بی تردید اعتیاد (Addiction) یکی از بلاهایی است که همه انسان ها، به ویژه جوانان را تهدید می کند. مثلث «فقر، جهل و اعتیاد»، پویایی، بالندگی، نشاط و خلاقیت را از بعضی جوانان گرفته و از آنها انسان هایی بیمار و بی خاصیت ساخته است. افزون بر آن، اعتیاد، ناهنجاری های روحی و عوارض جسمی در پی داشته و هزاران انسان را به کام مرگ فرستاده است. اعتیاد، گذشته از ایجاد اختلافات خانوادگی که در نهایت به طلاق منجر می شود، زیان های اقتصادی و فرهنگی فراوانی را نیز موجب می شود.
تعریف اعتیاد
تعریف های متعددی از اعتیاد ارائه گردیده، اما تعریف جامع و قابل قبول از سوی کمیسیون بهداشت جهانی، بدین شرح است: «اعتیاد به مواد مخدّر، مسمومیت حاد یا مزمنی است که مضر به حال شخص و اجتماع می باشد و زاییده مصرف دارویی طبیعی و صنعتی بوده و مصرف آن، عوارض روحی و جسمی را در پی دارد.»(1)
پیشینه مواد مخّدر
یکی از پرسش های مهم این است که از چه زمانی انسان با مواد مخدّر آشنا شد و سابقه اعتیاد به کدام عصر بر می گردد؟ باید گفت که بشر از هفت هزار سال قبل، از وجود یک ماده مخدّر قوی در خشخاش آگاه بوده است. در لوحه های گِلی متعلق به پنج هزار سال قبل از میلاد که از سومریان باقی مانده، از تریاک نام برده شده است. در حدود چهار هزار سال قبل از میلاد، تریاک کشیدن در چین رایج بوده است. 1500 سال قبل از میلاد، تخم خشخاش از مصر به یونان برده شد. پزشکان ترکیباتی از تریاک را برای بیماری های مختلف جسمی و روانی تجویز می کردند.(2) در ابتدا از مواد مخدّر برای معالجه دردها استفاده می شد، ولی در اثر استفاده بیشتر، زمینه اعتیاد انسان ها فراهم گردید و روز به روز گسترش یافت.
علل و زمینه های اعتیاد
عوامل متعددی در شکل گیری اعتیاد نقش دارند، با این تفاوت که میزان تأثیر گذاری آنها با هم فرق می کند. برخی نقش بنیادی دارند، ولی بعضی دیگر، زمینه ساز اعتیاد هستند. عوامل فردی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در فرایند شکل گیری اعتیاد، تأثیر دارند. از این رو امروزه درباره اعتیاد، در حوزه های مختلف جامعه شناسی، روان شناسی و... بحث می شود. در این جا به بعضی از عوامل اعتیاد که اهمیت بیشتری دارد، اشاره می کنیم:
1 . عوامل فردی
فقر معنوی، افسردگی، بیماری، لذت جویی، عدم اعتماد به نفس، استقلال طلبی، عدم رشد شخصیت و ناامیدی، از جمله علل گرایش به اعتیاد هستند.(3) شهید مطهری (ره) عقیده دارد که یأس و ناامیدی از آینده و فقدان معنویت، یکی از عوامل خودکشی و جذب به مواد مخدّر است. ایشان می گوید: «آمار نشان می دهد که علی رغم این همه رفاهی که در دنیای متمدن وجود دارد، آمار خودکشی ها روز به روز بالا می رود... خود این هیپی گری، یک پدیده اجتماعی است. این خودش یک نوع عکس العمل و بیزاری جویی از تمدن است و به این معناست که تمدن نتوانسته کاری برای انسان انجام بدهد... لابد گزارش هایی را که در باره پناه بردن به مواد مخدّر... آمده است، خوانده اید. پناه بردن به مواد مخدّر در آن کشورها، از همین فکر یأس و ناامیدی و بدبینی به آینده بشریت است.»(4)
2 . عوامل خانوادگی
اعتیاد یک یا چند نفر از اعضای خانواده، زمینه ساز اعتیاد دیگر اعضا می شود. والدین معتاد، غالباً فرزندان معتاد دارند، زیرا اولاً، الگوی نامناسبی برای فرزندان خود می باشند و ثانیاً، فرصت لازم را برای تربیت آنان ندارند. اختلافات خانوادگی پی آمدهایی چون: اعتیاد، خانه گریزی، انتخاب دوستان ناباب و... را برای جوانان به دنبال دارد.
در تحلیل های روان پزشکان، وجود خلأ عاطفی عمیق در فرد، زمینه مساعدی برای اعتیاد شناخته شده است. «لئون ورمسر» در تجربیات ده ساله خود درباره بیش از هزار معتاد چنین می نویسد: «هرگز معتادی را ندیدم که عواطف او عمیقاً دچار اختلال نشده باشد و در زندگی اش دست خوش تعارضات و کمبودها نباشد و به مرز میان روان پریشی و روان نژندی نرسیده باشد.»(5)
3 . علل اجتماعی
عوامل اجتماعی مانند: محیط مدرسه، دوستان ناباب، تفریحات ناسالم، بیکاری، عدم مقبولیت اجتماعی، فقر مالی و فرهنگی، رشد جمعیت، مهاجرت های بی رویه و...، در شکل گیری اعتیاد، نقش بنیادی دارند.(6) بر همین اساس است که دانشمندان برای جلوگیری از اعتیاد کودکان و نوجوانان، سالم سازی محیط مدرسه و پیش گیری از معاشرت با دوستان ناباب را مطرح کرده اند.(7) در یک تحقیق میدانی انجام شده از سوی اداره مطالعات و تحقیقات کاربردیِ اداره کل مبارزه با مواد مخدّر، علت شروع استفاده از مواد مخدّر، به میزان 62 درصد، معاشرت با دوستان ناباب اعلام شده است.(8) بی دلیل نیست که در آموزه های دینی به انتخاب دوستان صالح، سفارش و از همراهی با دوستان ناباب، نهی شده است.(9)
افزایش جمعیت و بیکاری، از دیگر عوامل اعتیاد است. افزون بر آن، در کشورهای عقب مانده، امکانات تفریحی و رفاهی کافی فراهم نیست و همین موارد نقش تعیین کننده ای در گرایش جوانان به اعتیاد ایفا می کنند.
عامل مهم دیگر، سنت ها و عقاید عامیانه است؛(10) بدین معنا که بعضی افراد مواد مخدّر را یک ماده مفید دانسته و حتی استفاده از آن را ارزش می دانند. متأسفانه در برخی از مجالس جشن و شادی، بهره گیری از مواد مخدّر به صورت یک سنت در آمده و به آن افتخار می کنند. به علاوه، در بعضی از جوامع، مواد مخدّر را دارویی شفا بخش و عامل آرامش می دانند.
4 . علل جغرافیایی و اقتصادی
ساکنان شهرها و روستاهایی که در مسیر عبور مواد مخدّر هستند، به علت سهولت دست رسی به آن و همکاری با سوداگران مرگ، بیشتر در معرض اعتیاد قرار می گیرند.(11)
فقر و بحران اقتصادی نیز از عوامل اعتیاد محسوب می گردد. معمولاً در خانواده های فقیر، افراد معتاد بیشتر یافت می شود. البته در خانواده و کشورهای ثروت مند نیز افراد معتاد وجود دارد که ریشه آن به بحران هویت، فقدان معنویت، لذت جویی، اختلالات شخصیتی، ناامیدی و افسردگی بر می گردد. طبق گزارش سازمان نظارت بر مواد مخدّر سازمان ملل، در امریکا هر دانش آموز اقلاً یک بار برای خوشی و ارضای حس کنجکاوی، از انواع مواد مخدّر مصرف می کند.(12)
5 . علل سیاسی
از آن جا که جوانان هر جامعه ای در صحنه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن جامعه نقش اساسی دارند، استعمارگران سعی می کنند خلاقیت، شادابی و بالندگی را از آنان بگیرند، از این رو با بهره گیری از سیاست های راهبردی نظیر: تهاجم فرهنگی و توزیع مواد مخدّر می کوشند نقش جوانان را در جامعه کم رنگ کنند و از این طریق به اهداف شوم خود دست یازند.
6 . پی آمدهای اعتیاد
اعتیاد، علاوه بر آثار زیان بار فردی، عوارض و پی آمدهای فراوانی برای جامعه دارد. «هاریسون» معتقد است: هفتاد درصد معتادان، اختلال روانی و شخصیتی دارند.(13) طبق گزارشی دیگر، هر سال سه میلیون نفر در جهان در اثر عوارض ناشی از مصرف سیگار جان خود را از دست می دهند. نود درصد قربانیان سرطان ریه کسانی هستند که از دخانیات استفاده می کنند.(14)
متأسفانه اعتیاد نقشی اساسی در ایجاد اختلافات خانوادگی دارد که غالباً «طلاق» پایان دهنده آنهاست. آمارها نشان می دهند که 34% از معتادان، دست به سرقت زده یا کلاه برداری نموده و یا در باندهای بزه کاری شرکت جسته اند. 73% از معتادان نمی توانند به خوبی از عهده کار خویش برآیند و به مراتب زودتر از دیگران خسته و کوفته می شوند. به علت اعتیاد، بازدهی کار 86% از معتادان کاسته می شود.(15)
خودکشی، آسیب پذیری در برابر تهاجم فرهنگی، از بین رفتن غیرت دینی، بی هویتی، ذلت پذیری و...، از دیگر آثار زیان بار اعتیاد به مواد مخدّر است.
اعتیاد در اقتصاد کشور نیز آثار نامطلوبی بر جای می گذارد. پولی که در سال 1991 میلادی برای مواد مخدّر و روان گردان به هدر رفته، حدود یک تریلیون دلار گزارش شده است. در دوازده ماهه همین سال در کشور ژاپن، 3 تریلیون و 692 میلیارد و 500 میلیون ین برای سیگار کشیدن مصرف شده است.(16)
گروه های در معرض خطر
آمار نشان می دهد که همه گروه های سنی در معرض خطر اعتیاد قرار دارند؛ با این تفاوت که مردان بیشتر از زنان به اعتیاد روی می آورند و از میان آنان، جوانان بیشتر از دیگران در معرض خطر اعتیاد قرار دارند.(17) بررسی های انجام گرفته در استان ها و شهرهای ایران نشان می دهد که شصت درصد از معتادان، زیر دیپلم، بیست درصد دیپلم و بیست درصد نیز بالای دیپلم هستند. آمار دقیق تر نشان می دهد که هفت درصد از معتادان، لیسانس و حدود 5/3% بالاتر از لیسانس هستند. هم چنین بررسی ها نشان می دهد که بیشتر معتادان را طبقات کم درآمد یا متوسط جامعه تشکیل می دهند.(18)
وظایف دولت
بدون تردید حکومت برای مبارزه با اعتیاد و درمان معتادان، وظایف سنگینی بر عهده دارد، زیرا ضامن سلامت و امنیت مردم است. دولت می تواند با اتخاد سیاست های معقول و وضع قوانین کاربردی، با اعتیاد مبارزه نموده و به نجات معتادان همت گمارد، چرا که نجات معتاد، نجات جامعه است.(19)
وظایف روحانیت و حوزه های علمیه
حوزه های علمیه می توانند با تقویت باورهای دینی و تعمیق فرهنگ معنویت، در جهت جلوگیری از اعتیاد جوانان بکوشند. افزون بر آن، فتاوای مراجع عالی قدر نیز می تواند در کاستن گرایش مردم به اعتیاد کمک کند، که در این جا به دو نمونه اشاره می کنیم:
آیة الله العظمی گلپایگانی (ره): «استعمال هروئین و تزریق مواد مخدّر، حرام است.»(20)
امام راحل (ره): «اعتیاد به تریاک، جایز نیست.»(21)
وظایف رسانه های گروهی
رسانه های گروهی مانند: صدا و سیما، مطبوعات، سینما و...، با فرهنگ سازی و آموزش های لازم می توانند در جهت پیش گیری از اعتیاد نقشی مؤثر داشته باشند. نهایت این که برای مبارزه با اعتیاد، به رشد خرد جمعی و عزم ملی نیاز است که این مهم با ارائه برنامه های مفید و آموزش همگانی از سوی رسانه های گروهی، امکان پذیر می باشد.
محورهای پژوهش:
لطفاً فقط یکی از محورهای زیر را انتخاب کرده و درباره آن مقاله بنویسید.
1 . پیشینه و سیر تاریخی ورود مواد مخدّر به ایران و کشورهای اسلامی.
2 . مواد مخدّر از دیدگاه اسلام.
3 . عوامل و زمینه های گرایش به مواد مخدّر.
4 . آثار زیان بار اعتیاد در جامعه.
5 . راه های جلوگیری از اعتیاد و مبارزه با آن.
6 . وظایف والدین در برابر اعتیاد فرزندان.
7 . وظایف همسران در قبال اعتیاد شوهران.
8 . سیاست های استعمارگران برای گسترش مواد مخدّر در ایران.
منابع پژوهش:
1 . تاج زمان دانش، معتاد کیست، مواد مخدّر چیست.
2 . حسن اسعدی، پیشگیری از اعتیاد.
3 . جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، ارمغان استعمار.
4 . محمدعلی کفاشیان، خودآموز ترک اعتیاد.
5 . محمدحسین فرجاد، بررسی مسائل اجتماعی ایران، فساد اداری، اعتیاد و طلاق.
6 . محمدرضا شرفی، دنیایِ نوجوانی.
7 . احمد صبوراُردوبادی، اعتیاد، بلای قرن بیستم.
8 . احمد صبوراُردوبادی، گسترش جهانی اعتیاد به مواد مخدّر.
9 . مهرانگیز کار، بچه اعتیاد کیست؟
10. سیداحمد مدنی، ارمغان شوم.
11. شهاب صالح پور، پیشگیری از اعتیاد.
12. حسین حقانی، نسل نو و خطر اعتیاد.
13. فرید فدائی، شناخت، پیشگیری و درمان اعتیاد.
14. احمد احمدی، روان شناسی نوجوانان و جوانان شخصیتی.
15. عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، ویرانگری های اعتیاد.
16. مرتضی مطهری، تکامل اجتماعی انسان به ضمیمه هدف زندگی.
17. مرتضی مطهری، تعلیم و تربیت در اسلام.
آخرین مهلت ارسال پژوهش 15/7/1384 می باشد.
مراحل و نحوه تدوین پژوهش
1 . ابتدا منابع معرفی شده یا منابع دیگر را مطالعه کرده و مطالب مورد نیاز را در برگه هایی جداگانه یادداشت کنید (فیش برداری).
2 . آن گاه یادداشت ها را با توجه به اصول نگارش مقاله، رده بندی و تنظیم نمایید.
3 . سپس مطالب آماده شده را تکمیل کنید. تجزیه و تحلیل، استدلال، نقد و پرورش مطالب در این قسمت انجام می شود.
4 . پس از تکمیل مطالب، آنها را به صورت یک نوشته منسجم درآورید. دقت کنید هر بحثی باید در جایگاه مخصوص خود قرار گیرد.
5 . نوشته تنظیم شده را چندین بار مطالعه و بازنگری کرده و خطاهای نگارشی احتمالی را برطرف و سپس آن را پاک نویس کنید.
نکات مهم
1 . برای علاقه مندان به تحقیق و مقاله نویسی، دو موضوع پژوهش در نظر گرفته شده است که شما می توانید با توجه به استعداد، فرصت و توان علمی خویش، یکی از آنها را به اختیار انتخاب کرده و مقاله بنویسید.
2 . تهیه و ارسال منابع معرفی شده، در توان ما نیست. شما می توانید با مراجعه به کتاب خانه ها، دوستان و...، منابع مزبور و یا کتاب های مناسب دیگری را تهیه کرده و مقاله خود را آماده سازید.
3 . لطفاً مقاله های خود را با خط خوانا و حتماً بر روی یک طرف کاغذ بنویسید.
4 . برای سهولت در ارزیابی مقاله، پاورقی های هر صفحه را در پایین همان صفحه یادداشت نمایید.
5 . در صورتی که نوشته ارسالی صرفاً رونویسی از منابع باشد، امتیازی نخواهد داشت.
6 . به مقاله هایی که خارج از موضوعات پیشنهادی مجله باشد، ترتیب اثر داده نمی شود.
7 . مطالب اقتباس شده از دیگران را حتماً با مشخصات کامل بیاورید، در غیر این صورت از امتیاز مقاله کاسته خواهد شد.
8 . آخرین مهلت ارسال پژوهش 15/7/1384 می باشد.
ردیف
معیارهای ارزیابی پژوهش
امتیاز
1
عنوان بندی دقیق بحث با ترتیبی منطقی
2
2
تمرکز در موضوع بحث و منحرف نشدن از آن
1
3
بیان مستدل و علمی مطالب
1
4
مبتنی بودن بحث بر تجزیه و تحلیل علمی و پرورش معانی
1
5
بهره گیری از حکمت و داستان، شعر، مثال و...
1
6
توازن حجم مطالب در محورهای مختلف بحث
1
7
مطابق با واقع بودن مطالب و دقت در ارائه صحیح آنها
1
8
استفاده به جا از آیات و احادیث و صحیح نوشتن آنها
1
9
سادگی و روانی قلم
1
10
تناسب سبک نوشتاری مقاله با موضوع
1
11
رعایت عفت قلم و ادب اسلامی و پرهیز از عبارات زاید و نادرست
1
12
نوآوری در ارائه مطالب و شیوه نگارش
1
13
بهره گیری از منابع معتبر، ذکر آدرس دقیق مطالب و نقل قول ها
1
14
استفاده از معلومات شخصی در تدوین مقاله
2
15
رعایت اصول نگارش، علائم سجاوندی و تنظیم فنی پاورقی ها
1
16
در حد یک مقاله بودن (حداقل پنج صفحه و حداکثر ده صفحه A4)
1
17
نوشتن بر یک طرف کاغذ، رعایت فاصله بین سطرها و خوانا بودن
1
18
نتیجه گیری از بحث
1
*
جمع کل
20
پی نوشت ها:
1) محمدعلی کفاشیان، خودآموز ترک اعتیاد، ص 73.
2) تاج زمان دانش، معتاد کیست، مواد مخدّر چیست، ص 14 و ر.ک: محمدعلی کفاشیان، خودآموز ترک اعتیاد، ص 212 - 211.
3) همان، ص 92.
4) تکامل اجتماعی انسان به ضمیمه هدف زندگی، ص 40.
5) محمدرضا شرفی، دنیای جوان، ص 311.
6) تاج زمان دانش، معتاد کیست، مواد مخدّر چیست، ص 124 - 121.
7) حسن اسعدی،پیشگیری از اعتیاد، ص 53.
8) همان، ص 54 - 53.
9) تصنیف غررالحکم و دررالکلم، ح 9860.
10) محمدعلی کفاشیان، خودآموز ترک اعتیاد، ص 101.
11) شهاب صالح پور، روش های درمان اعتیاد، ص 13 - 11.
12) تاج زمان دانش، معتاد کیست، مواد مخدّر چیست، ص 129.
13) شهاب صالح پور، پیشگیری از اعتیاد، ص 31.
14) جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات (گردآورنده)، ارمغان استعمار، ص 11.
15) محمدحسین فرجاد، بررسی مسائل اجتماعی ایران، فساد اداری، اعتیاد و طلاق، ص 297.
16) حسن اسعدی، پیشگیری از اعتیاد، ص 29.
17) همان، ص 117.
18) همان، ص 117 - 116.
19) محمدعلی کفاشیان، خودآموز ترک اعتیاد، ص 13.
20) مجمع المسائل، ج 3، ص 65.
21) استفتائات امام خمینی، ص 103.
جستجو در قاموس نور