علما و مفاخر  /  علما و بزرگان دینی  /  قرن چهاردهم

سید محمدحسن (آقا نجفی قوچانی) حسینی

سید محمدحسن حسینی (۱۲۹۵-۱۳۶۳ق) مشهور به آقا نجفی قوچانی، از عالمان و فقیهان قرن چهاردهم قمری. او نویسنده کتاب های سیاحت غرب و سیاحت شرق است. محمدحسن از شاگردان میرزا جهانگیر خان قشقائی و آخوند خراسانی بوده و در سن ۳۰ سالگی به درجه اجتهاد رسید. وی پس از بیست سال زندگی در نجف به ایران بازگشت و پس از آن تا هنگام مرگ در سال ۱۳۶۳ق در قوچان، به تدریس، ارشاد پرداخته و در گرفتاری ها از مردم حمایت می کرد و با آن که در هنگام مرگ در منطقه قوچان و حتی برخی شهرستان های اطراف نفوذ معنوی داشت، از مال دنیا چیزی نداشت. شرح دعای صباح، شرح و ترجمه رساله تُفّاحیه و حاشیه بر کفایه الاصول از جمله تألیفات وی است.

تعداد بازدید : 2210     تاریخ درج : 1399/09/23    

سید محمدحسن حسینی مشهور به آقا نجفی قوچانی، از عالمان و فقیهان قرن چهاردهم قمری و نویسنده کتاب های مشهور سیاحت غرب و سیاحت شرق، در سال ۱۲۹۵ق در روستای خسرویه از توابع قوچان به دنیا آمد.

سید محمد، پدر آقا نجفی، که کشاورز بود و سواد مقدماتی داشت، به دلیل علاقه به تحصیل فرزندش، مقدمات این کار را از سنین کودکی و از همان مکتب روستای خروه فراهم کرد، به طوری که آقا نجفی قبل از هفت سالگی قرآن را نزد پدر ختم کرد. پدر سید محمد حسن آقا نجفی، فارس زبان و مادرش کرد بود و زلال نام داشت. پدربزرگ آقا نجفی نیز سید جواد نام داشت و همین، علت انتخاب فامیل جوادی و جوادی مقدم توسط بعضی فرزندان اوست.

آقا نجفی در کودکی مریض و رنجور بوده، ولی از همان کودکی علاوه بر دانش اندوزی، کارهایی مثل نهال کاری، درودگری و پشته کشی و آبیاری می کرده است. او در مدتی کوتاه دروس فارسی و عربی مرسوم و مقدمات آن زمان را در مکتب خانه روستا به اتمام رساند. او در مکتب، جزواتی از قرآن مجید و مقداری ترسّل و نصاب و حساب جُمَل و اعداد هندسی را نیز خواند.

آقانجفی تلاش کرد به پدرش بقبولاند که همین مقدار تحصیل برای او کافی است و برای اثبات نظر خود به شعری از شیخ بهائی از کتاب نان و حلوا استناد کرد که «علم رسمی سر به سر قیل است و قال/نه از او کیفیتی حاصل نه مال»؛ اما پدرش ضمن نصیحت او با این بیان که والناس موتی و أهل العلم أحیاء او را در حالی که ۱۳ سال داشت، وادار به ادامه تحصیل و روانه شهر قوچان کرد.

آقا نجفی دوبار ازدواج کرد. یکبار در سال 1290 ه‍.ش با دختری منسوب به یکی از خانواده های ایرانی مقیم کربلا به نام سکینه بیگم ازدواج کرد و از وی در عراق صاحب چهار دختر و یک پسر شد که دو دختر و پسر آقا نجفی در عراق وفات یافتند که در وادی السلام دفن شدند و دو دختر دیگر را که دو قلو بودند با خود به ایران آورد. وی بار دیگر در سال ۱۳۱۸ ه.ش، دو سال پس از فوت همسرش، ازدواج مجدد کرد و از همسر دوم خود به نام فاطمه بیگم صاحب دو پسر به نام های علی و مهدی شد.

آقا نجفی در ۱۳ سالگی از خسرویه به قوچان رفت و پس از سه سال تحصیل در قوچان، پیاده از راه سبزوار و نیشابور عازم مشهد شد و در مدرسه دو درب و پریزاد ادبیات و سطح را تا قوانین فرا گرفت.

در سال ۱۳۱۳ قمری در سن ۱۹ سالگی همراه یکی از همدرسانش پیاده از راه طبس و کویر به یزد و از آنجا به اصفهان رفت و در مسجد «عربون» ساکن گردید. در اصفهان منظومه حاج ملاهادی سبزواری را نزد آخوند کاشی، رسائل را نزد شیخ عبدالکریم گزی و حکمت را نزد میرزا جهانگیرخان قشقایی فراگرفت. گاهی نیز در درس فقه و خارج محمد تقی آقا نجفی اصفهانی حاضر می شد.

تحصیلات آقا نجفی قوچانی در مشهد و اصفهان با دشواری بسیار همراه بود، چنان که گاه ناچار می شد برای گذران زندگی کار کند و یا برخی از کتاب های خود را به بهای اندک بفروشد.

سید محمدحسن در سال ۱۳۱۸ ه.ق و در سن بیست و سه سالگی پس از چهار سال توقف در اصفهان با یکی از دوستانش که شاگردش نیز بود پیاده عازم عتبات عالیات گردید. چون به نجف رسید در حجره ای واقع در یکی از مدارس شهر ساکن شد و در درس آخوند ملا محمدکاظم خراسانی شرکت می کرد. همین امر موجب شد تصمیم بگیرد برای ادامه تحصیل در نجف بماند.

او از طرفداران آخوند بود، به گونه ای که در قیام آخوند و سایر علمای نجف به هواخواهی از مشروطیت، وی نیز از موافقان مشروطیت گردید. ایشان حقایقی از نقش روحانیت در جنبش مشروطه را در سیاحت شرق یاد کرده است. وی در ۳۰ سالگی به درجه اجتهاد رسید. علاوه بر آخوند خراسانی و میرزا جهانگیر خان قشقائی، شریعت اصفهانی و محمدباقر اصطهباناتی نیز از استادان او بودند. از شاگردان وی می توان به نام های، شیخ غلامرضا غروی، شیخ علی قدوسی، شیخ محمد رئیسی، شیخ عبدالکریم، شیخ ذبیح الله اسلامی، شیخ آقا فاضل نام برد.

او در یکی از گروه های کشیکی که در سال ۱۳۴۵ ه.ق برای حرم سلطان ابراهیم در شهر کهنه قوچان تشکیل داده بود خود نیز شرکت داشت و نوبتی کشیک افتخاری می داد.

قوچانی در دو نوبت که شهر قوچان در ناامنی بود و مورد حمله یاغیان قرار گرفت، دخالت کرد و با نفوذ خود مانع حمله آنان به شهر گردید.

آقا نجفی در سال ۱۳۳۸ ه.ق، پس از آگاه شدن از فوت پدرش، پس از ۲۰ سال زندگی در نجف به ایران بازگشت. وی ابتدا برای زیارت به مشهد رفت. پس از توقفی کوتاه در مشهد، به درخواست مردم قوچان وارد این شهر شد و تا آخر عمر در آنجا ماندگار گشت و به تدریس، ارشاد مردم و رفع گرفتاری های آنها پرداخت. وی متجاوز از ۲۵ سال از عمر خود را در مقام فقاهت و حاکمیت شرع در قوچان گذراند و به اداره حوزه علوم دینی پرداخت؛ اما با آن که در هنگام وفات، در منطقه قوچان و حتی برخی شهرستان های اطراف، نفوذ معنوی داشت، ولی از مال دنیا چیزی نداشت.

مشهورترین اثر آقانجفی، سیاحت شرق و سیاحت غرب است. وی دارای تألیفاتی دیگری در زمینه فقه و اصول و عرفان و اخلاق و سفرنامه نویسی است. از جمله آثار وی می توان به تألیفات ذیل اشاره کرد:

سیاحت شرق: این اثر از تألیفات مهم آقانجفی است و درباره سوانح عمر از ابتدای زندگی، گزارش تحصیلات او در شهرهای قوچان، مشهد و اصفهان و چگونگی ورودش به نجف اشرف و تحصیلات نهایی تا رسیدن به درجه اجتهاد است. وی در این کتاب ضمنِ شرح ماجرای زندگی و مشقّات دوران تحصیل که به مناسبت رویدادهای زندگیش پیش آمده، مباحث و معارف اسلامی را به استناد آیات و روایات با قلمی ساده شرح داده است. در این کتاب خواننده با نکات علمی و رویدادهای آن زمان آشنا می شود. چون آقانجفی خود در اوایل مشروطیت در نجف بوده، رویدادهای تاریخی و واکنش نهضت مشروطیت را در عراق بویژه در نجف، به تفصیل شرح داده است. مسائل تعلیم و تربیت و تزکیه نفس نیز در این کتاب به چشم می خورد. این کتاب در ۱۳۴۷ق. نگارش یافته و در سال ۱۳۶۲ش در تهران چاپ شده است.

سیاحت غرب: در کیفیت عالم برزخ و سیر ارواح بعد از مرگ، خطی است و در ۱۳۵۲ق. نگارش یافته است.

شرح دعای صباح: وی دعای صباح منسوب به امام علی(ع) را به فارسی برگردانده و آن را شرح کرده است. نگارش این اثر در ۱۳۲۷ق.۱۹۰۹م پایان یافته است.

عذر بدتر از گناه: درباره مشروطیت ایران، انشای این رساله آمیزه ای از نثر عربی و فارسی است، نگارش آن متعلق به ۱۳۲۸ق.۱۹۱۰م است.

شرح و ترجمه رساله تفاحیه رساله تُفّاحیه ارسطو: از باباافضل کاشانی، خطی، نگارش ۱۳۵۴ق.۱۹۳۵م.

سفری کوتاه به آبادی های قوچان: که در ضمن آن به اوضاع اجتماعی و اعتقادی روستاییان نیز پرداخته است.

اثبات رجعت: خطی، عربی و فارسی، نگارش ۱۳۲۱ش.

حیوةالاسلام فی احوال آیة الله الملک العلآم: خطی، در شرح حال آخوند محمد کاظم خراسانی.

حاشیه بر کفایة الاصول: در آن کتاب کفایة الاصول را توضیح داده است.

آیت الله سید محمدحسن آقانجفی قوچانی، در شب جمعه 26 ربیع‎الثانی 1363ه.ق در سن 68 سالگی در قوچان دار فانی را وداع گفت و در حسینیّه خود در قوچان به خاک سپرده شد.

کلمات کلیدی
فرزندان  |  اجتهاد  |  زندگینامه  |  تحصیلات  |  مزار  |  قوچان  |  آقا نجفی قوچانی  |  استادان  |  زادگاه  |  تزکیه نفس  |  شاگردان  |  رحلت  |  تولد  |  آثار و تألیفات  |  آخوند خراسانی(ره)  |  توکل  |  ویژگی های اخلاقی  |  سیاحت شرق  |  ذوق شعری  |  بازگشت به وطن  |  سید محمد حسن حسینی  |  سیاحت غرب  | 
لینک کوتاه :