×

فهرست آثار علامه محمدتقی جعفری1

این کتاب به زبان انگلیسی تحت عنوان Conscience ترجمه شده این کتاب یکی از آثار علاّمه جعفری است که مقدمه­ی آن در روزهای پایان عمر شریفشان بخش سوم این کتاب عبارت است از: گزارش یکی از مزایای این کتاب عبارت است از فهرست نمونه­ای از دانشمندان اسلامی در این کتاب که به ضمیمه­ی دنیای فلسفیِ راسل، در قطع جیبی تنظیم شده است ـ در اصل ـ سبب شده است که گفتمان­های کتاب در موارد متعددی، هیأت مباحث روان­شناسی را به خود این کتاب، اولین نگارش استاد جعفری به زبان عربی است که زمان نگارش آن، به دوران این کتاب نمایان­گر نظرات و دیدگاه­های استاد جعفری در دو علم فقه و اصول می­باشد این کتاب که به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده، تطبیقی به حقوق بشر از دیدگاه این کتاب حاوی تعدادی از سخنرانی­های بین­المللیِ ایشان تحت عناوین زیر است: تعریف فرهنگ در این کتاب به راه حل اساسیِ خود نزدیک شده و با تأمل در لغت­نامه­ها این کتاب، حاوی نظریات استاد جعفری درباره­ی چهار مسأله­ی فلسفی می­باشد که دیوید متافیزیک، اخلاق و فلسفه مورد نقد و تحلیل برهانی قرار داده است. کتاب زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام را به قلم آورده است. جدیدِ بدیهیات در قالب قضایای بالضروره راست، از مباحث دیگر این کتاب است. تمثیل، نوبینی و نوگرایی، عشق به بیان حقایق، در این کتاب تبیین شده است. این اثر تحت عنوان Islamic Mysticism به زبان انگلیسی ترجمه شده است. این کتاب با حجمی مناسب، شامل پرسش­هایی است درباره­ی خدا، زندگی، انسان، هستی و

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 12396     تاریخ درج : 1390/08/08

42

معارف مکتبی:

نیایش امام حسین7 در صحرای عرفات‎؛

این کتاب یکی از متون اسلامی در زمینه­ی دعا و چند نیایشی خالصانه به بارگاه الهی می­باشد. قلم روان و نثر زیبا, سبب شده است که علامه جعفری فرمایشات مبارک امام حسین7 را در صحرای عرفات با روشی نوین و کارساز شرح نموده و ابعاد آن را باز کند. ترجمه­ی عربی کتاب مذکور, علی اجنِحَةِ الرّوح نام گرفته است.

امام حسین7 شهید فرهنگ پیشروِ انسانیت؛

به عقیده­ی کارشناسان و صاحب نظران واقعه­ی عاشورا, این کتاب یکی از بهترین کتاب­هایی است که درباره­ی حادثه­ی کربلا و شخصیت امام حسین7 منتشر شده است. کالبد شکافیِ تاریخ نگاری امام حسین7 و تمرکز در سیر انسانیِ حرکت عظیم اباعبدالله از نگاه جامعه شناسی, تکلیف گرایی, حقوق بشر و زیبایی شناسی, گفتمان­های جدیدی را سبب شده که به قلم استاد جعفری آغاز و پس از رحلت, در ادامه با تدوین سخنرانی­های ایشان ﴿کتاب دوم﴾ تکمیل شده است.

اخلاق و مبانی‎:

وجدان؛

در این اثر, وجدان در دریای پر تلاطم شخصیت انسان از ابعادی چون: اخلاقی، تاریخی، دینی، روان­شناسی، تشریح می­گردد و نتیجه این می­شود که وجدان منعکس کننده­ی صدای خداوندی است و تا انسانیت مورد نیاز است، به وجدان نیز محتاج خواهیم بود. در این کتاب، وجدان از چندین جنبه­ی گوناگون مورد بررسی قرار گرفت و نکات جدیدی درباره­ی آن اظهار شده است که در بازشناسی قلمروهای آن کمک شایانی می­کند. در واقع، در کتاب مزبور، وجدان با تفسیر جدیدی تعریف شده و نکات تازه­ای از ابعاد آن روشن شده است، که می­توان گفت کمک زیادی در تحدی مبانیِ اخلاق­ساز آن نموده و مجهولاتی عمده را حل و فصل می­نماید. این کتاب به زبان انگلیسی تحت عنوان Conscience ترجمه شده است.

اخلاق و مذهب؛

این کتاب شامل مباحث: پیدایش و روش اخلاق در گذشته ﴿روش اخلاقی در هند باستان، اخلاق دوران باستانی مصر، روش اخلاقی ایران باستان و ...﴾ ، نظام ﴿سیستم­﴾های اخلاق باستانی، بررسی اخلاق در زمان معاصر، تعریف اخلاق و ... می­باشد، که به بررسی روابط اصلی و تبعی اخلاق و مذهب در طول قرون و اعصار پرداخته، و دینی بودن پدیده­ی اخلاق و اخلاقی بودن مسایل دینی را به صورتی بسیار روشن شرح داده است.

نهج البلاغه:

ترجمه و تفسیر نهج البلاغه؛

مجموعه­ای ارزشمند در 27 مجلد که بسیاری از اساسی­ترین مسایل انسانی و اسلامی با نگاهی نو و پویا در آن بررسی شده است. مشمول و گسترش این کتاب از فلسفه تا سیاست، از عرفان تا ادیان، از اخلاق پژوهی تا جامعه­شناسی و روان­شناسی، ادبیات و شعر و متدولوژی، دایرة المعارف هوشمندانه­ای را در پیش دیدِ اهل نظر و مطالعه قرار داده است که می­توانند پاسخ بسیاری از سؤالات خود را در آن بیابند و با واقعیت­های انسان شناسی و هستی شناختیِ جدیدی آشنایی حاصل کنند.

ترجمه­ی کامل نهج البلاغه؛

این کتاب یکی از آثار علاّمه جعفری است که مقدمه­ی آن در روزهای پایان عمر شریفشان در خارج از کشور به رشته­ی تحریر در آمده است. به اذعان صاحب­نظران، از آن­جا که علاّمه جعفری در ادبیات عرب و مقوله­ی تفسیر نهج البلاغه دارای سبکی قوی بود، این ترجمه یکی از بهترین ترجمه­های نهج البلاغه به شمار می­رود.

فلسفه­ی عملی:

علم و دین در حیات معقول؛

علم و دین در حیات معقول با گرایش علم شناختیِ تاریخی، شامل سه فصل است. بخش اول: علم در اسلام با جهت­گیریِ حیات معقول. بخش دوم: علم و شناخت در آیات قرآن، شامل ابعاد حمایتیِ اسلام و قرآن از جریان علم. بخش سوم این کتاب عبارت است از: گزارش تاریخیِ بسیار مختصری از علوم ریاضی، فیزیک، مکانیک، نجوم و پزشکی در تمدن اسلامی.

یکی از مزایای این کتاب عبارت است از فهرست نمونه­ای از دانشمندان اسلامی در گیاه­شناسی، ریاضی، نجوم، فیزیولوژی، معدن­شناسی، پزشکی، جغرافی و ... که ارزش آن­ها واضح است.

شناخت از دیدگاه علمی و قرآن؛

کتاب مذکور ـ در حقیقت ـ عبارت است از جلد ششم تا هشتم تفسیر نهج البلاغه، که در تفسیر کلامی کوتاه از امیرالمؤمنین7 اقولاً بغیر علم سامان یافته و مباحث بکر و بدیعی را مطمح نظر قرار داده است: شناخت فلسفی، اخلاقی و عرفانی با لحاظ قواعد معرفت­شناختی و منطقی.

طرحی برای انقلاب فرهنگی؛

این کتاب که به ضمیمه­ی دنیای فلسفیِ راسل، در قطع جیبی تنظیم شده است ـ در اصل ـ دو فصل می­باشد: طرح­هایی در انقلاب فرهنگی و دنیای فلسفی راسل؛ که در واقع آمیزه­ای است از مباحث فرهنگ، روان­شناسی و فلسفه. در این کتاب دیدگاه­های واضح استاد در زمینه­ی روان­شناسی برای تنظیم یک انقلاب فرهنگی به صورتی خلاصه تدوین و ارایه شده است.

انسان شناسی و جهان شناسی:

ارتباط انسان ـ جهان؛

کتاب مزبور با نگرش فلسفی ـ فیزیکی، اولین اثر فارسیِ علاّمه جعفری می­باشد که با قلمی تحقیقی و فنی در سن 28 الی 30 سالگی ایشان نگارش یافته و به چاپ رسیده است. نام اصلیِ این کتاب، تغییر جرم فیزیکی در ادراک فلسفیِ بشر، از قدیمی­ترین ازمنه­ی تاریخ تا قرن بیستم نشان­گر نگرش جدیدی است که توسط ایشان در تقریب فیزیک و فلسفه آغاز شده و به مدد تحقیقاتی که در سه مجلد درباره­ی ارتباط­های ناگفته­ی انسان و جهان صورت گرفته است، می­تواند راه نوینی در معارف بشری محسوب گردد.

ایده­آل زندگی و زندگی ایده­ال؛

این کتاب، عنوان پژوهشی در زمینه­ی بازشناسیِ ابعاد و آفاق سازندگی­های مربوط به زندگی و زندگی­های انسان­ساز است. این تحقیق که نخستین­بار در بهمن­ماه سال 1347 در جمع دانشجویان دانشگاه تبریز به صورت سخنرانی ایراد شد، از پژوهش­هایی بود که درباره­ی پدیده­ی زندگی، چیستی و چگونگی آن صورت گرفته و در حدّ خود، در برابر سیل پر موج نهیلیسم، ایجاد مانع کرد. نخستین فرض برای خواننده­ی این کتاب، عبارت است از: اصالت حیات، ارزش و قداست زندگی و لزوم به افراشتن پرچم سازندگی.

فلسفه و هدف زندگی؛

عدم روشن بودن معنا و مبنای زندگی در جوامع امروز، سبب شده است که علامه جعفری در کتاب «فلسفه و هدف زندگی» به تعریف واقعیِ زندگی پرداخته و انواع و اقسام آن را از منظرهای گوناگون مورد بررسی قرار دهد. اثبات اصلِ ارزش حیات و منشأهای درونی و برونیِ آن، از مسایل جالب این کتاب می­باشد.

آفرینش و انسان؛

بخشی از فصول این کتاب عبارت­اند از: آفرینش از دیدگاه ادیان (حاوی شرحی از تاریخ خلقت از نظر علم و فلسفه و دین)، جانداران بر روی زمین (توضیح ظهور و بروز اولین انسان در هستی)، هدفداری در آفرینش (با لحاظ اهداف و خطوط اسلامی موضوع)، انسان و عامل محرک تاریخ از دیدگاه مکاتب مختلف، طرح اسلام و روابط اجتماعی، که ارتباطات چهارگانه­ی علاّمه جعفری نخستین بار در آن مطرح شده است. این کتاب ـ در حقیقت ـ گزارشی است از دیدگاه­های علمیِ موجود در زمینه­ی ماهیت و تاریخ انسان از دیدگاه علم و دین.

انسان در افق قرآن؛

کتابی است در زمینه­ی انسان­شناسی با آمیزه­ای از دین و اعتقاد که بیشتر به تصویرگریِ اخلاقیِ انسان پرداخته است: حقیقت انسان در قرآن، خود طبیعی و حیات ابدی، خود طبیعی و خود انسانی، قیافه­ی ایمانیِ انسان در قرآن..

بخش دوم این کتاب دارای نظامی ﴿سیستمی﴾ اجتماعی است، و روشن است که علت آن، جز این نمی­تواند باشد که علاّمه جعفری اجتماع را ترکیبی از انسان­ها می­داند.

شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی؛

کتاب مذکور، یکی از تک­نگاری­های بسیار عمیق و حاوی نکته سنجی­های علاّمه جعفری در زمینه­ی انسان­شناسی است. بررسی موضوع انسان در دو قلمرو هست و باید، عمده­ترین گفت و گوی این کتاب را شامل می­شود. توضیح و بررسی مکاتبِ انسان­شناسی قدیم و جدید، سبب شده است که گفتمان­های کتاب در موارد متعددی، هیأت مباحث روان­شناسی را به خود بگیرد، ولی تردیدی نیست که انصراف شناخت انسان در تصعید حیات تکاملیِ انسان و پویاسازی حیات وی، در مسیری است که جاده­ی تکامل نامیده می­شود.

کلام و کلام جدید:

الأمر بین الامرین؛

این کتاب، اولین نگارش استاد جعفری به زبان عربی است که زمان نگارش آن، به دوران تحصیل ایشان در نجف اشرف باز می­گردد. در اصل، این کتاب تقریر درس آیةالله سید ابوالقاسم خویی1 در زمینه­ی جبر و اختیار می­باشد که با طرح آرای مخالف و موافق، بعدی کلامی به خود گرفته است.

جبرو اختیار؛

این کتاب شامل سه فصل کلی مرتبط و در عین حال مستقل، تحت عناوین ملاحظه­ی جبر و آزادی از جنبه­ی طبیعی، ملاحظه­ی جبر و آزادی از جنبه­ی ماورای طبیعی و ملحقات جبر و اختیار می­باشد. از دیگر مطالب مطروحه­ی استاد، ویژگی­های اراده، میل و اراده، فرق اراده و تصمیم، قضا و قدر و ... است.

فلسفه­ی دین؛

با آغاز دهه­ی 1370 خورشیدی که دین کاوی و گرایش­های متنوع و نوعاً بادیدگاه­های غربی آغاز شد، علاّمه جعفری با انگیزه­ی روشنگری و پاسخ به شبهات نوظهور، مباحث فلسفه­ی دین را آغاز نمود و ریشه­های تاریخ، روانی و فلسفیِ دین را از منظره­های جدیدِ جامعه شناسی و معرفت شناسی مورد بررسی قرار داد. چیزی که در این کتاب به چشم می­خورد، دین­شناسی از دو منظر درون دینی و برون دینی با گرایش حقوقی می­باشد، زیرا استاد با استناد بر بنای عقلا، بیش از یکصد اصل حقوقی ـ عقلی را بازشماری می­کند، که تنها منبع و سخن گوی آن، دین و اعتقاد دینی است.

فقه:

رسایل فقهی ﴿منابع فقه﴾؛

این کتاب نمایان­گر نظرات و دیدگاه­های استاد جعفری در دو علم فقه و اصول می­باشد که شامل مباحث: طهارت اهل کتاب، ذبایح اهل کتاب، عدم انحصار زکات در موارد نه­گانه، قاعده­ی لاضرر و لاضرار، حلیّت و حرمت گوشت انواع حیوانات، حقوق حیوانات در فقه اسلامی، کیفر سرقت در اسلام، مقایسه­ی حقوق بشر در اسلام و غرب، بحثی درباره­ی امر به معروف و نهی از منکر، سقط جنین، مسؤولیت مدنی ناشی از جرم کودکان در فقه و حقوق اسلامی، طنز از دیدگاه فقه اسلامی و پاسخ به برخی سؤالات پزشکی است.

الرضاع؛

رساله­ای است فقهی درباره­ی احکام و مسایل شیرخوار و شیرخوارگیِ اطفال، که تحریر آن به دوره­ی تحصیل و فقه آموزیِ علاّمه جعفری در نجف اشرف باز می­گردد. در اصل، این رساله تقریر دروس استادِ فقهِ علامه جعفری ﴿آیةالله سیدابوالقاسم خویی﴾ در موضوع یاد شده می­باشد که در مطبعه­ی حیدری نجف، چاپ و منتشر شده است.

تعبد و تعقل در فقه اسلامی؛

این کتاب برای اولین بار در سال 1373 به مناسبت دویستمین سالگرد میلاد شیخ انصاری به چاپ رسیده است. تعریف تعبّد و تعقل در طرز تفکرات اسلامی، عقل از نظر روایات و عدم تعارض عقل با احکام اسلامی، از جمله مباحث این کتاب به شمار می­رود.

حقوق سیاسی:

حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب؛

این کتاب که به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده، تطبیقی به حقوق بشر از دیدگاه آموزه­های اجتماعی و حقوقیِ غرب و نظام حقوقی ـ سیاسیِ اسلام است. استاد علاوه بر معرفی درست ریشه­ها و مبتنیِ حقوق بشر، نکات دیگری مطرح می­کند که در مفاد حقوق بشر مورد غفلت قرار گرفته و سبب نابسامانی­های سیاسی و اجتماعیِ بشر در قرن اخیر شده است. در عین حال، استاد 80 درصد این نظام­نامه را موافق اصول و قوانین اثبات شده می­داند.

حکمت اصول سیاسی اسلام ﴿فلسفه­ی سیاسی اسلام﴾؛

این کتاب که ترجمه و تفسیر فرمان حضرت امیرالمؤمنین7 به مالک اشتر می­باشد، اصول سیاسی اسلام را با نگاه و دیدگاهی جامع، مورد معرفی قرار داده است. بازکاوی سیاست از دیدگاه اسلام و تحریر رؤوس کشورداریِ عقلانی از منظر اسلام، با نظر به مدیریت انسانی، عمده­ترین مباحث این کتاب ارزشمند را تشکیل می­دهد. شمارش ویژگی­های زمامدار اسلام و مقایسه­ی پیش زمینه­های تمدن اسلام برای زمام­داری با دیگر تمدن­ها ـ در حقیقت ـ نشان دهنده­ی یک مطالعه­ی تطبیقیِ جامع در سیاست­شناسیِ ملل مختلف است.

علوم جدید:

بررسی فقهی و حقوقی طرح ژنوم انسانی؛

پدیده­ی همانندسازی ﴿Cloning﴾ که ابعاد تکنیکی و مهندسی آن رو به گسترش و فزونی می­باشد، موجی از احساسات و اظهارات را در سطح جهان به وجود آورده و بیم­ها و امیدهایی را سبب شده است. پاسخ استاد جعفری به سؤالات متنوعی که درباره­ی این پدیده مطرح است، در کتاب ارزشمند طرح ژنوم انسانی متمرکز شده و ایشان از زوایای مهم به این پدیده نگریسته­اند. این کتاب تحت عنوان The human Genome project به زبان انگلیسی نیز ترجمه شده است.

کلیّات:

مجموعه مقالات؛

کتاب مجموعه مقالات، تمرکز یافته­ی چندین مقاله­ی برتر و چند کتاب مختصر دیگر است که در یک­جا گردآوری و منتشر شده است. عناوین سامان گرفته در کتاب مزبور، به شرح زیر می­باشد. برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند، برهان کمالی ﴿وجوبی﴾ در اثبات خدا، هدف زندگی، مقدمه­ای بر مفهوم فلسفه­ی مالکیت، حرکت و تحول، حرکت و تحول از دیدگاه قرآن، طبیعت و ماورای طبیعت، علم در خدمت انسان، رابطه­ی علم و حقیقت، علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا، علم از دیدگاه اسلام، امید و انتظار.

پیام خرد؛

این کتاب حاوی تعدادی از سخنرانی­های بین­المللیِ ایشان تحت عناوین زیر است:

کیفر سرقت در اسلام، بحثی مبتنی بر فقه امامیه و فلسفه­ی حقوق، لذت در فلسفه و عرفان ابن­سینا، مبانی حقوق بشر در اسلام، بقا در قرن بیست و یکم، حق کرامت انسانی، نظری بر تقسیم­بندی فلسفه­ها و فلسفه­ی حقوق بشر، عدالت و انگیزگیِ قدرت در تنازع بقا، جایگاه تحقیقات در علوم انسانی ﴿گذشته، حال، آینده﴾، دین ابراهیمی جهانی و گفت و گوی بین ادیان، نوبینی و نوگرایی از دیدگاه مولوی.

به عنوان نمونه، پس از سخنرانی پیرامون تقسیم­بندی فلسفه­ه در دانشگاه آتن، آقای پروفسور موچوپولوس استاد بزرگ فلسفه در دانشگاه آتن درباره­ی استاد علامه جعفری این مطالب را بیان کرد: همان­گونه که در معرفی استاد گفتم، ایشان بسیار عمیق به مسایل می­نگرند. امروز شما آقایان و خانم­ها با سخنرانی علامه جعفری می­توانید این موضوع را تأیید کنید که ایشان، تقسیم­بندی جدیدی را که برای علم و فلسفه و انواع آن مطرح کرده­اند، بسیار جالب است و با توجه به افکار ایشان می­توان خطوط اصلیِ فلسفه و وظایف آینده­ی فیلسوف را تعیین کرد.

فرهنگ پیرو، فرهنگ پیش­رو؛

تعریف فرهنگ در این کتاب به راه حل اساسیِ خود نزدیک شده و با تأمل در لغت­نامه­ها و انگاره­های علمیِ ملل و اقوام مختلف، تز جدید و مناسبی توسط استاد جعفری به کاروانیان دانش و بینش پیشنهاد شده است. این کتاب به زبان انگلیسی نیز تحت عنوان: Pioneer Culture To The Rescue of Mankind ترجمه و منتشر شده است.

بررسی و نقد:

بررسی و نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی؛

این کتاب، حاوی نظریات استاد جعفری درباره­ی چهار مسأله­ی فلسفی می­باشد که دیوید هیوم پیرامون آن­ها اظهار نظر کرده است. این چهار مسأله عبات­اند از: من یا شخصیت، هست­ها و بایست­ها، قانون علیّت، اندیشه­ها و مفاهیم مجرد.

توضیح و بررسی مصاحبه­ی برتراند راسل ـ وایت؛

کتابی است فلسفی ـ اجتماعی که به انگیزه­ی داوری میان دو متفکر بزرگ غربی: برتراند راسل و وودرو وایِت سامان یافته و دیدگاه­های راسل را در مباحثی چون: الهیات، متافیزیک، اخلاق و فلسفه مورد نقد و تحلیل برهانی قرار داده است. یکی از مباحث این کتاب، تشریح مقوله­ی شک و شکاکیّت می­باشد.

بررسی و نقد برگزیده­ی افکار برتراند راسل؛

برتراند راسل به جهت اشتهار فوق­العاده در عالم فلسفه و ریاضی، نفوذ فکریِ گسترده­ای در مجامع علمی و دانشگاهیِ جهان داشت. این موضوع سبب گرایش جمع کثیری از دانشجویان و دانش­پژوهان ایرانی با افکار و آرای وی درمقولاتی همچون: دین، اخلاق، اجتماع و تاریخ شده بود. پراکندگیِ دیدگاه­هایِ راسل در این موضوعات، نقد و بررسیِ بنیادینی را می­طلبید که در سال 1342 خورشیدی برای نخستین بار توسط علاّمه جعفری این کار صورت پذیرفت و افکار و دیدگاه­های وی تنها در پانزده بخش از مسایل، در مقابل بررسی و نقد نهاده شد تا پاره­ای از مطلق­نگری­ها زدوده شود.

بررسی و نقد کتاب سرگذشت اندیشه­ه؛

کتاب مذکور، یکی از مهم­ترین آثار آلفرد نورث وایتهد ﴿1947 ـ 1861. م دانشمند و فیلسوف انگلیسی و استادِ برتراند راسل﴾ در فلسفه­ی مغرب زمین می­باشد. مترجم در حین ترجمه احساس می­کند که نکاتی از دیدگاه­های وایتهد نیاز به تحلیل با قید نقد و توضیح دارد. استاد نیز با تعلیقاتی سودمند، نظریات وایتهد را در زمینه­ی تاریخ، اندیشه، سرگذشت نحله­های فکری و زیربنای فکریِ ملل فلسفی اندیش مورد بررسی قرار می­دهد.

زیبایی شناسی و هنر:

زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام؛

چیستی هنر موضوعی نیست که بحث نشده باشد، ولی چیستی هنر از دیدگاه مکتب و نگاه آرمان سالار، مباحث کلانی را می­طلبد که علاّمه جعفری به عنوان پیشگام این بحث، کتاب زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام را به قلم آورده است. تأمل در نمودهای برونی و ذهنیِ هنر و ارایه یک تعریف فلسفی و مکتبی از مقوله­ی زیبایی ـ خصوصاً در هویّت ملموس و عینیِ آن تشکیل دهنده­ی بخشی از این کتاب می­باشد.

موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی؛

کتاب موسیقی که با حالت تطبیق آن با مقوله­هایی چون: شعر، نقاشی، خطّ و ... آغاز شده، رساله­ای است که در جست و جوی عینیت موسیقی و پیوندهای احتمالیِ هنر و ارایه احتمالیِ آن با جان آدمی، تئوری­ها و فرضیه­های نوینی را در باب ماهیت و آثار موسیقی مورد اشاره قرار می­دهد و در پایان، بعد حقوقی و تاریخیِ آن را ارزیابی می­کند.

فلسفه ﴿مضاف و مطلق﴾:

تعاون الدین والعلم؛

نزاع علم و دین که با ظهور فلسفه­های جدید شعله­ور شده بود، نزاعی واقعی نبود؛ چرا که رابطه­ی علم و دین بیش از این که مبتنی بر تنازع باشد، بر تعاون استوار بوده است. از این­رو، این امر علت اصلیِ تدوین و تکوین کتاب تعاون الدین والعلم است که به قلم عربی و با استناد به مستندات تاریخی شکل گرفته و با کلمات معصومین: تداوم یافته است. در حقیقت، تعاون الدین والعلم تحلیلی علمی و فلسفی است درباره­ی این که علم و دین همیشه در تاریخ کنار هم بوده­اند.

نهایة الادراک الواقعی بین الفلسفة القدیمة والحدیثة؛

این کتاب تحلیلی عمیق در یک بحث فلسفی پیرامون ادراک واقعی در فلسفه­ی سنتی و مدرن است. این که شاهین تیزپرواز فکر و دریافت انسانی تا کدامی آفاق راه دارد، موضوعی است که هم در فلسفه­ی قدیم و هم در فلسفه­ی جدید مورد اشاره قرار گرفته، ولی تا امروز از یک دیدگاه مورد تحلیل قرار نگرفته است.

تحقیقی در فلسفه­ی علم؛

تعریف علم و جریان تفکیک علوم از فلسفه و صدها موضوع دیگر که در دانشِ نوظهور فلسفه­ی علم مورد بحث قرار می­گیرد، در تحقیق استاد نیز مورد اشاره قرار گرفته و طی سی و دو بحث ـ یک به یک ـ کالبد شکافی شده است. تمایز علوم از همدیگر و دسته بندیِ جدیدِ بدیهیات در قالب قضایای بالضروره راست، از مباحث دیگر این کتاب است.

اندیشه­های مولوی:

تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی؛

این مجموعه پانزده جلدی، دایرةالمعارفی است که به سیر و پژوهش در افکار و آرای عارف و شاعر توانمند ـ مولانا جلال الدین بلخی ـ پرداخته و انگاره­های عارفانه و شور گسترانه­ی آن بزرگ مرد تمدنِ ادب را با واقعیت­های جهانِ امروز تطبیق می­کند. این تفسیر چون تنها به عرفان مولوی منحصر نیست، لذا اثری عمومی است که بسیاری از مباحث آکادمیک در آن دارای نقشی برجسته است.

تأمل در دیدگاه­های جدیدِ روان­شناسی غربی و هم­چنین سیر اندیشه­ی اجتماعی غرب، با نظر به منابع برجسته و گسترده­ای چون ویکتور هوگو، داستایوسکی، تولستوی، بالزاک، ماکس پلانک، اینشتین و ... به خوبی تجزیه و تحلیل شده است. از بارزترین ویژگی این تفسیر، آشتی میان معارف اسلامی و انسانی، و نیز تأمل در مقوله­های اساسیِ فلسفی مشترک میان شرق و غرب می­باشد، که استاد جعفری از آن تعبیر به فرهنگ مشترک بشری می­نماید.

مولوی و جهان بینی­ها؛

کتابی علمی و ایدئولوژیک که دانش­ها و بینش­های مولانا جلال­الدین محمد بلخی را در چند و چون ارتباط­های عمیق و تئوریک خود با مکتب­ها و نحله­هایی چون بودائیسم، اشراق افلاطونی، سیستم کانت، مکتب دکارت، فلسفه­ی رئالیسم، مونادولوژی، دیالکتیک هگل و اگزیستانسیالیسم مورد بررسی قرار داده است.

عوامل جذابیت سخنان مولوی؛

این که چرا سخنان جلال­الدین محمد بلخی ـ مشهور به مولانا ـ دارای جذابیت می­باشد، با استناد به 25 عامل شایان توجه، مثل: اشراف بر هستی، آشتی ماده و معنا، زبان تمثیل، نوبینی و نوگرایی، عشق به بیان حقایق، در این کتاب تبیین شده است. امتیازات هشت گانه­ی مثنوی از دیدگاه حکیم سبزواری، آخرین بحث این کتاب می­باشد.

عرفان و معرفت:

عرفان اسلامی؛

کتابی است که به تشریح و توضیح مقوله­ی عرفان از دیدگاه اسلام راستین پرداخته و مؤلفه­های زندگیِ امروزین بشر را از دریچه­ی عرفان پویا و مثبت مورد کنکاش قرار داده است. بخش­های مهم این کتاب را بحث­های زیر تشکیل می­دهد: عرفان و نظم، عرفان و کار، عرفان و علم، عرفان و دین، عرفان و اخلاق، عرفان و موسیقی.

این اثر تحت عنوان Islamic Mysticism به زبان انگلیسی ترجمه شده است.

پرسش و پاسخ:

تکاپوی اندیشه­ها ﴿2 جلد﴾؛

این کتاب، مجموعه مصاحبه­های شخصیت­های خارجی ـ مسلمان و غیر مسلمان ـ با علاّمه جعفری در موضوعاتی نظیر: دین، تمدن، اخلاق، عرفان، فلسفه، کلام، تاریخ، ادبیات، هنر و ... می­باشد.

استاد جعفری به جهت مطالعات فراوانی که در ابعاد کثیری از علوم اسلامی و انسانی داشت، از سال 1340 خورشیدی مورد توجه اندیشمندانی قرار گرفته بود که از غرب به شرق و از شرق به غرب در حال تردد بودند. آن­چه در تکاپوی اندیشه­ها دیده می­شود، استواریِ علاّمه جعفری است که موجب جولان و تفکر دیدگاه­های گوناگون می­شود.

در محضر حکیم؛

این کتاب با حجمی مناسب، شامل پرسش­هایی است درباره­ی خدا، زندگی، انسان، هستی و ... که در حضور خیل انبوه دانش­پژوهان انجام پذیرفته و با پاسخ­هایی سازنده، علل و عوامل پیشرفت­ها و عقب­ماندگی­ها را نمایان ساخته است. تطبیق دو جامعه­ی شرق و غرب و تأمل در چگونگیِ آن دو، از مباحث جالب این کتاب محسوب می­شود.

حیات معقول؛

کتاب حاضر کوششی است در بیان حیات معقول که به صورت سخنرانی ایراد شده و در تکمیلِ مقاله­ی دیگری تحت عنوان هدف حیات می­باشد. زندگی طبیعیِ محض و حیات معقول، آغازین بحثِ این کتاب است و به نظر می­رسد همان بحثی است که در جلد هشتم ترجمه و تفسیر نهج البلاغه نیز آمده است.

ادب و ادبیات:

مبدأ اعلا؛

در واقع، این کتاب شامل حدود 30 مخمّس است که در عنفوان جوانی، از طبع شاعرانه­ی استاد جعفری تراویده است. موضوع این مخمس­ها: انسان، جهان، زندگی و باورداشت­های اصیلِ بشری است. از بخش اشعار که بگذریم، بخش دوم کتاب عبارت است از موضوعاتی خطابه­وار که به شرح و بسط اشعار و ابیات اعتقادی ـ فلسفی بخش نخست پرداخته و مقصود ابیات نغز را تشریح می­نماید. در این­جا نمونه­ای از مخمّس­های این کتاب را ذکر می­کنیم:

عمری عــدالت گفت و کرد، کند صــدها بار جان دل داشت پاره بر خود و مهموره بر بی­خانمان

جان خواست بهرِ عدل، نی خواهد عدالت بهر جان تنگ آمد عالم بر وجود عادلش، رفت از جهان

عالم بسر خُرد و علی را منزلت عُظماستی

از دریا به دریا ﴿کشف الابیات مثنوی مولوی ـ 4 مجلد﴾؛

کتاب مثنوی که ابیاتی حدود 28 هزار بیت را شامل می­شود، در گردآوری نسخ و چاپ­های گوناگونی که توسط اشخاصی هم­چون: رینولد نیکلسون، بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، محمد رمضانی و ... از آن به عمل آمده، سبب تنوع حالات و ابیات این اثر معرفت خیز شده و محققان را در بازیابی ابیات مختلف، دچار مشکل کرده بود. از سوی دیگر، به جهت وجود نداشتن کشف الابیاتی که جامع بوده و دارای روشی آسان و شامل گردآورندگان و شروح و تفاسیر نیز شود، امکان فهم دیدگاه­های مختلف مولانا را با مشکل رو به رو کرده بود.

با نظر به این مشکلات، علاّمه جعفری هم­زمان با ادامه­ی تفسیر نهج البلاغه و پرداختن به بسیاری دیگر از فعالیت­های خویش، در اقدامی پشتکار طلب با همکاری و مشارکت عده­ای از شاگردان ـ به ویژه جوانان ـ کار بر روی تبویب و تنظیم کشف الابیات را آغاز نمود و پس از 11 سال، موفق به تدوین مجموعه­­ای 4 مجلدی تحت عنوان از دریا به دری شد. بدین سان، پیدا کردن ابیات مثنوی را ـ در حالی که هنوز رایانه­های امروزی در عرصه­های علمی و فرهنگی ظهور و بروز نداشتند ـ با نظمی ویژه و روشی بسیار جالب و سهل الوصول یک سره نمود. ترتیب الفباییِ این اثر بزرگ و شامل بودن آن بر تمام ابیات مثنوی، حکایت از زحمات طاقت­فرسایی دارد که از سال 1350 تا 1361 خورشیدی بخشی از تمرکز فکریِ علاّمه جعفری را به خود مصروف داشته و اثری زنده و پاینده را از خود به یادگار گذاشت.

سه شاعر ﴿حافظ، سعدی، نظامی﴾؛

گفت و گو درباره­ی شعر و شاعری سه تن از ارکان ادب فارسی، حافظ، سعدی، نظامی گنجوی؛ موضوع اصلی کتاب تحقیقی و ادبی پیرامون افکار سه شاعر مذکور می­باشد. علاّمه جعفری ضمن تصدیق مراتب بالای شعری ادبا و شعرای نامبرده، در موارد فراوانی نیز به توضیح دیدگاه­های حِکمی و کلامی آن­ها پرداخته و مسایلی را به نقد می­کشد.

در این کتاب، نظامی گنجوی به حسب این که یکی از شعرای استوار تاریخ ادب فارسی محسوب می­شود، مورد توجه علاّمه جعفری قرار گرفته و اشعار وی توسط ایشان مورد شرح و بسط قرار گرفته است.

حکمت، عرفان و اخلاق در شعر نظامی گنجوی، موضوعی است با رویکرد اخلاقی ـ اعتقادی که سعی در بازشناسی ابعاد انسانی اشعار نظامی در منظومه­های زنده­ی هفت پیکر و ... دارد، لذا آن­چنان که واضح است، نگاه نظامی گنجوی را نگاهی معتدل و واقع­گرایانه تلقی می­کند.

تحلیل شخصیت خیام؛

سال­ها پیش هنگامی که رباعیات خیام برای طیفی از روشنفکران دستاویزی برای پوچ گرایی قرار گرفت، دیدگاهی احساس می­کرد خیام پدر شکاکیت منفی نیست و موضع برای اثبات خود، نیاز به بررسی­های ژرف و پیچیده دارد. در همین راستا، دیدگاه­های علامه جعفری در کتاب تحلیل شخصیت خیام صورت گرفت و نگاهی متفاوت و عقلانی­تر از ماجرای تاریخی خیام و خیام­های سه­گانه­ی تاریخ به دست داد. از دیدگاه استاد، عمر­ابن ابراهیم خیامی، شاعری متأله بود که اشعارش باید با واقع­بینی نقد و تحلیل شود.

با تشکر و سپاس از مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه­ی جعفری1 که ما را در این زمینه یاری نمودند.

کلمات کلیدی
اخلاق  |  کتاب  |  دین  |  اسلام  |  عرفان  |  جعفری  |  علامه جعفری  |  اثر علامه محمدتقی جعفری  | 
لینک کوتاه :