ایده ای برای پویایی مجالس سوگواری سیدالشهدا علیه السلام )
اشاره: وجود نازنین امام حسین علیه السلام، نعمت بزرگی است که در روز قیامت و حسابرسی از او و محبت به او پرسیده خواهد شد. امام صادق علیه السلام در تفسیر آیة (ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ)[1] می فرماید: «مراد از این نعیم، دوستی ما اهل بیت و ولایت ما است که خداوند در قیامت، پس از توحید و نبوّت، از مسئلة ولایت ما خواهد پرسید، چرا که اگر بنده از عهدة این پرسش برآمده، بدان وفادار باشد، این امر او را به نعمت های جاودانة بهشت می رساند.»[2]
این نوشتار، به بررسی جایگاه فرهنگ حسینی و مقدار آن در زندگی روزمره می پردازد و علت کمرنگی این فرهنگ را مربوط به جهت گیری ناقص عزاداری های حسینی می داند و عزاداری برای خون خواهی، به عنوان ایده ای قابل توجه برای پویایی بیشتر مجالس سوگواری حسینی مطرح می شود.
یک پرسش مهم
امام حسین علیه السلام کسی است که جد بزرگوارش، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، درباره اش فرمود: «[مقام ] حسین بن علی در آسمان بالاتر از [مقام ] او در زمین است، و در طرف راست عرش الهی، دربارة او چنین نوشته شده است: چراغ هدایت و کشتی نجات، امام استوار، مایة عزّت و افتخار و [دریای ] علم و گنجینه».[3] پرسش این است که ما و جامعة ما، چقدر از این چراغ هدایت، در دنیای تاریک و از این کشتی نجات، در گرفتاری های زندگی فردی و اجتماعی خود استفاده کرده ایم؟
از مجالس عزا تا متن زندگی
یکی از راه های درک و محک میزان بهره مندی مان از حضرت سیدالشهدا علیه السلام در زندگی، توجه به نحوة برگزاری مجالس عزای حضرت اباعبدالله علیه السلام و پاسخ به این پرسش است که آیا ما حق سوگواری ایشان را در این مجلس ادا کرده ایم؟ آیا امام حسین علیه السلام با این هدف شهید شد که امت اسلام فقط برایش اشک بریزند و نذر کنند؟ آیا ما در روز قیامت، در مقابل پرسش از نعمت سیدالشهدا علیه السلام، پاسخ مناسبی خواهیم داد؟ آیا تا به حال به این سخن امام صادق علیه السلام اندیشیده ایم که فرمود: «همة شما از نعمت وجود امام، سؤال می شوید که آیا آن را شناختید و حقش را ادا کردید؟»[4]
متفاوت بودن سوگواری برای شهید
گاهی برای کسی عزاداری می کنیم که به مرگ طبیعی از دنیا رفته است؛ اما گاهی، یکی از بهترین عزیزان ما ناجوانمردانه و مظلومانه به شهادت رسیده است. آیا شیوه و محتوای عزاداری برای این دو یکسان است؟ آیا سخنرانی و مداحی برای یک شهید با سخنرانی و مداحی در یک مراسم ترحیمِ معمولی متفاوت نیست؟
اگر بپذیریم که شیوة این دو نوع سوگواری متفاوت است، پرسش این است که حضرت سید الشهدا علیه السلام و یاران بی نظیر ایشان به مرگ طبیعی از دنیا رفته اند یا شهید شده اند؟ اگر آنها شهید شده اند، آیا این شیوة عزاداری معمول در شأن یک شهید مظلوم است؟ آیا در زمان دفاع مقدس، وقتی یکی از بستگان ما شهید می شد، همان گونه عزاداری می کردیم که برای یک مرحوم شده به مرگ طبیعی؟ آیا حس انتقام خونِ به ناحق ریخته اش در سخن و شعر ما جاری نبود؟
عزاداری برای خون خواهی
با چنین شناختی، اگر ما به پیکر غرق به خون حسین بن علی علیهما السلام و همة مصیبت هایی که بر ایشان و اهل بیت و همراهان او وارد شده، نگاه و در اهداف قیامش تفکر کنیم، باید شیوة عزاداری ما برای این امام بزرگوار، به گونه ای باشد که هر کس سوگواری ما را دید، دریابد که او را به ناحق کشتند، نه مانند کسی که به مرگ طبیعی از دنیا رفته است. برآیند این معرفت این است که در مجالس سوگواری سیدالشهدا علیه السلام، مختار گونه حس انتقام و خون خواهی از قاتلان و دشمنان آن حضرت در ما زنده شده، خود را برای خون خواهی ایشان مهیا خواهیم کرد.
نگاهی به فرهنگ سوگواری پیشوایانِ ما نشان می دهد ائمة معصوم علیهم السلام سعی داشتند همین نگاه را در عزاداری امام حسین علیه السلام به ما بشناسانند؛ چنانکه در دو فراز از زیارت عاشورا با عباراتی نظیر «یرزقنی طلبَ ثارِک مَعَ اِمامٍ مَنصور» و «اَن یرزُقَنی طَلَبَ ثارِکُم مَع اِمامٍ هُدًی[مهدی] ظاهر ناطق» به حسّ انتقام و خون خواهی در رکاب امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تصریح شده و امام رضا علیه السلام در بیان سوگواری برای امام حسین علیه السلام می فرماید: «اگر برای چیزی گریه خواهی کرد برای حسین علیه السلام گریه کن که... سرش را بریدند و هجده نفر از خاندانش با او کشته شدند در حالی که روی زمین مانندی نداشتند و آسمان های هفت گانه و زمین برای کشتن او گریستند و چهار هزار فرشته برای یاری اش به زمین آمدند ولی دیدند کشته شده است؛ آنها بر سر قبرش ژولیده و خاک آلود باشند تا قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف ظهور کند و یاری اش نمایند و شعار آنها یا لثارات الحسین است. »[5]
عاشورا، روزی است که خلیفة خدا و رسولش در زمین و چراغ هدایت بشر، یعنی امام حسین علیه السلام، به شهادت رسیده و غم و اندوه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به اوج می رسد؛ بنابراین غم و اندوه منتظران امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف هم در روز عاشورا، به اوج خود می رسد. عاشورا روز ظهور خون خواهِ حسین و زمان وقوع این آیه است که: (وَ مَنْ قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِیهِ سُلْطاناً فَلا یسْرِفْ فِی الْقَتْلِ إِنَّهُ کانَ مَنْصُوراً)،[6] زیرا امام باقر علیه السلام در مورد شخص مظلوم در این آیه و خون خواهِ او فرمود: «او حسین بن علی است که مظلوم، کشته شد و ما اولیای دمِ او هستیم و قائم از ما وقتی قیام کند انتقام خون او را خواهد گرفت.»[7]
انتظار و انتقام
علاوه بر آنچه بیان شد، در فرهنگ شیعی، پیوند انتظار و انتقام، از دیگر مؤلفه های سوگواری مطلوب است. امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی شیعیان در روز عاشورا به هم می رسند به هم تسلیت و تعزیت بگویند.» یکی از یاران ایشان می پرسد: چگونه به همدیگر تسلیت گوییم؛ ایشان فرمود: «بگویید: عَظَّمَ اللهُ أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَینِ وَ جَعَلَنَا وَ إِیاکمْ مِنَ الطَّالِبِینَ بِثَأْرِهِ مَعَ وَلِیهِ وَ الْإِمَامِ الْمَهْدِی مِنْ آلِ مُحَمَّد؛[8] خداوند پاداش ما را در مصیبت امام حسین علیه السلام زیاد فرماید و ما و شما را از خوان خواهان ایشان همراه ولی دمشان و امام مهدی از آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم قرار دهد»؛ اگر اندکی در این سخن بیندیشیم، می بینیم ائمة ما چطور در اندیشة انتقام و خون خواهی امام حسین علیه السلام هستند که حتی در تسلیت دادن هم، به این امر اشاره می کنند؛ این یعنی: ای شیعه! چرا نشسته ای؟ برای خون خواهی فرزند رسول خدا و علی و فاطمه علیهم السلام به پا خیز! بزرگداشت امام حسین علیه السلام فقط به گریه و سینه زدن نیست، بلند شو تا با رهبری حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، انتقام خونِ به ناحق ریختة حسین علیه السلام را از ظالمان بگیری.
در مورد دیگری ببینید که امام صادق علیه السلام در زیارت امام حسین علیه السلام می فرماید: «خداوندا! ما را در دنیا و آخرت از کسانی قرار ده که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را یاری می کنند و به وسیلة آنها دینت را یاری می دهی؛ سپس گونه ات را بر قبر امام حسین قرار داده و بگو: خدایا! ای پروردگار حسین! خدایا! ای ربّ حسین! انتقام خون حسین علیه السلام را بگیر. خدایا! ای پروردگار حسین، از کسانی که به کشته شدن حسین علیه السلام راضی هستند انتقام بگیر. خدایا! ای رب حسین! از کسانی که با حسین علیه السلام مخالفت کردند و یا به قتل حسین علیه السلام شاد شدند انتقام بگیر.»[9]
آمادگی برای خون خواهی
بر پایة آنچه تبیین شد، عزاداران امام حسین علیه السلام، باید خود را برای خون خواهی مهیا کرده، منتظر ظهور مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف باشند تا به سپاه او که منتقم خون امام حسین علیه السلام است، ملحق شوند؛ چرا که عاشق امام حسین علیه السلام، با کسب آمادگی و مزین شدن به فضایل اخلاقی، خود را به سپاه حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف داخل می کند؛ همان ها که امام صادق علیه السلام در وصفشان فرمود: «هُمْ مِنْ خَشْیةِ اللهِ مُشْفِقُونَ یدْعُونَ بِالشَّهَادَةِ وَ یتَمَنَّوْنَ أَنْ یقْتَلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ شِعَارُهُمْ یا لَثَارَاتِ الْحُسَین؛ [10] آنها از شدت خشیت الهی، ترسانند و درخواست شهادت دارند و آرزو می کنند که در راه خدا کشته شوند؛ شعارشان یا لثارات الحسین است». خوشا به حال آنهایی که در زندگی چنین اند و مجالس عزاداری را به کلاسی برای تبیین خون خواهی و تربیت یاران خون خواهِ حسین علیه السلام، تبدیل می کنند؛ چرا که تنها در این صورت است که سزاوار مدح امام سجاد علیه السلام می شوند که فرمود: «مردمِ زمان غیبت او که معتقد به امامت او و منتظر ظهورش هستند، از مردم هر زمانی با فضیلت ترند، زیرا خدای تبارک و تعالی عقل و فهم و معرفتی به آنها عطا کرده است که غیبت، نزد آنها همچون مشاهده است و آنها در آن زمان به مانند مجاهد در رکاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم با شمشیر هستند. آنان به حق و قطعاً مخلصان و شیعیان ما و دعوت کنندگان به دین خدای عزوجل در پنهان و آشکار می باشند.»[11]
آری، حاصل چنین اندیشه و نگاهی، تربیت افرادی با روحیة همراهی و شهادت طلبی با امامان معصوم است؛ همان ها که هر زمان به یاد سیدالشهدا می افتند می گویند: «یا لیتنی کُنتُ مَعَهم فأفوز فوزاً عظیماً؛ ای کاش با آنها بودم و به فوز عظیم می رسیدم.»[12]
سوتیتر
ـ عزاداران امام حسین علیه السلام، باید خود را برای خون خواهی مهیا کرده، منتظر ظهور مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف باشند تا به سپاه او که منتقم خون امام حسین علیه السلام است، ملحق شوند.
ـ خوشا به حال آنهایی که در زندگی چنین اند و مجالس عزاداری را به کلاسی برای تبیین خون خواهی و تربیت یاران خون خواهِ حسین علیه السلام، تبدیل می کنند.
----------------------------------------
*. کارشناس ارشد مهدویت.
[1]. تکاثر/ 8: «سپس در آن روز (همه شما) از نعمت هایی که داشته اید بازپرسی خواهید شد!»
[2]. عیون أخبار الرضا، ج 2، ص 129.
[3]. کمال الدین و تمام النعمه، ج 1، ص 264.
[4]. دعائم الإسلام، ج 2، ص 116.
[5]. الأمالی للصدوق، ص 130.
[6]. اسراء/ 33: «و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده، نکشید، جز بحق! و آن کس که مظلوم کشته شده، برای ولی اش سلطه (و حق قصاص) قرار دادیم؛ اما در قتل اسراف نکند، چرا که او مورد حمایت است!»
[7]. تفسیرالعیاشی، ج 2، ص 290.
[8]. وسائل الشیعة، ج 14، ص 509.
[9]. «اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ تَنْصُرُهُ وَ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدِینِک فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ ثُمَّ تَضَعُ خَدَّک عَلَیهِ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَینِ اشْفِ صَدْرَ الْحُسَینِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَینِ اطْلُبْ بِدَمِ الْحُسَینِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَینِ انْتَقِمْ مِمَّنْ رَضِی بِقَتْلِ الْحُسَینِ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَینِ انْتَقِمْ مِمَّنْ خَالَفَ الْحُسَینَ اللَّهُمَّ رَبَّ الْحُسَینِ انْتَقِمْ مِمَّنْ فَرِحَ بِقَتْلِ الْحُسَین »؛ کامل الزیارات، ص 238.
[10]. بحارالأنوار، ج 52، ص 308.
[11]. کمال الدین و تمام النعمه، ج 1، ص 320.
[12]. از کلمات امام رضاj؛ الأمالی للصدوق، ص 130.
جستجو در قاموس نور