مکان اعتکاف
اعتکاف گردهمایی مؤمنینی است که در خانهی خدا مأوی میگیرند، با فاصلهای چند روزه از عیش و معیشت روزانه، به خدا تقرّب میجویند و از فصل به وصل میرسند. هنیئاً لکم برخی از مستحبات اعتکاف عبارت است از:
اعتکاف در ماه رمضان باشد و بهتر است دهه آخر ماه رمضان باشد. و نیز مستحب است آداب و مستحباتی که برای روزه ماه رمضان وارد شده رعایت شود. چشم و گوش و زبان و اعضا و جوارح از زشتیها و قبایح حفظ شود. از غیبت، تهمت، حسد، نزاع و قیل و قال پرهیز شود. از خشم و غضب و پرخاشگری دوری گردد. حلم و صبر و وقار و خشوع و خضوع و خوف از خدا آینهی دل و جان گردد. از اهل شر و افراد غیر متقی فاصله گرفته شود. به دعا و قرآن و ذکر خدا مشغول شود. و ... از جمله آداب مستحبی است که در روایات برای معتکف بیان شده است.
باید توجه داشت که ایام 13، 14 و 15 ماه رجب ویژگی برای اعتکاف ندارد، بلکه ماه مبارک رمضان، به خصوص دههی آخر آن ویژگی دارد.
سؤال: اعتکاف در چه مکانهایی صحیح است؟
امام خمینی(ره)؛ اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجدالنبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد، و در غیر این مساجد محلّ اشکال است. پس بنابر احتیاط واجب در سایر مسجد جامع، به قصد رجاء و احتمال مطلوبیّت معتکف شود؛ امّا اعتکاف در غیر مسجد جامع مانند مسجد قبیله یا بازار جایز نیست. ([1])
حضرت آیةالله اراکی؛ اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع مسجد قبیله و بازار صحیح نیست، لکن احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.([2])
حضرت آیةالله بهجت؛ اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع مثل مسجد قبیله و بازار صحیح نیست و احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.([3])
حضرت آیةالله تبریزی؛ اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه، مسجد بصره و یا در مسجد جامع شهر باشد، و در غیر آن مثل مسجد قبیله و بازار صحیح نیست البته احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.
مسجد جامع شهر، مسجدی است که همهی مردم اهل شهر در آنجا نماز میخوانند.([4])
حضرت آیةالله خامنهای؛ اعتکاف در مسجد جامع صحیح است و در مسجد غیر جامع رجاءً اشکال ندارد.
مسجد جامع مسجدی است که در شهر برای اجتماع همهی اهل شهر بنا شده است، بدون این که اختصاص به گروه و قشر خاصی داشته باشد.([5])
حضرت آیةالله خویی؛ اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه، و مسجد بصره و یا در مسجد جامع شهر باشد، بلکه احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.([6])
حضرت آیةالله سیستانی؛ اعتکاف باید در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد و در مسجد جامع شهر جایز است ولی اگر امام جماعت مسجد جامع عادل نباشد بنابر احتیاط واجب جایز نیست. البته احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.([7])
حضرت آیةالله صافی گلپایگانی؛ اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر جامع مثل مسجد قبیله و بازار صحیح نیست و احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.
مسجد جمکران در حال حاضر از مساجد جامع محسوب است و اعتکاف در آن صحیح است.([8])
حضرت آیةالله فاضل لنکرانی؛ اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع و مسجد قبیله و بازار صحیح نسیت، لکن احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.([9])
حضرت آیةالله گلپایگانی؛ اعتکاف باید در مسجد جامع باشد و در غیر مسجد جامع و مسجد قبیله و بازار صحیح نیست، لکن احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد النبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.
اعتکاف در مسجد اعظم مانعی ندارد زیرا عنوان مسجد جامع بر آن صادق است.([10])
حضرت آیةالله مکارم شیرازی؛ اعتکاف باید فقط در مسجد جامع باشد؛ منظور از مسجد جامع، مسجدی است که قشرهای مختلف شهر در آن شرکت میکنند و از اعتکاف در سایر مساجد و نمازخانهها خودداری شود.([11])
حضرت آیةالله نوری همدانی؛ اعتکاف در مسجد جامع در ردیف مساجد چهارگانه مسجد الحرام، مسجد النبیّ(ص)، مسجد کوفه و مسجد بصره است ولی احوط آن است که در صورت امکان در یکی از مساجد اربعه باشد.([12])
حضرت آیةالله وحید خراسانی؛ اعتکاف باید در مساجد چهارگانه: مسجد الحرام، مسجد مدینه، مسجد کوفه و مسجد بصره و یا در مسجد جامع شهر باشد و احتیاط مستحب آن است که در صورت امکان در مسجد النبی، مسجد الحرام، مسجد کوفه و مسجد بصره باشد.([13])
اذن در اعتکاف
سؤال: الف. آیا اذن شوهر در اعتکاف همسر لازم است؟ ب. آیا اذن والدین در اعتکاف فرزند لازم است؟
امام خمینی(ره)؛ الف. بنابر احتیاط واجب اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد لازم است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آنها شود، لازم است و اگر سبب اذیت پدر و مادر نشود بنابر احتیاط مستحب باید از آنها اذن بگیرد. ([14])
حضرت آیةالله اراکی؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن در دو روز اول، در صورتی که منافات با حق شوهر نداشته باشد، لازم است. و با عدم منافات، اگر در دو روز اول، روزهی مستحبی بگیرد؛ بنابر احتیاط واجب اذن شوهر شرط است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آنها شود، لازم است. و اگر موجب اذیت آنان نشود ولی فرزند بخواهد در دو روز اول، روزهی مستحبی بگیرد باز هم باید از پدر و مادر کسب اذن کند.([15])
حضرت آیةالله بهجت؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است و در صورتی که منافات با حق شوهر ندارد، احتیاط واجب آن است که اجازه بگیرد.
ب. اذن پدر در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء پدر و مادر شود، لازم است.([16])
حضرت آیةالله تبریزی؛ الف. اگر خروج از منزل برای زن جایز باشد، اعتکاف او مشروط به اذن نیست، لکن باید منافی حق شوهر نباشد.
ب. در اعتکاف فرزند اجازهی والدین لازم نیست.([17])
حضرت آیةالله خامنهای؛ الف. اعتکاف زن به احتیاط واجب منوط به اذن شوهر است، مگر آنکه منافی با هیچ گونه حقی از حقوق شوهر نباشد.
ب. اعتکاف فرزند اگر موجب اذیت والدین باشد، منوط به اذن والدین است..([18])
حضرت آیةالله خویی؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است، و با عدم منافات، چون روزه در اعتکاف شرط است، اگر زن بخواهد، روزهی مستحبی بگیرد؛ بنابر احتیاط واجب اذن شوهر شرط است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آنها شود، لازم است. و با عدم ایذاء، بنابر احتیاط مستحب باید از آنها اذن بگیرد.([19])
حضرت آیةالله سیستانی؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، بنا بر احتیاط واجب لازم است. البته در صورتی که مکث زن در مسجد بدون اجازهی شوهر به نفسه حرام نباشد. ولی اگر مکث زن بدون اجازهی شوهر حرام باشد، اعتکاف او باطل است. امّا اگر اعتکاف زن منافات با حق شوهر نداشته باشد، بنا بر احتیاط مستحب، اذن شوهر معتبر است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیهی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند موجب ایذاء آنها شود، اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند لازم است. و با عدم ایذاء، بنابر احتیاط مستحب باید از آنها اذن بگیرد.([20])
حضرت آیةالله شبیری زنجانی؛ الف. اذن شوهر در اعتکاف همسر شرط نیست مگر این که اعتکاف منافی حقوق دیگر شوهر باشد.
ب. اذن والدین در اعتکاف فرزند لازم نیست بلکه با نهی آنها نیز اعتکاف صحیح است مگر این که نهی به جهت شفقت به فرزند باشد و به اعتکاف اطلاع کرده و موجب اذیت آنها گردد.([21])
حضرت آیةالله صافی گلپایگانی؛ الف. اذن شوهر در اعتکاف زن شرط نیست مگر این که منافی با حق شوهر باشد و در صورتی که منافی با حق وی نباشد؛ زن باید برای اصل خروج از منزل و مکث در مسجد از شوهر اذن بگیرد و اگر بدون اذن معتکف شود اعتکاف او باطل است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیهی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند موجب ایذاء آنها شود، اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند لازم است.
امّا اگر یکی از آن دو، فرزند را نهی کند و مخالفت فرزند سبب اذیت وی شود بنابر اقوی اعتکاف فرزند باطل است.([22])
حضرت آیةالله فاضل لنکرانی؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است. و با عدم منافات، احتیاط مستحب رعایت اذن زوج است.
ب. اذن پدر یا مادر در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آنها شود، لازم است. و اگر سبب اذیت پدر و مادر نشود، بنابر احتیاط مستحب، باید از آنها اذن بگیرد.([23])
حضرت آیةالله گلپایگانی؛ الف. اذن شوهر در اعتکاف زن شرط نیست مگر این که منافی با حق شوهر باشد و در صورتی که منافی با حق وی نباشد؛ زن باید برای اصل خروج از منزل و مکث در مسجد از شوهر اذن بگیرد و اگر بدون اذن معتکف شود اعتکاف او باطل است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیهی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند موجب ایذاء آنها شود، اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند لازم است. امّا اگر یکی از آن دو فرزند را نهی کند و مخالفت فرزند سبب اذیت وی شود بنابر اقوی اعتکاف فرزند باطل است.([24])
حضرت آیةالله مکارم شیرازی؛ الف. زن بنابر احتیاط واجب از همسرش اجازه بگیرد؛ در صورتی که شوهر در روز سوم از اجازه منصرف شد، زن اعتکاف را تا آخر ادامه دهد.
ب. فرزندان بالغ احتیاجی به اجازهی ولی ندارند.([25])
حضرت آیةالله نوری همدانی؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافاتی با حق شوهر داشته باشد، لازم است و با عدم منافات، اگر زن بخواهد روزهی مستحبی بگیرد، بنابر احتیاط واجب اذن شوهر شرط است.
ب. اذن والدین در صحت اعتکاف فرزند در صورتی که موجب ایذاء آنها شود، لازم است. و اگر سبب اذیت پدر و مادر نشود، بنابر احتیاط مستحب، باید از آنها اذن بگیرد.([26])
حضرت آیةالله وحید خراسانی؛ الف. اذن شوهر در صحت اعتکاف زن، در صورتی که منافات با حق شوهر داشته باشد، لازم است.
ب. هرگاه اعتکاف فرزند از ناحیهی شفقت و مهربانی والدین بر فرزند، موجب اذیت آنها شود؛ اذن پدر و مادر در صحت اعتکاف فرزند، لازم است.([27])
پینوشت:
[1]. تحریر الوسیله، ج 1، ص 305.
[2]. عروة الوثقی، ج 2، ص 77.
[3]. وسیلة النجاة، ج 1، ص 331.
[4]. منهاج الصالحین، ج 1، ص 294.
[5] . اجوبة الاستفتاءات، ص 179، س 850 .
[6] . منهاج الصالحین، ج 1، ص 279.
[7]. منهاج الصالحین، ج 1، ص 342.
[8] . هدایة العباد، ج 1، ص 237 و جامع الاحکام، ج 1، ص 144، س 514 .
[9] . عروة الوثقی، ج 2، ص 72.
[10]. همان، ص 77 و مجمع المسایل، ج 4، ص 175، س 501 .
[11]. استفتاءات، ج 2، ص 158، س 456.
[12]. هزار و یک مسأله، ج 2، ص 81 ، س 270.
[13]. منهاج الصالحین، ج 2، ص 322.
[14]. تحریر الوسیله،، ص 306.
[15]. عروة الوثقی، ج 2، ص 78.
[16]. وسیلة النجاة، ج 1، ص 332.
[17]. منهاج الصالحین، العبادات، ص 294 و استفتائات جدید، ص 154، س 745.
[18]. استفتائات موجود در واحد پاسخ به سؤالات جامعة الزهرا(س).
[19]. عروة الوثقی، ج 2، ص 78.
[20]. همان، ص 482 و منهاج الصالحین، ج 1، ص 342.
[21]. استفتائات موجود در واحد پاسخ به سؤالات جامعة الزهرا(س).
[22]. هدایة العباد، ج 1، ص 237.
[23] . عروة الوثقی، ج 2، ص 72.
[24]. هدایة العباد، ج 1، ص 279.
[25]. استفتائات جدید، ج 2، ص 160 و 161، س 471 و استفتائات جدید، ج 3، ص 106، س 308.
[26]. تعلیقات بر عروة الوثقی، ص 198.
[27]. منهاج الصالحین، ج 2، ص 322.
جستجو در قاموس نور