیین میزان وزن و مبلغ کالاهای وارداتی، طبق ضوابطی است که هواپیمایی تعیین می کند و گمرک نیز در وارد کردن کالا در چارچوب وزن و مبلغ تعیین شده هیچ دخالتی ندارد و برای زائران زحمتی ایجاد نکرده و هیچ مبلغی هم دریافت نمی کند. در لبنان تمامی بار و وسایل زائران همراه با پرواز آنان به بیروت منتقل می شود. زائران در بردن ارز محدودیتی ندارند و خرید و فروش ارز هم آزاد است. دولت هیچ دخالتی در تأمین ارز زائران ندارد و هیچ یارانه ای هم نمی پردازد. زائر لبنانی ارز خود را به مصارف شخصی و خرید سوغات اختصاص می دهد.

فرودگاه جده (حمل و نقل داخل عربستان)

زائران لبنانی شش تا دوازده ساعت در فرودگاه جده باقی می مانند و استقرار و پذیرایی آن ها توسط کاروان صورت می گیرد و نحوه پذیرایی نیز با سلیقه خود کاروان هاست و سرانه معینی برای آن تعیین نشده است. پس از اتمام مهلت استقرار، زائران به وسیله اتوبوس به مکه یا مدینه منتقل می شوند. در بین راه، از زائران به انحای مختلف پذیرایی می شود. در این پذیرایی ها حتی ممکن است از غذاهای پخته هم استفاده شود؛ زیرا آشپز، همراه کاروان است. مسؤول کاروان برای انتقال زائران به مسجدالحرام و مسجدالنبی، خودرو اجاره می کند و مبلغی که برای آمد و شد درون شهری زائران در نظر گرفته می شود حدود صد ریال سعودی است.

مسکن

اجاره برخی از منازل سالانه است و برخی نیز برای موسم اجاره می شود. اجاره کردن، بر عهده مدیران کاروان هاست و دولت هیچگونه مسؤولیتی در این زمینه ندارد. بسیاری از منازل به صورت تلفنی اجاره می شود. معمولاً کاروان های لبنانی در منطقه عزیزیه ساکن می شوند و اجاره منازل دستورالعمل خاصی ندارد.

گفتنی است منازل به صورت مبله و با تمامی امکانات اجاره می شود و امکانات مربوط به تغذیه نیز توسط کاروان تأمین می گردد و زائران تنها وسایل شخصی مورد نیاز را به عربستان منتقل می کنند.

زائران به صورت تمام وقت از محل اسکان استفاده می کنند و بیشتر منازل به صورت سالانه اجاره می شود و تقریبا برای هر سال هفتاد هزار ریال سعودی سرانه مسکن تعیین شده است. پرداخت اجاره بها قاعده مشخصی ندارد و مبتنی بر توافق طرفین است. سرانه مساحت هر زائر نیز قانون خاصی ندارد. در اتاق ها زنان و مردان و حتی زوجین به صورت جدا هستند.

زائران لبنانی، پس از انجام مناسک حج همگی به مدینه منوره مشرّف می شوند ولی در مجموع، سفر هر زائر لبنانی میان ده تا پانزده روز به طول می انجامد.

تدارک و تغذیه

تغذیه زائران لبنانی از روند واحدی تبعیت نمی کند. برخی کاروان ها غذا و سرویس در اختیار زائر قرار می دهند ولی برخی کاروان ها عهده دار سایر خدمات هستند و خود زائر غذای مورد نیازش را تهیه می کند و نوسان مبلغ پرداختی به کاروان ها بیشتر از همین مسأله ناشی می شود.

در سطح مکه و مدینه، توسط دولت لبنان و با همکاری بخش خصوصی رستوران هایی راه اندازی شده است که به زائران لبنانی غذای مناسب با ذائفه شان ارائه می کنند. کاروان هایی هم هستند که غذاهای آماده و بسته بندی شده همراه خود می برند. بعضی از اقلام غذایی مورد نیاز زائران به صورت گرم تهیه می شود. آب شرب مورد نیاز آنان نیز به صورت بهداشتی است.

بهداشت و درمان

زائران کشور لبنان، همزمان با پیگیری امور اعزام خود، توسط مراکز پزشکی معاینه شده و کارت واکسن دریافت می کنند. آنان در قبال بیماری های مسری واکسینه می شوند و زائرانی که دارای بیماری های حاد و مزمن هستند، اجازه سفر به عربستان را ندارند.

لبنان هیچگونه امکانات درمانی در عربستان ندارد و از خدمات دولت سعودی بهره مند می شود. برخی از زائران بیمار، داروهای مصرفی خود را به همراه می برند و کاروان ها نیز تنها داروهای مسکّن در اختیار دارند که به هنگام نیاز و با تجویز پزشکانی که در کاروان ها به عنوان زائر حضور دارند به زائرین ارائه می کنند. حتی در ایّام تشریق نیز لبنانی ها هیچگونه امکانات درمانی و بهداشتی در خیمه های خود به پا نمی کنند و از آن مهم تر، برنامه خاصی نیز برای رعایت مسائل بهداشتی وجود ندارد و برای زائران نیز آموزشی در این زمینه اعمال نمی شود. برای زائران لبنانی مبلغی به عنوان سرانه پزشکی و یا بهداشت و درمان وجود ندارد.

بـیـمه

همانگونه که اشاره شد حجاج لبنانی در طول سفر، از امکانات دولت سعودی بهره می گیرند و هیچگونه امکانات بیمه و خدمات درمانی برایشان وجود ندارد.

آموزش

تلویزیون المنار لبنان، قبل از اعزام زائران، مناسک حج را طبق فتوای رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت اللّه خامنه ای ـ مدّظلّه العالی ـ ، به زائران آموزش می دهد. این آموزش ها از یک ماه قبل از سفر آغاز و تا هنگام عزیمت زائران ادامه می یابد. علاوه بر آن، در هر کاروان یک روحانی با تهیّه ماکت به آموزش مناسک می پردازد و تا پایان سفر، زائران را همراهی می کند و برای تأمین هزینه های روحانی کاروان، مبلغی از زائران دریافت می شود. تنها هزینه آموزش که زائر می پردازد همین مبلغ است. نهادی که مسؤولیت آموزش زائران را بر عهده دارد، حزب اللّه لبنان است. آموزش ها متمرکز نیست بلکه برای این کار یک شبکه ارتباطی طراحی شده است. تنها امکان رسانه ای برای اعمال آموزش تلویزیون المنار است. برای استفاده بیشتر زائران، جزوه مناسک و ادعیه تهیه و میان زائران توزیع می گردد و خود زائران در این مدت مسؤولیت خاصی را عهده دار نیستند. برای مجریان حج آموزش خاصی وجود ندارد. البته آنان ازمیان افرادمجرّب انتخاب می شوند.

تشکیلات اجرایی حج

بعثه لبنان در حج، نمادین و تشریفاتی است. دولت برای نظارت بر روند حج، ستادی را تشکیل می دهد. انتخاب اعضای ستاد که میان چهل تا پنجاه نفر است، توسط خود دولت انجام می شود. گزینش مدیران کاروان ها توسط محافل اسلامی کشور است. بیشترین همّت آنان، صرف انجام مناسک زائران می شود و در قبال