امروز تلفن همراه به عنوان یکی از مظاهر فناوری ارتباطی نوین در زندگی فردی و اجتماعی بشر جایگاهی قدرتمند دارد و جزو لاینفک مناسبات روزمره محسوب می شود به طوری که می توان ادعا کرد برای بسیاری از افراد زندگی بدون آن امکان پذیر نیست یا دست کم مطلوبیتی ندارد.
تلفن همراه از جمله فناوری های جدید به شمار می آید که از پدیده های نوظهور عصر الکترونیک و دنیای دیجیتال است و خصوصا در دهه اخیر بشدت جای خود را در بین افراد خانواده ها و بویژه جوانان باز نموده است. و مانند سایر فناورهای نوین چون تلویزیون، ویدیو و ماهواره علاوه بر داشتن جنبه های بسیار مثبت آن، می تواند آثار منفی اجتماعی و یا اخلاقی بدنبال داشته باشد.
علاوه بر اینکه به دلیل توسعه و چند رسانه ایی شدن تلفن های همراه نسل جدید که از دوربین های عکاسی و فیلمبرداری و سیستم بلوتوث برخوردار هستند، آثار و تبعات مثبت و منفی این فناوری جدید نیز دایم در حال گسترش و پیچیده شدن است.
نفوذ کاربردهای تلفن همراه در شئون زندگی پدیده ای جهانی است و در جامعه ما مقبولیتش به حدی رسیده که مضرات جدی و اساسی این فناوری مدرن را مخفی و نادیده نگه می دارد، مضراتی که در حوزه های متنوع اجتماعی، فرهنگی، رفتاری، روان شناسی، پزشکی، قانونی، جزایی و. .. به آسیب زایی می پردازد و با کمی دقت و موشکافی می توان به دامنه تاثیر نامطلوب آن پی برد.
در حقیقت از یک دیدگاه آسیب شناسانه می توان تلفن همراه را یک منبع بزرگ برای تولید نارسایی ها و معضلاتی دانست که آشکارا یا پنهان در مناسبات زندگی کاربران نفوذ کرده است.
تحقیقات اخیر در حوزه تلفن همراه، بازبینی و نگرشی تازه برای استفاده از این وسیله پرکاربرد و عادی را ضروری می سازد و مجموعه کاربران، ارائه کنندگان خدمات و قانونگذاران و دولت ها را در معرض اقدامات پیشگیرانه قرار می دهد که پیش از هر چیز به شناخت ماهیت انواع و اقسام آسیب ها و دامنه نفوذ آنها نیاز دارد. در این بخش به آسیب شناسی استفاده از تلفن همراه و نگرانی های موجود در این حوزه می پردازیم و در شماره بعدی مجله به راهکارهای مقابله با آسیبها خواهیم پرداخت.
آسیب های تلفن همراه
1. کمرنگ کردن ارزشهای اسلامی و اخلاقی
از بین بردن یا کمرنگ کردن ارزش های معنوی و مذهبی، تزلزل ارزشها یا مخدوش شدن ارزش های اخلاقی بر اثر کاربرد مخرب بلوتوث، پیامک های مستهجن و. ..
2. از بین رفتن حریم خصوصی
به اعتقاد بسیاری در حال حاضر فضای مجازی بیشتر از هر مسئله ای زندگی خصوصی و یا همان حریم خصوصی انسان ها را مورد تهدید قرار داده است. گرفتن تصویر بدون اطلاع افراد توسط تلفن همراه در حوزه خصوصی و انتشار این تصاویر در حوزه های عمومی و یا تهدید به انتشار این تصاویر و باج گیری از طریق آن، انتشار تصاویر مربوط به جشن های خصوصی، انتشار آسان تصاویر ناهماهنگ با عرف جامعه و مواردی از این قبیل، نمونه ای از تخریب حریم خصوصی توسط این رسانه دیجیتال است.
همچنین از زمانی که تلفن همراه وارد زندگی انسان شده، ما شاهد آنیم که مرز میان حوزه عمومی و خصوصی به میزان معینی شناور شده و هر کس خواسته یا ناخواسته در معرض شنود گفتگوهایی است که افراد با تلفن همراه انجام می دهند و در آن به بیان مسائل شخصی، حرفه ای و یا خانوادگی خود می پردازند.
3. به مخاطره افتادن سلامت اجتماعی، فرهنگی و روانی جامعه
امروز وقتی در اماکن عمومی شهر، بلوتوث گوشی خود را روشن کنید، متوجه می شوید که جمع کثیری از افراد در حال مبادله انواع پیام هایی هستند که در بیشترین موارد برای سلامت اجتماعی و فرهنگی و روانی جامعه ما خطرناک است.
با بررسی های انجام شده مشخص شده که تاکنون لطمات جبران ناپذیری به خاطر استفاده از این تکنولوژی به خانواده ها وارد شده است. وقتی افرادی به طراحی برنامه هایی می پردازند که از طریق آن با روشن شدن بلوتوث افراد می توانند به سرقت تمامی حافظه تلفن همراه بپردازند و سپس این حافظه را تبدیل به سی دی هایی برای فروش کنند، این نکته به ذهن می رسد که حریم فردی به چه سادگی در هم شکسته می شود، بدون آنکه لطمه روانی آن به افراد مورد توجه قرار گیرد. به همین سادگی عکس ها و فیلم های شخصی افرادی آبرومند و موجه، در دسترس تمامی اقشار جامعه قرار می گیرد و ضربات سنگینی را بر روح و روان افراد قربانی می گذارد.
متأسفانه به جای کاربردهای مفید از بلوتوث، استفاده از این فناوری در کشورها بیشتر به منظور ارسال و دریافت محتوای غیر اخلاقی و ضد فرهنگی از طریق گوشی تلفن همراه است به طوری که تا اسم بلوتوث به میان می آید، نوعی احساس خطر، اضطراب و تجاوز به حریم خصوصی افراد در ذهن مخاطب تداعی می شود. متأسفانه افراد سودجویی هستند که بیماری های روحی روانی دارند و به تهیه و انتشار فیلم و عکس های غیر اخلاقی روی می آورند، این کار نه تنها عمل ضد اخلاقی است و در تمامی قوانین و شرع اسلام به شدت نهی شده بلکه در قوانین موضوعه مدنی و قضایی نیز مجازات های سنگینی برای عاملان آن در نظر گرفته شده است.
در حوزه های پیامک و بلوتوث مبحث توهین به مقدسات به طور جدی در دستور کار مخالفان اسلام و نظام اسلامی قرار گرفته است.
کارشناسان آسیب شناسی اجتماعی معتقدند: بلوتوث برخی اختلافات خانوادگی را افزایش می دهد به طوری که استفاده از آن احساس نبود امنیت را در جامعه بیشتر می کند و تهاجم فرهنگی را به دنبال دارد.
بخشی از مشکلات خانوادگی و اختلافات زوج ها در برخی موارد آثار سوء انتشار بلوتوث های غیراخلاقی می باشد، همچنین بروز بعضی اختلافات خانوادگی که باعث تعارض، شک و بدبینی در افراد خانواده می شود، به علت استفاده نادرست از بلوتوث است.
امروز اگر در شهر بزرگی فیلمی غیراخلاقی در گوشی همراه یک فرد پدید آید ساعتی بعد در سطح شهر و یکی دو روز بعد در گستره وسیعی از شهرها و روستاهای کشور دست به دست می شود.
4. به خطر افتادن هویت ملی
پیامک ها و بلوتوث ها از طریق حریم شکنی گسترده در حوزه های مختلف اجتماعی، سیاسی، اعتقادی و... که برای مثال تا مرزهای اهانت به قومیت ها پیش می رود، اصول هویت ملی را به مخاطره می افکند و زمینه های جدایی و افتراق میان گروه ها و اقشار جامعه را فراهم می آورد.
5. پخش شایعات
پخش شایعه مهم ترین این آسیب هاست که در سال های اخیر نمونه های عینی بسیاری می توان برای آن ذکر کرد.
شایعات اغلب به افزایش اضطراب و کاهش امنیت روانی جامعه منجر می شود و با توجه به حساسیت موضوع و محتوای اطلاعاتی که به نادرستی منعکس می کند کنش و واکنش های نامربوطی را به وجود می آورد که به سود هیچ کس نیست.
کاربران نیز از این کارکرد رسانه ای پیامک ها آگاهند و در صورت انعکاس یک خبر حساسیت برانگیز و تهییج کننده به محض دریافت، آن را برای گروه دوستان و دیگر آشنایان ارسال می کنند تا در این زنجیره رسانه ای سهمی ایفا کنند. دریافت پیامکی از این گونه به صورت مکرر به وسیله یک کاربر دلیلی بر صحت این مدعاست که از موج عمومی پیامک ها و اراده جمعی کاربران برای انتقال آنها حکایت می کند.
در حوزه سخن پراکنی دسترسی سریع و دائمی، فراگیری مخاطبان، خصوصی بودن و امنیت نسبی شبکه و فیلتر نشدن، پیامک را به رسانه ای دلخواه تبدیل کرده است.
6. دستیابی به اطلاعات
ارتباطات مخابراتی و بی سیمی، یکی از اصلی ترین اهدافی است که مورد توجه هکرها قرار می گیرد. آنها مکالمات هر کسی را که بخواهند تحت کنترل خود می گیرند و به این ترتیب می توانند به فایل های متنی، اطلاعات شخصی و حتی عکس های گرفته شده توسط تلفن همراه دست یابند.
هکرها در برخی از موارد به جای دفترچه تلفن همراه، به دنبال عکس ها و حتی فیلم های شخصی شما هستند. متاسفانه به سبب وجود برخی نابسامانی های قانونی در حوزه الکترونیک و ارتباطات مجازی نرم افزارهای هک نیز به فراوانی در بازار و سایت های اینترنتی یافت می شود و چنین وضعیتی هر کاربری را برای استفاده از آنها با هر قصد و انگیزه ای وسوسه می کند.
بنابراین زمان فعال کردن بلوتوث، گوشی های دارای قابلیت اجرای نرم افزاری، با ارسال ویروس های مخرب همراه با یک تصویر می توانند نظیر تروجان در(اسبهای تروا یا همان Trojan در حقیقت یک برنامه مخرب است که خود را به شکل یک برنامه بی خطر و معمولی نمایش می دهد که قابلیت تکثیر ندارند. اما می توانند فایلهای سیستم را پاک کنند، در نحوه کار نرم افزار اخلال بوجود آورند و یا سیستم را از کار بیاندازند)
اینترنت عمل کنند و در نهایت باعث اختلالات و تخلیه تلفن همراه شوند.
افزون بر هشدار فوق باید توجه داشت که حافظه وسایل الکترونیکی از رایانه گرفته تا دوربین عکاسی، گوشی تلفن همراه، MP4 و... حتی پس از شکسته و(سر واژه عبارت Moving Picture Experts Group Layer-4 Audio است که یک نوع فایل صوتی با فناوری بالاتر از MP3 می باشد)
تخریب شدن قابل بازیابی است و این حافظه های کوچک پس از مصرف و به پایان رسیدن عمرشان در هر شرایطی جزو وسایل خصوصی محسوب می شوند و به همین سبب راه برای سوءاستفاده متخلفان و افراد کنجکاو باز می ماند.
7. کپی سیم کارت
یکی از مشخصه های تلفن همراه شماره تلفنی است که بر روی سیم کارت قرار دارد. متاسفانه دستگاه های کپی سیم کارت در بازار یافت می شود که با قرار گرفتن سیم کارت داخل آن و اتصال به کامپیوتر کپی صورت می گیرد. از طریق نرم افزار کامپیوتر، امکان کپی سیم کارت بر روی چند سیم کارت دیگر که به صورت خام یافت می شود، وجود دارد.
در این مورد می توان به برقراری ارتباطات غیرمجاز از طریق سیم کارت کپی شده، اشاره کرد.
8. تصادفات و حوادث ناشی از استفاده راننده از تلفن همراه
استفاده از تلفن همراه حین رانندگی یکی از دلایل پرشمار تصادفات رانندگی و حوادث ناشی از آن و ایجاد گره های ترافیکی در معابر شهری محسوب می شود.
9. بوجود آوردن اختلالات ذهنی
ارسال بیش از اندازه پیام کوتاه نوعی وسواس و اختلال ذهنی به دنبال دارد که متاسفانه نزد کاربران نوجوان ایرانی بسیار رایج است.
استفاده بیش از اندازه و غیر ضروری از تلفن همراه برای کاربر استرس و پریشانی ذهنی پدید می آورد.
این اختلالات به حدی است که نوعی بیماری روانی و عصبی براساس آن تعریف شده است و فرد مبتلا در طول روز چندین بار احساس می کند گوشی تلفن همراهش زنگ می خورد.
10. اعتیاد به تلفن همراه
بسیاری از محققان معتقدند استفاده بیش از اندازه از تلفن همراه در ذهن و اعصاب کاربران نوعی اعتیاد پدید می آورد که درست مانند اعتیاد به مواد مخدر، بازی های رایانه ای، اینترنت و. .. مخرب است. معتادان به استفاده از تلفن همراه از دوستان و خانواده فاصله می گیرند، انزواطلب می شوند، اولویت های سنی و اجتماعی نظیر تحصیل و اشتغال را پس می زنند، هنگامی که تلفن همراه در دسترس شان نیست به آن فکر می کنند و از دوری اش رنج می برند.
خاموش بودن تلفن همراه در این گونه افراد تحمل ناپذیر است و موجب می شود حتی هنگام خواب یا در مواقع خاصی که گوشی تلفن همراه را خاموش می کنند یا در حالت سکوت قرار می دهند به استرس و دلشوره دچار شوند. فرد معتاد نمی تواند از گوشی تلفن همراه خود دور بماند و از هر ترفندی برای استفاده دائمی از آن بهره می جوید. این نوع اعتیاد از علاقه و وابستگی فراتر می رود و به نوعی جنون در دسترس بودن تبدیل می شود.
11. کاهش مهارت های ارتباطی
جایگزینی این تکنولوژی بجای ارتباطات حضوری (بخصوص با استفاده از امکان ارسال پیامهای کوتاه) تا حدود زیادی ارتباطات انسانها را به حداقل رسانیده است.
افزایش این گونه ارتباطات به کاهش روابط چهره به چهره و زنده صوتی منجر می شود. ارتباطات ناقصی که در قالب متون خشک و بی روح جان می گیرد، مرز شوخی و جدی را درهم می آمیزد و مسیر اغراق آمیز و نادرستی را می پیماید که هرگز جایگزین مناسبی برای ارتباط کلامی و عاطفی میان گروه دوستان و آشنایان نیست و شناخت مجازی و غیرواقعی حاصل از آن نمی تواند معیار خوبی برای آگاهی درباره طرفین رابطه باشد.
این ارتباط مجازی فرصت یادگیری آداب زندگی را به طور عملی و از طریق ارتباط موثر با اقشار مختلف اجتماعی از فرد سلب و او را در محیطی بسته و محدود محصور می کند. این آسیب در حوزه روانشناسی نسل ها بویژه نوجوان قابل بحث و بررسی است و نتایجی نظیر شکاف نسل ها، نداشتن درک متقابل، ناتوانی در برقراری ارتباط سالم در میان جمع را در پی دارد.
12. حاکم کردن ادبیات غیر متعارف بر جامعه
پیامک، گونه ای ادبیات ویژه را در ایران گسترش داده، قواعد کلامی را شکسته و وارد حوزه دیگری از کلام شده است که در مواردی هم، تنشها و تعارضات فرهنگی پدید می آورد و آن هم زمانی است که تابوهای جامعه به سخره کشیده می شود یا پیامهای زشت و جدایی افکنانه قومی، نژادی، زبانی و جنسیتی مبادله می شود.
ادبیاتی که در سیستم پیام کوتاه استفاده می شود - بخصوص در بین گروههای سنی پایین-، ادبیات خاص، غیررسمی و قابل تأمل است و در مبادلات متن های پیامک، ادبیات متناقض، به فراوانی دیده می شود.
13. تهدید سلامت انسان در اثر استفاده زیاد از تلفن همراه
تاکنون نتایج اغلب تحقیقات نادیده گرفته یا رد شده اند با این حال مضرات پزشکی تلفن همراه برای کودکان و افراد زیر 12 سال و رابطه امواج الکترومغناطیس ناشی از گوشی ها با بروز تومور مغزی تقریبا اثبات شده است. بر این اساس در کشورهایی نظیر فرانسه که در این زمینه پیشگام محسوب می شود زمزمه هایی مبنی بر ممنوعیت استفاده از تلفن همراه برای کودکان و تبلیغات رسانه ای در این حوزه به گوش می رسد.
نتیجه برخی تحقیقات نیز استفاده از تلفن همراه را برای افراد زیر 20 سال یکی از دلایل بروز آسیب های جدی در بخش های مربوط به شنوایی و بینایی مغز معرفی می کند.
طبق نظر کارشناسان، تاثیر امواج مایکروویو یا اشعه فرکانس رادیویی بر پارامترهای مهم بیولوژیکی شاید بیش از یک اثر گرمایشی ساده باشد. قرار گرفتن در معرض سیگنالهای فرکانس رادیویی تولید شده از طریق استفاده از تلفن همراه بطور چشمگیری افزایش یافته است که این امر موجب تغییرات فیزیکی، عصبی، ادراکی، رفتاری و نیز رشد و تولید سلول های سرطانی می شود.
چندی پیش، بی بی سی گزارشی از آزمایش یک تخم مرغ در کنار یک تلفن همراه را منتشر کرده بود که آن تخم مرغ بعد از گذشت زمانی سفت شده بود.
همچنین یکی از بدترین چیزها برای جنینی که در شکم مادر است، امواج الکترومغناطیسی تلفن همراه است. بدن جنین هنوز بافت خوب و کاملی را به خود نگرفته و بسیار حساس است. امواج تلفن همراه منجر به کاهش عکس العمل مولکولی در بدن جنین می شود.
این مسأله باعث ضعیف شدن سیستم های مختلف بدن می شود که شاید هنگامی که فرزند به دنیا آمد در آن دیده نشود، ولی پس از سال ها بیماری های مختلف خود را نشان دهد.
منابع
اکبری، فیروز، راهنمای جامع و کاربردی تلفن همراه، 88، انتشارات زمزم هدایت.
عاملی، سعید رضا، مطالعات تلفن همراه، 87، انتشارات سمت.
منیره، عرب / مجتبی، مقصودی، ماهنامه اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره های 345 - 345 تا 345-348 مورخه 1387/5/3 لغایت 1387/5/7.
روزنامه فناوری اطلاعات، سال اول، شماره 155، 1385/9/6، ص 5.
جستجو در قاموس نور