علما و مفاخر  /  علما و بزرگان دینی  /  قرن دوازدهم

سید نعمت الله جزایری

سید نعمت اللّه جزایری (۱۱۱۲-۱۰۵۰ ق)، فقیه، محدّث و ادیب امامی در قرن یازدهم و دوازدهم هجری و از شاگردان علامه مجلسی و محقق خوانساری است. او در منطقه خوزستان به ویژه شوشتر، مساجد و مدارس دینی متعددی احداث نمود و به تربیت مشتاقان علوم اهل بیت علیهم السلام پرداخت. علامه جزایری صاحب آثار متعددی از جمله «ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار» می باشد.

تعداد بازدید : 12024     تاریخ درج : 1387/07/18    

سید نعمت اللّه جزایری در سال ۱۰۵۰ هجری، در منطقه ای به نام «صباغیه الجزایر» که از توابع شهر بصره در عراق است به دنیا آمد. وی در خانواده ای دیده به جهان گشود که از قرن ها پیش به فضل و علم شهرت داشتند. پدر او مانند دیگر اجداد او از علمای مورد احترام به شمار می رفتند. نسب آنان به عبدالله بن موسی بن جعفر، فرزند امام کاظم (علیه السلام) می رسد.

سید فرزندان خود را نیز در راه ترویج مکتب اهل بیت (علیهم السلام) تربیت نمود، به طوری که تا چند نسل فرزندان او نیز از بزرگان شیعه بودند و مؤلف چندین جلد کتاب شدند که هم اکنون نیز کتب آنها موجود است.

سید نعمت الله از دوران کودکی در زادگاه خویش کمر همت را برای دانش اندوزی بست و در آنجا از بزرگانی چون یوسف بن محمد الجزائری که فقیه و اصولی معروف آن دیار و قاضی شهر بود کسب فیض کرد.

بعد از طی مراحل مقدماتی و برای بهره گیری از اساتید شهرهای دیگر به هویزه که از شهرهای آباد آن دیار بود سفر کرد. در آن زمان عالم و فاضل و ادیب توانا، شیخ حسین بن بستی هویزی استاد حوزه علمیه در هویزه بود و سید مدتی افتخار شاگردی او را پیدا نمود.

سید نعمت الله در سن یازده سالگی به همراه برادرش سید نجم الدین رهسپار شیراز شد و به یاری شیخ جعفر بحرانی در مدرسه منصوریه اقامت گزید.[1] تهیدستی بسیار سید نعمت الله، سرانجام وی را از انزوای ویژه روزگار آغازین درس برون آورد، به نسخه برداری از کتاب ها، تصحیح نسخه ها و حاشیه نویسی کشاند.[2]

او خود در مورد سخت کوشی و شرایط دشوارش در دوران تحصیل در شیراز می گوید: من درسی داشتم که حاشیه های آن را بعد از نماز صبح زمستان می نوشتم. سرمای هوا و بسیاری تلاش باعث می شد که خون از دستم جاری شود!. .. سه سال روزگار بدینسان گذشت.[3]

اوج تحصیلات سید در شیراز بود و در آنجا بود که متخصص در معقول و منقول گشت. از جمله اساتید او در معقول (فلسفه و حکمت و الهیات)، استاد شاه ابوالولی شیرازی و ابراهیم فرزند صدرالدین شیرازی بودند که هر دو از فلاسفه و حکمای بزرگ زمان خود قلمداد می شدند.

علاوه بر این، منقول و حدیث و فقه و اصول را هم از محدث بحرینی فراگرفت و با کوله باری مملو از علم و معرفت قصد اصفهان نمود.

سید نعمت اللّه جزایری زمانی وارد اصفهان شد که اصفهان پایتخت حکومت صفویه و محلی امن برای علمای تشیع بود؛ چرا که صفویه به عنوان یک حکومت صد در صد شیعی قدرت را در دست گرفته بودند و ترویج تشیع و پاسداری از حریم اهل بیت پیامبر را سرلوحه کار خویش قرار داده بودند.

اصفهان در آن زمان از وجود شخصیتی چون علامه مجلسی به خود می بالید و سید که عمر خود را برای یافتن استادی کامل و مقتدایی که زانوی شاگردی در خدمتش بزند سپری کرده بود، با یافتن علامه مجلسی گمشده خویش را یافت.

سید نعمت الله شبانه روز ملازم علامه بود و لحظه ای از یادگیری غافل نمی شد. علامه نیز توجهی خاص به او داشت. علامه مجلسی برای نوشتن دائرة المعارف بزرگ حدیث دست به ابتکاری نو زد و با تشکیل گروهی ۵ نفره که سید نعمت الله جزائری هم یکی از آنان بود، کار تألیف بحارالانوار را شروع کرد. سید نعمت اللّه علاوه بر مشارکت در تألیف بحار، از جمله همراهان علامه مجلسی در تألیف مرآة العقول نیز بود.

از جمله فعالیت های او در اصفهان، جمع آوری بیش از ۴۰۰۰ جلد کتاب بود که تعدادی از آنها را خودش استنساخ کرده بود. روش سید، حاشیه زدن و تعلیقه نویسی بر کتب بود و هم اکنون بسیاری از کتاب ها همراه با تعلیقات ایشان موجود است.

از دیگر اساتید سید نعمت اللّه جزایری در اصفهان، محقق خوانساری، فیض کاشانی و شیخ حر عاملی هستند.

سید جزائری شاگردان بسیاری تریبت کرد که هر یک در گوشه ای از جهان اسلام به هدایت مردم و تدریس علوم اهل بیت پرداختند؛ از جمله:

 ابوالقاسم بن محمد مرعشی شوشتری، ابوالحسن شوشتری، شیخ علی بن حسین جامعی عاملی، فتح الله بن علوان الکعبی الدورقی، قاضی محمدتقی شوشتری، شیخ محمد الضبیری، شیخ محمد علم الهدی کاشانی، شیخ محمد نجار شوشتری، محمود بن میرعلی میمندی.[4]

سید نعمت الله جزایری کتاب های گرانبهایی که فراتر از ۵۵ عنوان است، از خود به یادگار نهاد. از جمله آنها کتاب های زیر را می توان نام برد:

 الانوار النعمانیه فی بیان معرفة النشأة الانسانیه، انیس الفرید فی شرح التوحید، تحفة الاسرار فی الجمع بین الاخبار، الجواهر الغوالی فی شرح عوالی اللئالی، ریاض الابرار فی مناقب الائمة الاطهار، زهر الربیع، الغایة القصوی، عقود المرجان فی تفسیر القرآن، مشکلات المسائل، منبع الحیاة فی اعتبار قول المجتهدین من الاموات، نوادر الاخبار، النور المبین فی قصص الانبیاء والمرسلین (قصص الانبیاء)، هدیة المبین و تحفة الراغبین و ده ها اثر دیگری که به صورت حاشیه و شرح نوشته شده است.[5]

سید جزائری در روزهای پایانی ۱۰۷۹ ق. به دنبال دریافت نامه های فراوان از شوشتر و حویزه که وی را به آن شهرها فرامی خواند و دعوت فتحعلی خان (حاکم خوزستان) به شوشتر پای نهاد.[6]

او در آن دیار مسجدها و مدرسه های دینی فراوان پی افکند و به تربیت مشتاقان علوم اهل بیت علیهم السلام پرداخت. آن بزرگمرد علامه بر اقامه جماعت و ارشاد مردم در مسجد جامع، در خیابان ها به راه می افتاد و اصناف و پیشه وران را با آداب اسلامی آشنا می ساخت.[7] اندک اندک نهال هایی که او کاشته بود، بارور شد و دانشورانی توانا به جامعه عرضه کرد. دانشورانی که به آبادی های دور و نزدیک می شتافتند و مردم را با اهل بیت پیامبر علیهم السلام آشنا می ساختند.[8]

چون خبر تلاش های موفقیت آمیز فقیه بلندآوازه صباغیه به شاه سلیمان صفوی رسید، چنان تحت تأثیر قرار گرفت که بی درنگ در ضمن فرمانی، او را به شیخ الاسلامی جنوب برگزید و همه مناصب شرعی آن دیار را به وی وانهاد.[9]

در این زمان او مرجع دینی اهالی خوزستان و جنوب عراق به شمار می آمد و در پی هدایت مردم و از میان برداشتن دشمنی قبیله ها، تلاش فراوان کرده و اطلاعیه های گوناگونی با مهرهای ویژه خویش که عبارت های «و ان تعدّوا نعمة الله لاتحصوها» و «الواثق بالله نعمة الله» آراسته بود، به دور و نزدیک می فرستاد. جزائری سرسلسله خاندان مشهور علمی و دینی سادات جزایری بود که سه قرن در، خدمات ارزنده ای کردند.[10]

سید نعمت الله جزایری در سن ۶۲ سالگی و در سال ۱۱۱۲ هجری هنگام بازگشت از زیارت مشهد مقدس در منطقه «پلدختر» خرم آباد از دنیا رفت و همانجا به خاک سپرده شد.

پی نوشت ها:

[1] الانوار النعمانیه، فی بیان معرفه النشأه الانسانیه، سید نعمت الله جزایری، ج ۴، ص ۳۰۲، ۳۰۷.

[2] همان.

[3] همان، ص ۳۱۲.

[4] کشف الاسرار، ج ۱، ص ۶۸، ۱۰۳.

[5] همان، ص ۱۰۶، ۲۳۸؛ چکیده ای از زندگانی سید جزایری، ص ۱۶، ۷۷.

[6] نابغه فقه و حدیث، ص ۱۸، ۱۵.

[7] همان، ص ۲۸۷، ۲۸۶.

[8] نابغه فقه و حدیث، ص ۱۸، ۱۵.

[9] همان، ص ۲۸۷، ۲۸۶.

[10] دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، مدخل «جزایری» از محمدتقی کرمی.

کلمات کلیدی
فرزندان  |  ازدواج  |  مرجعیت  |  زندگینامه  |  تحصیلات  |  علامه مجلسی  |  شاگردان  |  رحلت  |  سفر به عتبات عالیات  |  تولد  |  آثار و تألیفات  |  مرگ برادر  |  شفای چشم  |  داغ فرزند  |  سفر به اصفهان  |  سفر به مشهد  |  سید نعمت الله جزایری  |  اقامت اجباری  |  اقامت در شوشتر  |  سفر به مکه  |  رحلت علامه مجلسی  |  سید نورالدین جزایری  |  خادم صحیفه سجادیه  | 
لینک کوتاه :  
نویسنده : ناصر یوسف زاده تاریخ : 1395/08/07

بنده از حدود۲۵ سال قبل عاشق مرام این سید شدم قبل از آن هم یک بار با زحمت وقتی جبهه بودم برای حاجتی به زیارتش رفتم کتابهای زیادی از ایشان مطالعه کردم ولی یک کتاب او در مطایبه وسرگرمی طلاب نوشته بودند آخر اسم کتاب این بود(.... لالطلاب) خیلی شیرین وآموزنده بود.خدایش رحمت کند وبه شما برای زحمتی که در بزگداشت او کشیدید اجر فاضلانه ومزید کرامت فرماید.

نویسنده : یک طلبه تاریخ : 1391/02/02

متاسفانه همانطورکه اقای محقق گوشزدکرده اندجادشت که ازنویسنده اصلی شرحال مرحوم ایته اله جزایری که واقعا"ازنوابغ علمای شیعه میتوان انمرحوم را گفت نیزنام می بردید

نویسنده : محقق تاریخ : 1390/04/18

باسلام، نام دیگر مأخد این مقاله خیلی خوب و تحقیقی را اگر می نوشتید بهتر می شد منظور کتاب نابغه فقه و حدیث نوشته مرحوم آیت الله سیدمحمدجزایری می باشد که از مطالب ان در اینجا استفاده زیاد شده است.