اشاره
ما عاشورایی را قبول داریم که امام خمینی(ره) آورد؛ عاشورای بدون امام را ما اصلاً قبول نداریم. عاشورایی را که جریان ایجاد نکند، بگذار در کوزه آبش را بخور. همان قضیه اذان گفتن و آن انگلیسی است که گفت: اگر برای ما ضرری ندارد، بگذار اذان بگوید. البته در نقطه مقابل این عده، خیلی از مداح ها هستند که یاد و نام شهدا در مجالس شان زنده است و اول و آخر مجلس با نام و یاد شهدا کلید می خورد.اشاره: همیشه عکس هایی از دوستان شهیدم توی اتاقم هست. این عکس جعفر... است؛ خانوادة سالمی نداشت. پدرش مشروب خوار بود و تارک نماز؛ اما او توی این خانواده یک چیز دیگر بود. معنویتش، اخلاقش، ارتباطش با اهل بیت و... آخرش هم توی عملیات نصر شهید شد.
بعد از عملیات کربلای پنج بود، آمدم توی سوله، دیدم نوار شیخ حسین انصاریان را گذاشته اند. بچه ها همه منقلب اند و میخ گوش کردن اند. صدا از کسی در نمی آید. شیخ حسین داشت از شهیدی می گفت که درست مثل شهید جعفر... خانوادة فاسدی داشت و از آن فضا آمده بود. آمده بود جبهه و شهید شده بود. توی آن نوار، شیخ حسین داشت نامه های آن شهید را می خواند که از یک مجله کمک خواسته بود برای حفظ خودش از فساد. آن نوار خیلی ما را تحت تأثیر قرار داد. از نوارهایی بود که تا مدت ها همراهم بود و مرتب گوش می کردم. جذاب بود.
این قسمت از صحبت های حاج مهدی سلحشور از اینجا شروع شد که عکس های توی اتاقش توجهمان را جلب کرد و از او پرسیدیم: بهترین عکسی که توی اتاقت از رفقای شهیدت نصب می کنی کدام است؟
ـ به نظر شما تفاوت الگوی مداحی در دوران دفاع مقدس و بعد از آن چیست؟
توی جنگ، این سبک و سیاق فعلی مداحی نبود. ما یک سبک سنتی داشتیم که از قدیم رایج بود. نقطه آغاز سبک های جدید مداحی را می توان سال های 62 و 63 دانست که افرادی مثل حاج منصور ارضی و محمدرضا طاهری مبلغ آن بودند. در زمان جنگ فرصتی به آن صورت نبود که به مداحی تخصصی و نظام مند نگاه شود. سبک حماسی بعد از جنگ شروع به رشد کرد. حتی آقای آهنگران هم بعد از جنگ خواندن را کنار نگذاشت، اما شروع کرد به تغییر سبک. ایشان آن موقع محور بود و الان هم اسطوره ای است در باب سبک حماسی دفاع مقدس ما. ایشان در زمان جنگ شور و احساس خاصی در رزمنده ها و مردم ایجاد می کرد. که کم نظیر بود. ایشان هم بعد از جنگ روش هایش را عوض کرد؛ چون اقتضائات زمان جنگ دیگر نبود. این تغییر روش به این معنا نیست که بگویم روح حماسه دیگر در روضه ها و مداحی هایمان نیست. نوعش عوض شده است. زمان جنگ به صورت مصداقی می رفت سوی خود جنگ، اما بعد از جنگ رفت سوی ابعاد وجودی حضرت امام حسین(ع) و امر به معروف و نهی از منکر اقتضائات جامعة امروز که هرچه باشد. عرصة جهان آن روز با جهان امروز تفاوت پیدا کرده است. روضه ها و مداحی ها و حماسه خوانی هم مطابق با اقتضائات امروز شده است.
بعد از جنگ، فرهنگ غالبی که بر مداحی ها حاکم شد، سبک و سیاق خاصی بود. برخی حماسی بودند و برخی حالت مناجاتی داشتند. حماسه در همة ابعاد وجودی امام حسین(ع) موج می زد. البته در خواندن های قدیمی ها ما زیاد می بینیم. مثلاً شروع می کردند قصیده ای را می خواندند، ابعاد وجودی حضرت را می گفتند، ابعاد حماسی را می گفتند، سینه هم می زدند. روح حماسی خوانی در خواندن های آنها موج می زند و هیچ وقت تغییر نکرد. الان هم این روند را دارند.
ـ چرا عده معدودی از هیئت ها و مداح ها سعی می کنند به گونه ای جلوه کنند که از انقلاب و نظام و شهدا جدا هستند؟
به اعتقاد من خطر اصلی زمانی بود که عده ای با نقشه قبلی و خیلی رنگ و لعاب دار و حرفه ای، موضوع جدایی دین از سیاست را در مداحی ها حاکم کردند. این جریان از سال 75 ـ 76 شروع شد. اینها مثلاً سیاسی بازی را با اصل سیاست قاطی کردند!؟ آمدند اول یک استقلالی برای هیئت ها قائل شدند و برخی هم پرچمدار این قصه شدند و یک استقلالی قائل شدند و سعی کردند رابطه هیئت با نظام و انقلاب را کمرنگ کنند. احساس می کنم این فضا برایشان موجود شد! چون تا فضا موجود نباشد، یک تفکر و اندیشه نمی تواند رشد بکند. بسترش هم، بد عمل کردن ما بود. کم کم امام را دعا نمی کردند! آقا را دعا نمی کردند! از شهدا هیچ نمی گفتند! وقتی از آنها سؤال می کردند که مثلاً چرا از امام و آقا و شهدا چیزی نمی گویید، می گفتند: ما مجلس را سیاسی نمی کنیم. این نقطه انحراف (به اعتقاد من) آنجا بود.
ما عاشورایی را قبول داریم که امام خمینی(ره) آورد؛ عاشورایی که امام خمینی(ره) نیاورد را ما اصلاً قبول نداریم. عاشورایی را که جریان ایجاد نکند، بگذار در کوزه آبش را بخور. همان قضیه اذان گفتن و آن انگلیسی است که گفت: اگر برای ما ضرری ندارد، بگذار اذان بگوید. البته در نقطه مقابل این عده، خیلی از مداح ها هستند که یاد و نام شهدا در مجالس شان زنده است و اول و آخر مجلس با نام و یاد شهدا کلید می خورد.
ـ دوران جنگ، با هیئت ها چطور مرتبط بودید؟
من در زمان جنگ، کردستان بودم و بعد هم تیپ 110 خاتم الأنبیا، بعدهم لشکر 10 سیدالشهدا بودم. بعد از جنگ هم قبل از این که حاج احمد کاظمی غائله کردستان را حل کند، می رفتیم آنجا. مراسم مداحی بود. عملاً زمان جنگ فرصتی برای مداحی در شهر پیش نیامد. در سال 67 اولین فاطمیه بعد از جنگ، در مدرسة امام علی(ع) مداحی را شروع کردم.
ـ دربارة رابطه جنگ با عاشورا و مسیری که عاشورا برای جنگ ما رقم زده بود، بفرمایید.
دفاع مقدس، چیزی جز الگوگیری از کربلا نبود. ایستادن در برابر ظلم را ما از کربلا یاد گرفته ایم. بچه های ما تفکراتشان را از قیام عاشورا گرفته بودند. جنگ، مسیر زیبایی ایجاد کرده بود. اصلاً تمام نیروهای ما از هیئت ها برمی خواستند و به جنگ می آمدند. دقیقاً عاشورای ما عاشورایی بود که وصل به عاشورای مورد نظر امام(ره) بود؛ عاشورایی که جریان ایجاد می کرد، سال چهل و دویش، ایام انقلابش، جنگش. امام حسین(ع) را می توان در هر مقطع زمانی الگوی خود قرار دهیم. باید ببینیم تکلیف مان چیست و کدام بعد وجودی آن حضرت وظیفة ما را نشان می دهد. اعتقادمان این است که شهدا مردانه پای امام حسین(ع) ایستادند. اگر واقعاً می خواهیم پیرو امام حسین(ع) باشیم، باید مثل شهدا زندگی کنیم و از فضایل شهدا که با امام حسین ممزوج شده بود، استفاده کنیم. هرکس می خواهد به شهدا برسد، باید مثل شهدا زندگی کند. امام حسین(ع) این را می خواهد. تواضع، ایثار، ساده زیستی و هزار و یک صفت خوب را می توان از شهدا گرفت.
اگر بگوییم زمان جنگ بچه ها هشت سال در کربلا بودند، اغراق نکردم. واقعاً کربلا بود. خودم یکی از علت هایی که تا بیست و پنج سالگی ازدواج نکردم این بود که فکر نمی کردم زنده بمانم. می گفتیم ما رفتنی هستیم و حتماً باید شهید بشویم. خود این فضا می شود کربلا. این فضا، فضایی است که در آن جای رشد مرثیه خوانی زیاد است؛ در این فضا جای رشد مرثیه خوانی به مراتب بیشتر از مدح خوانی است؛ یعنی در فضای شهادت. توی جبهه مثلاً یک نفر کتاب دعای توسل می گرفت، صدا داشت یا نداشت، بلد بود یا نبود، ده نفر را در چادر دور خودش جمع می کرد و شروع می کرد یک چیزی زمزمه کردن و خواندن. زمان جنگ، هر گردانی مثلاً یکی دو تا مداح داشت. این جوری نبود که همه مداح داشته باشند.
ـ مداحی جوششی است یا کوششی؟
اصل مداحی ودیعه ای است که حضرت حق در نهاد انسان قرار داد و اگر آن نباشد، زحمات و کوشش به نتیجة خاصی نمی رسد. بعد از عنایت حضرت، باید کوشید و در محضر استاد زانوی ادب زد و آموخت. باید الگو برداری خوب از استاد کرد. باید زحمت کشید. نه در حاشیة زندگی که در متن زندگی باید به آن نگاه کرد. نگاه کاملاً حرفه ای که در عرض همة امور زندگی است.
یکی از پارامترهای مداحی، ترسیم است. شما باید بتوانید واقعه را خوب ترسیم کنی. این ترسیم در زمان جنگ، خودش بود و راحت ایجاد می شد. زنده بود. می گفتی اینجا کربلاست، نمونة بسیار مشابهش، دوستانت جلوی رویت پرپر می شدند. ایثار را راحت می دیدی. عینی بود. این ترسیم بعد از جنگ نمونة عینی نداشت. عاشورا و وقایع قبل و بعد از آن، همه یک مجموعه کامل و دسته بندی شده است. نمی توان جداجدا واقع را دید. زمینه های قیام امام حسین(ع) شهادت یاران و فرزندان امام حسین(ع)، اسارت خاندان امام(ع) و پیام رسانی حضرت زینب(س) همه در یک راستا و یک مجموعه است و همه، عناصر اصلی یک قیام است.
ـ فرآیند مداحی در جنگ چطور می افتاد؟
این فرآیند در زمان جنگ هم پیاده می شد. جلسات اُنسی بود که در سنگرها و چادرها بود. این هیچ وقت قطع نمی شد.
ـ حلقه های مفقوده مداحی امروز ما چیست؟
حضرت آقا در کتاب «ستودگان و ستایشگران» اشاره می کند که مداح شعرش چگونه باید باشد، سبکش چه جور باید باشد، جلسه را چگونه اداره کند، پندیات چگونه باید باشد، شعر خوب چه جایگاهی دارد و سبک خوب چه جایگاهی دارد. آقا با دقت نظر خود الگوی دقیق و کارشناسانه خود را در اختیار ما قرار داده است. شعر را کاملاً تعریف کرده و حتی مقتل را. پندیات را آقا خیلی رویش تأکید دارند. ما دو سال پیش این را در دهه محرم انجام دادیم. بحث حماسه خوانی است، بحث روشن شدن خطوط قرمز روضه است. به اعتقاد من یکی از مهم ترین مشکلاتی که ما داریم و اختلاف نظر هم در آن زیاد است، هر کسی هم نظر خودش را اعمال می کند، بیشتر به سمت ذوق رفته تا یک مطلب تعریف شده از قبل. بحث روشن شدن زوایای یک روضه است. تا کجا می توانیم در روضه دخل و تصرف کنیم. اصل اینکه حالا روضه را باید بال و پر بدهید، همه قبول دارند. روضه را خشک نمی شود خواند، همین که در مقتل بود، باید پرورشش داد، حالا تا کجا باید پرورش بدهیم؟ اگر از این دایره خارج شد و زبان حال شد، زبان حال چه ویژگی هایی دارد؟ این ها از مشکلات اساسی خواندن ما است. خیلی از مداحان فرمایشات ایشان را نصب العین قرار داده اند و مطالب را به کار می برند.
ـ اخلاق بچه هایی که در زمان جنگ مداحی می کردند با بچه هایی که الان مداحی می کنند چه تفاوت هایی دارد؟
بعد از جنگ، خط مقدمی نبود که مداح را ببینی چه کار می کند، اما حال و هوا و اخلاق مداح را که می توان دید، مردم تشخیص می دهند این مداح اهل دکان باز کردن نیست، اخلاقش، مردم داری، تواضع، ساده زیستی. اینها ملاک خوبی است.
زمان جنگ یک مداح خودش در خط اول می رفت، شهید می شد. شجاعتش، ایثارش، با بچه ها بودنش، خاکی بودنش، ساده بودنش، نماز شب خواندنش، شب زنده داری اش و حرف زدنش که توی چشم بود. خود این موجب می شد که مستمع اگر الگوگیری هم کرد، یک الگوگیری صحیح باشد.
ـ زمان جنگ پیوند مداح و طلبه چطور بود؟
به عنوان یک مداح معتقدم باید به کارشناس اخلاق و اسلام شناس مراجعه کرد و خلأ موجود را پر کرد. بعضی از مداح ها ارتباط قوی ای با روحانیت دارند و به اعتقاد من باید باشد، مکمل یکدیگرند. در هیئت ها هم همین جور است. سخنرانی و مداحی دو بال یک کبوترند. باهم باید باشند تا پرواز کنند.
آن چند تا مداح هایی که من سراغ دارم و با آنها مرتبط بودیم، طلبه بودند. شهید علی اکبر حشمتی، از طلبه های مدرسه امام باقر(ع) بود. شهید علی جابری از مدرسه امام باقر(ع) و حقانی بود، آقا محسن درودی مسئول عقیدتی لشکر 10 بود و از طلبه های مدرسه شهیدین بود. مداحی هم می کرد. یعنی زمان جنگ یک روحانی گردان ابهت خاصی و جایگاه خاص داشت.
ـ عده ای می گویند: قدیم، مداح ها پا منبری می کردند تا آقا بیاید منبر. اما الان آقا باید پامنبری کند که مداح بیاید. نظر شما چیست؟
به نظر من اصلاً این طور نیست؛ سخنران های هنرمند جایگاهشان را از دست نداده اند. اگر جایی آن طور که شما می گویید باشد، به خاطر عدم هنرمندی سخنران است. در بعضی هیئت ها مشتری سخنران بیشتر از مداح است. بزرگانی مثل آقا مرتضی تهرانی و آقای پناهیان، آقا سیدمهدی طباطبایی، آقای میرباقری و آقای انصاریان، اصلاً جایگاهشان را از دست ندادند، حتی ما خودمان هم مشوّق این فضا بودیم. خیلی از مستمعین ما هستند که وقتی صحبت جناب آقا تهرانی تمام می شود، می روند. یعنی پایگاه و جایگاه ایشان نه تنها کمرنگ نیست که خیلی وقت ها پر رنگ تر از مداحی هم هست. بالاخره بخواهیم یا نخواهیم، حق یا ناحق، درست یا نادرست، مردم به سمت این تنوع طلبی و به سمت این هنر رفته اند. خیلی از این استقبال و اقبال نسبت به مداحی برمی گردد به تنوع طلبی جوان ها و آن شور و احساسات و هیجانات شان که می خواهند هنرمندانه مطلب بیان بشود.
ـ واقعه کربلا قاموس همه خوبی ها از یک طرف، از طرف دیگر هم زشتی ها در سوی دیگر است. هم صفحه آرایی این طرف آب دادن به اسب هست، آن طرف آب دادن به بچه هم نیست، فکر نمی کنید به هرحال برای خود شما هر سال، چیز تازه ای کشف شود؟ مثلاً روضه حضرت علی اصغر(ع) را، شما هر سال می خوانید، سال دیگر برایتان یک پرده دیگری از همین اتفاق به ظاهر کوچک، برداشته بشود؟ یعنی به یک معرفت دیگری برسید، امسال همان روضه را می خوانید، ولی نگاه یک جور دیگری باشد؟
بله، خیلی اتفاق افتاده و این را من جزو آن جوشش و تفضّل می دانم، قطعاً هم بی حکمت نیست، قطعاً هم اسراری پشت این قصه نهفته است. بالاخره ثقلین هستند، آن طرف قرآن را علامه طباطبایی فرمودند هر باری که من قرآن می خوانم یک نکته جدید برداشت می کنم. مسلّماً این طرف هم اگر صحیح ارائه بشود و به اصطلاح روح آدم هم دنبالش باشد مسلماً این جلوه ها برایش نمود و بروز دارد. خیلی برایم اتفاق افتاده، مثلاً در حین خواندن نکته ای به زبانم آمده که پانزده سال است که دارم این روضه را می خوانم، اما به زبانم نیامده بود. هیچ منافاتی هم با اصل مقتل و تاریخ ندارد. آن نقطه ذوقی است که همه هم می پذیرند و تمام آن زیبایی های زبان حال خوب در آن نهفته است و خیلی وقت ها هم دیده ام مثلاً از بیان یک روضه نکات اخلاقی بعدها به ذهنم آمده که قبلا اصلاً به ذهنم نیامده بوده است. می شود این را استفاده کرد. در این زمینه به نظر من هر کسی معرفتش بیشتر است، موفقیتش هم بیشتر است. رمز موفقیت بعضی از اساتید به اعتقاد من در همین نکته است؛ یعنی ارتباط شان قوی است با حضرت. حضرت در زندگی شان موج می زند و جدای از زندگی شان نیست. اعتقادم بر این است که مووضع برمی گردد به نوع ارتباط با امام حسین(ع). چون این جوشش ها به اندازه ظرفیت است.
ـ الان خیلی از این بچه های جبهه، پای روضه و مداحی شما می نشینند، هر سال هزاران نفر پای مرثیه های شما اشک می ریزند و خیلی ها غبطه به حال شما می خورند، که خدا این چنین مقامی به شما داده، حاضر بودید اینها را بدهید، در جبهه شهید بشوید؟
مسلّماً. یک شب شهید «جابری» را در خواب دیدم، می گفت: مهدی، اگر همه چیز را آقا به تو بدهد، هر چه که می خواهی به تو بدهد، شهید نشوی بیایی اینجا، باز هم باختی. شهید جابری از طلبه های خوب و مداح های خوب هم بود.
نظرتان دربارة مداحانی که تا آگاهانه از لفظی استفاده می کنند که دور از شأن یک بچه شیعه است، چیست؟
عده ای عمدتاً می خواهند شور و احساسات مجلس را زیاد کنند. این شور و احساسات طوری می شود که گاهی خود شخص مداح خیلی متوجه نمی شود که چی دارد می گوید. آدم باید سوار بر کلام باشد که چه می خواهد بگوید. از تک تک آنهایی که مثلاً می گویند من حسین اللهی ام، بپرسید، مسلّماً بدون استثنا، صددرصد خواهند گفت که حسین(ع) عبد است و او هم مولا. مسلّماً الان آنچه نصب العین ما باید باشد و تقریباً در تمام آفاتی هم که آقا می فرمایند این را به عنوان سرفصل قرار می دهند، وهن مذهب است؛ یعنی هر چیزی که موجب وهن مذهب می شود باید از آن احراز بشود.
ـ شما زمان جنگ را درک کردید. خیلی ها هم پای روضه و مداحی شما بودند، به نظر شما اگر جنگی امروز صورت بگیرد همین جوان ها می روند سراغ شهادت، یا نه؟ یعنی این نسل می تواند استمرار آن نسل باشد؟
فضای الان را من به مراتب زیباتر از زمان جنگ می دانم. به اعتقاد من رویش ها به مراتب بیش از آن زمان است و ارزشش هم الان به مراتب بیش از آن زمان است. همان نکته ای که الان دربارة اهل آخر الزمان و آنهایی که در عصر غیبت هستند روایت ما می گوید، یعنی فرقی که اهل غیبت با آنهایی که در محضر اهل بیت(ع) بودند دارند، ارزش اینها بیشتر است و قابل قیاس نیست اصلاً. جوانی که الان جنگ را ندیده، فقط یک چیزی شنیده، در آن فضا اصلاً نبوده، الان توانسته این طور خودش را نگه دارد و در این مسیر دارد حرکت می کند، ارزشش به اعتقاد من اصلاً قابل قیاس نیست با رزمنده آن زمان. جوانی بودیم که در آن فضا بزرگ شدیم، گردنه ها را ردّ کردیم، هجده سال، نوزده سال تمام شده و ازدواج کردیم، اما الان که دور و بر جوانان فساد ریخته، ولی توجهی به آن ندارد، این رویش به مراتب بیش از زمان جنگ است. ما در خانواده خودمان دو ـ سه تا رزمنده بودیم، الان بیست تا، سی تا. همین قم با این عظمتش، قم در یک مقطع با اراک و ساوه و حتی قزوین و سمنان و... می شدند یک لشکر 17 علی بن ابی طالب. اما الان هیئت خودمان یک تیپ است. یک دهه محرم بشود، یک لشکر می شود. چند تا از این لشکرها در این قم یا تهران و شهرهای دیگر ریخته. مطمئن هستم اگر جنگی بشود، امروز از تهران صدتا لشکر می شود جمع کرد. به اعتقاد من اصلاً این ارزش قابل قیاس نیست.
ـ تفاوت مداحی برای حاج مهدی سلحشور در شلمچه و طلائیه با جاهای دیگر چگونه است؟
به اندازه ظرفیت کوچک خودم وقتی می روم آنجا، اقلّ اقلش این است که انگار وارد صحن و سرای امام حسین(ع) شدم. ما اعتقادمان این است که این کربلا همان کربلا و در امتداد همان کربلا بوده. پس خاک شلمچه هم می شود صحن و سرای امام حسین(ع). اگر این بچه ها ادامه دهنده آن جریان بودند، این خاک هم می شود در راستای همان صحن و سرا و همان تعریف.
واقعاً احساسم این است که اگرچه شهدا نیستند، ولی آن انرژی مثبتی که به قول امروزی ها این فضا ایجاد می کند غیر قابل انکار است. برای همین است که خیلی هایی که ندیدند، وقتی می آیند در همین فضا قرار می گیرند، نه شهیدی هست، نه توپ و تانکی هست، ولی این فضا با این انرژی مثبتی که ایجاد می کند، او را عوض می کند.
ـ شده برای خودت روضه بخوانی به تنهایی؟
من سعی می کنم اکثر روضه هایی که می خواهم بخوانم، قبلش برای خودم بخوانم.
ـ شما در شلمچه، یک گوشه ای، برای خودت، کدام روضه را می خوانی؟
اهل بیت(ع) کلّهم نورٌ واحد هستند. واقعاً نمی شود چنین نکته ای را گفت. اگرهم به اصطلاح الان این نکته را عرض می کنم به خاطر جلوه ای بوده که برای خود ما بیشتر باشد، چیز دیگری را آدم نمی تواند بگوید. روضه حضرت زهرا(س) برای خود من یک رنگ و بوی دیگری داشته. نمی دانم علتش چیست؟ چند تا از عملیات ها دقیقاً افتاد در فاطمیه. فاطمیه هایی را که عملیات بود، هیچ وقت فراموش نمی کنم. خیلی به یادماندنی تر است برایم.
ـ اگر فقط یک عکس بخواهی توی اتاقت بزنی، عکس کیست؟
شهید جابری، خیلی دوستش دارم. بعضی از شهدا به خاطر جلوه ای که بیشتر توی زندگی انسان داشتند الان بیشتر برای آدم نقش بازی می کنند. وگرنه هیچ تفاوتی در آنها نیست. من با شهید جابری یک ارتباط روحی خاصی دارم. اندازه ظرفیت کوچک خودم. به خاطر اینکه هم بچه محله مان بود، هم من را جبهه برد، هم طلبه فاضلی بود، هم مداح خیلی خوبی بود، هم مسئول گروهان ما بود، هم در مدتی که جبهه بودم پای رکابش بودم، آخرین لحظاتی هم که شهید شد تنها کسی که کنارش بود، من بودم.
ـ می شود آن لحظه را برای ما به تصویر بکشید!
شهادتش برایش یقین شده بود. به خود من مکرر می گفت که این عملیات، عملیات آخر من است. لذا من خیلی ترس داشتم که نکند واقعاً این حرف او به واقعیت بپیوندد. خیلی دلهره داشتم. یکی ـ دو تا نکته کوچک دارد دربارة این شهید. چون خیلی به گردن من حق دارد، این نکات را با مقدمه ای عرض می کنم:
اولاً که یک جمعی بودند که این جمع واقعاً جمع بی نظیری بود، رفقاتشان و دوستی شان چیزی به غیر از خدا در آن موج نمی زد و اینها دیوانه همدیگر بودند. این که همدیگر را دوست داشتند، فقط به واسطه آن سجایای اخلاقی بود که داشتند. مثلاً وقتی شهید جابری از شهید حشمتی تعریف می کرد، می گفت علی اکبر این جوری نماز می خواند، علی اکبر این جوری شب زنده داری می کرد. از آسایشگاه که آمدیم بیرون که برویم سرپست، چون من بچه سال بودم، گفت وضو گرفتی؟ گفتم مگر وضو می خواهد؟ گفت سرپست رفتن تو مثل نماز خواندنت است. نباید بدون وضو باشی. این برجستگی ها بود که دیوانه همدیگر شده بودند. جمعی بودند که تک تکشان شهید شدند. یعنی ارتباط روحی این قدر زیاد بود که نمی توانستند به معنای واقعی فراق همدیگر را تحمل کنند. بعد از شهادت شهید حشمتی. یادم است که شهید جابری به معنای واقعی، مثل یک بچه گریه می کرد و می گفت بعد از علی اکبر، من زندگی را نمی خواهم. می گفت بدون علی اکبر نمی توانم نفس بکشم. کربلای پنج علی حشمتی شهید شد، دقیقاً شش ماه بعد خودش شهید شد. آن شش ماه چه گذشت بر شهید جابری، خدا می داند. در آن شش ماه، یک بار هم از او جدا نشدم، چون واقعاً من دیدم که زندگش اش در آن شش ماه با قبل چه تغییراتی کرد.
عجیب است که وقتی مجروح شد و او را بردند عقب، در بیمارستان امام خمینی(ره) تبریز شهید شد. یکی از آخرین جملاتی که در آنجا و قبل از شهادتش گفته بود این بود که: بچه ها بیایید رفاقت هایمان را بر یک مبنایی بگذاریم که قیامت هم امتداد داشته باشد. در قیامت هم به درد همدیگر بخوریم. فقط برای این دنیا نباشد. خدا را شکر می کنم که رفقایی به من داد که قیامت هم به دردم می خورند. چه رفاقت هایی! هر وقت صحبتش می شد گریه می کرد و می گفت مثلاً محمد شفیعی من را کشید عقب. من مجروح شدم، نتوانستم محمد شفیعی را بکشم عقب. قیامت چه جوری به محمد نگاه کنم؟
احساس می کنم از شهدایی بود که خیلی خیلی خدا امتحانش کرد تا او را برد. یادم است در کربلای هشت نشسته بودیم در این کانال هایی که تازه آزاد شده بود که خبر شهادت یکی از بچه ها را آوردند که رفیق مشترک من و شهید جابری بود. شهید رضا کچویی. وقتی شب عملیات داشت می رفت آن جلو، به من گفت صبح من قطعاً شهید می شوم. عطری داشتم. گفت رسیدی بالای سرم در کانال، حتماً از این عطر به سر و صورت من بزن.
صبح آمدم در کانال، از کنارش داشتم رد می شدم، دیدم یک شلوار پلنگی پوشیده، نقش و نگار خاصی داشت، تک بود، دیدم در کانال افتاده. شناختمش، کشیدمش در سنگر و عطر را درآوردم و سر و صورتش را عطر زدم و بعد یک عکس امام در جیبش بود که آن عکس را من هنوز دارم. آمدم در سنگر و دیدم که خبر شهادت شهید کچویی به شهید جابری زودتر از من رسیده. نشستیم. در سنگر، چند تا از بچه هایی که بعداً شهید شدند هم نشسته بودند. شهید شکاری بود که برادر سه شهید بود، شهید جابری، خیلی منقلب بود. به علی شکاری می گفت: علی جون ما عشق مون به خدا یه طرفه است، ما هر چی داریم ناله می زنیم، هر چی داریم راز و نیاز می کنیم، کسی ما رو تحویل نمی گیره. دو سه بار مجروح شده بود، جراحت های خیلی شدید. در فکه، عاشورای سه، یک گلوله آرپیجی خورده بود کنارش، دل و روده اش ریخته بود بیرون، در آن وضعیت بحرانی عاشورای سه که لشکر ده هم خیلی تلفات داد. شهید شفعیی رسیده بود کنارش، دل و روده اش را جمع کرده بود و ریخته بود توی شکمش و با چفیه بسته بود. عراقی ها غالب شده بودند و بچه ها عقب نشینی کرده بودند. علی (خدا بیامرز) مانده بود پیش عراقی ها. تا پس فردایش بچه ها کار کردند و عراقی ها را زدند عقب. این جنازه را بردند به عقب و در سردخانه اهواز فهمیدند زنده است. دو روز در وضعیت فکه زنده مانده بود. در عملیات نصر 4، در آن شش ماه بعد از کربلای 5، واقعاً به هم ریخته بود. یعنی واقعاً آن علی که ما می شناختیم، دیگر نبود. یک روز دیدم خیلی منقلب است در اردوگاه. ما سردشت بودیم. گفتم: چرا منقلبی؟ گفت: آیه قرآن را شنیدی که الان داشت رادیو می خواند؟ بلندگو داشت پخش می کرد. گفتم: نه. رفت قرآن آورد و شروع کرد به خواندن: أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّهَ وَلَمَّا یَأْتِکُمْ مَثَلُ الَّذِینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِکُمْ مَسَّتْهُمْ الْبَأْسَاءُ وَالضَّرَّاءُ وَزُلْزِلُوا حَتَّی یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتَی نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ. این آیه را مرتب می گفت. مثل روضه و گریه می کرد. مثل روضه گودال قتلگاه، می نشست این آیه را می خواند. تقریباً دو هفته قبل از شهادتش بود. مکرر این آیه را من می شنیدم که می خواند و گریه می کرد. شما فکر کرده اید که آیا ما هیمن جوری شما را وارد بهشت می کنیم؟ آیا یاد ندارید چه امتحاناتی از گذشتگان کردیم؟ چه سختی هایی بر پیامبر و یارانش وارد شد؟ تا جایی که خود پیامبر فرمود: «متی نصر الله»، که ندا رسید: «الان انّ نصرالله قریب»، نصر و یاری خدا نزدیک است. انگار اصلاً این آیه او را زیرورو کرد. کسی که دیگر داشت می ترکید، می گفت بیست سال دیگر جنگ طول بکشد، من می آیم. اما آن شب می گفت من این عملیات آخرم است و شهید می شوم.
ـ از کجا فهمیده بود که باب شهادت به رویش باز شده است؟
یک نکته ظریف دیگر هم داشت و آن اینکه: کسی که چندبار این طور مجروح شده بود، طلبه فاضلی بود، مداح خیلی خوبی بود. بعضی از بچه ها بودند که همه انتظار شهادتش را می کشیدند. یعنی می گفتند یقیناً فلانی رفتنی است. یادم است بچه ها وقتی به هم می رسیدند، می گفتند علی هنوز زنده است؟ یعنی از شهید جابری چه خبر؟ کربلای هشت یک شب در خط مانده بود. می گفت کربلای هشت فهمیدم که هر وقت بخواهم بروم می توانم بروم، دست خودم است. این دفعه می خواهم بروم و می روم. گفت: اگر من نرفتم تو به همه چیز من شک کن. خیلی محکم می گفت در این عملیات من می روم. نصر 4، وقتی داشتیم می رفتیم بالا، ما تویوتای آخر بودیم، ایستاده بودیم پشت کابین تویوتا. دستش را گذاشت روی دستم و گفت: مهدی یک وصیت کنم می توانی انجام بدهی؟ گفتم: بگو، اگر بتوانم انجام می دهم، هر چه باشد. گفت: وقتی شهید شدم، این سربند من را اصلاً نگذار کسی باز کند. یک سربندی داشت که یک شهیدی نوشته بود و به یک شهید دیگری رسیده بود، و اوهم از سر دیگری باز کرده بود. همه منتظر بودند که علی بیفتد تا این سربند را از سرش باز کنند. نوشته بود «انا زائر الحسین». گفت من وقتی افتادم (نگفت حالا اگر رفتنی شدیم و اگر و اما هم نگفت) این سربند من را نگذار کسی باز کند. بعد که رفتیم بالا، در اوج درگیری بود و من و شهید جابری طرف تپه بودیم که دور نزنند. جایی نشسته بود. درگیری خیلی نزدیکی بود. شاید فاصله ما و دشمن پانزده ـ بیست متری بیشتر نبود. درگیری شدیدی بود. ما لحظاتی رسیدیم که اگر نمی رسیدیم گردان حضرت علی اکبر(ع) تا چند دقیقه بعد شاید تپه را از دست می داد. چند تا از بچه هایشان بیشتر نمانده بود و با چنگ و دندان تپه را نگه داشتند. وقتی به تپه های دوقلو رسیدیم بچه ها مواضع را خیلی محکم کردند و درگیری شدید شد. آن سنگری که سمت راست جای مهمی هم بود، دو تا بچه هایشان آنجا را پوشش داده بودند که از آنجا دور نخورند، ما رسیدیم یکی شان شهید شد. همان دو تا، یکی دیگرشان هم جنازه اش آنجا افتاده بود. شهید جابری سمت راست سنگر نشسته بود. آن بنده خدایی که زنده مانده بود گفت: دو تا از بچه های ما را اینجا زدند. اینجا ننشینید. شاید هفت ـ هشت دقیقه نگذشت که خودش را هم زدند. یعنی سومی شان هم در آن سنگر تیر خورد. شهید جابری نشست آنجا. شب پرستاره ای بود. سرش را بلند کرده بود سمت آسمان. من ندیدم که یک تیر بزند. همین جور سرش را بلند کرده بود به آسمان و اشک می ریخت و این آیه را می خواند که: «أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ...» می خواند و اشک می ریخت. ایامی بود که تازه اخوی ما فیلم «پرواز در شب» را بازی کرده بود. گفت، مهدی برو آرپی جی را بردار. می خواهم یک آرپی جی بزنی وسط آن دوشکایی که دارد می زند. ببینم یاد مهدی نریمان را می توانی زنده کنی؟! رفتم و از پشت تپه دور زدم و آرپی جی گیر آوردم و چند تا موشک گیر آوردم و بردم کنارش. آمدم دیدم دوباره نشسته و دارد این آیه را می خواند و گریه می کند. به او گفتم که علی جان این کنار خیلی دارند می زنند. تیربار دشمن گرفته بود سمت ما و داشت می خورد به کنار سنگر، اما خدا را گواه می گیرم که احساس می کنم کاملا آزاد شده بود. نه حرف من را می شنید، نه متوجه دور و برش بود که چه اتفاقی دارد می افتد. بعد من آرپی جی را که زدم، آنها هم طرف ما می زدند، یک رگبار گرفت به طرف ما. احساس کردم خیلی از تیرها وسط ما خورد. دیدم به پشت افتاد زمین. حالت خیلی عجیبی داشت. شب ها که ستاره زیاد بود عادت داشت می خوابید و به ستاره ها نگاه می کرد. فکر کردم طبق آن عادتش خوابیده و به ستاره ها نگاه می کند! هیچ روضه ای اندازه روضه در بستر خواندن حضرت زهرا(س) و مردّد بودن حضرت اسماء که نمی داند حضرت را صدا بکند یا نه، با دل من بازی نمی کند. احساس می کنم اندازه ظرف کوچک خودم این روضه را درک کردم که می گوید من جرأت نمی کنم حضرت زهرا(س) را صدا بزنم. شاید دو ـ سه دقیقه می خواستم صدایش بزنم، جرأت نمی کردم. می گفتم اگر صدا بزنم و جواب ندهد، من چه کار کنم؟ چون آن موقع زندگی ما گره خورده بود به علی. دیگر بعد از دو ـ سه دقیقه دل به دریا زدم و صدایش زدم. خیلی هم عاشق حضرت علی اصغر(ع) بود. دیدم تیر خورده به گلویش. خیلی منقلب شدم و روی سینه اش افتادم و گریه کردم. به سختی گفت: جانِ همان حضرت زهرا(س) که دوست داری، اینجا ننشین. الان می زنند تو را. خیلی هوای مرا داشت. دیدم خیلی عذاب می کشد و با این وضعیت دارد اصرار می کند. گفتم جان همان حضرت زهرا(س) اگر من را شفاعت می کنی، من بروم. اگر شفاعت نمی کنی که نمی روم. گفت قول می دهم که شفاعت کنم. بلند شو. تو رو خدا اینجا ننشین. الان می زننت. بلند شدم و آمدم. بردنش عقب و دو ـ سه روز هم در بیمارستان امام خمینی تبریز بستری بود و آنجا شهید شد.
جستجو در قاموس نور