ویژه نامه حوزه و روحانیّت

1. روحانیّت و امام خمینی (ره)

حضرت امام خمینی (ره) می فرماید: دنیا امروز تشنه حقایق و احکام نورانی اسلام است و حجت الهی بر همه علماء و روحانیون تمام گردیده است...علماء و روحانیت متعهد اسلام اگر دیر عمل کنند، کار از کار می گذرد...دو چهره ها و روحانی نمایان و دین به دنیا فروشان و قیل و قال کنندگان را از خود و از کسوت خود برانند و اجازه ندهند که علمای سوء و تملق گویان ظلمه و ستمگران، خود را به جای پیشوایان و رهبران معنوی امت های اسلامی بر مردم تحمیل کنند و از منزلت و موقعیت معنوی علمای اسلام سوء استفاده کنند...به عهده علمای اسلام و محققین و کارشناسان اسلامی است که برای جایگزین کردن سیستم ناصحیح اقتصاد حاکم بر جهان اسلام، طرح ها و برنامه های سازنده و در برگیرنده منافع محرومین و پا برهنه ها را ارائه دهند و جهان مستضعفین و مسلمین را از تنگنا و فقر معیشت به در آورند...ثروتمندان هرگز به خاطر تمکن مالی خود نباید در حکومت و حکمرانان و اداره کنندگان کشور اسلامی نفوذ کنند و مال و ثروت خود را به بهانه فخر فروشی و مباهات قرار بدهند و به فقرا و مستمندان و زحمت کشان افکار و خواسته های خود را تحمیل کنند، این خود بزرگ ترین عامل تعاون و دخالت دادن مردم در امور و گرایش آنان به اخلاق کریمه و ارزش های متعالی و فرار از تملق گویی ها می گردد و حتی بعض ثروتمندان را از این که تصور کنند که مال و امکاناتشان دلیل اعتبار آنان در پیشگاه خداست متنبه می کند...نه ثروت و مال و قدرت. همه مدیران و کارگزاران و رهبران و روحانیون نظام و حکومت عدل موظفند که با فقرا و مستمندان و پا برهنه ها بیشتر حشر و نشر و جلسه و مراوده و معارفه و رفاقت داشته باشند.

2. روحانیّت و رهبری

حضرت آیت الله خامنه ای می فرماید: با بهترین روش ها، مردم را به عبادات و ظواهر و مصادیق دینی از جمله صدق، امانت، تقوا، ترک منکر، امر به معروف و سبک زندگی صحیح، هدایت کنید. همت خود را برای ایفای مسئولیت های روحانیت که هیچ تخصص دیگری نمی تواند جایگزین آن شود، به کار گیرید؛ البته این کار نباید به معنای هدف گیری مناصب و مقامات و عناوین باشد بلکه در همه اوقات باید کسب رضایت پروردگار و امام عصر(عج)، هدف اصلی قرار گیرد. "نظام جمهوری اسلامی، به طبیعت خود، نظامی وابسته به علمای دین است. و علمای دین هم، از این حیث که در پدید آوردن این نظام، سهم وافر را داشته اند و هم از این جهت که مردم درباره نظام، به آنها مراجعه می کنند و هم از این جهت که خود، از جهات مختلف و در مشاغل مختلف، در نظام مسؤول اند، وظیفه سنگینی به عهده دارند. حوزه‌های علمیه خاستگاه پیدایش و عامل رشد و نمو نظام اسلامی بوده است. رشد و بالندگی نظام اسلامی وابسته به فعالیت جدی و اثرگذار حوزه‌ها و روحانیت در جهت برآورده‌ سازی مطلوب نیازهای روز مبتنی بر آموزه‌های دینی و فقهی می‌ باشد.

3. روحانیّت و سیاست

امام خمینی (ره) می فرماید: حوزه های علمیه و علمای متعهد در طول تاریخ اسلام و تشیع مهم ترین پایگاه محکم اسلام در برابر حملات و انحرافات و کجروی ها بوده اند. علمای بزرگ اسلام در همه عمر خود تلاش نموده اند تا مسائل حلال و حرام الهی را بدون دخل و تصرف ترویج نمایند. اگر فقهاء عزیز نبودند معلوم نبود امروز چه علومی به عنوان علوم قرآن و اسلام و اهل بیت علیهم السلام به خورد توده ها داده بودند...مجتهد باید به مسائل زمان خود احاطه داشته باشد برای مردم و جوانان و حتی عوام هم قابل قبول نیست که مرجع و مجتهدش بگوید من در مسائل سیاسی اظهار نظر نمی کنم. آشنائی به روش برخورد با حیله ها و تزویرهای فرهنگ حاکم بر جهان، داشتن بصیرت و دید اقتصادی، اطلاع از کیفیت برخورد با اقتصاد حاکم بر جهان، شناخت سیاست ها و حتی سیاسیون و فرمول های دیکته شده آنان...از ویژگی های یک مجتهد جامع است. سیاست سلطه‌گران جهانی این بوده و هست که مراکز دانش دین را منزوی، منفعل، بی‌ روحیّه، بی‌ ابتکار، وابسته به خود و فارغ از آرمان های بزرگ کنند. آنان را به جدایی دین از سیاست، معتقد و از همگامی دین با تحوّلات شگرف جهانی مأیوس سازند. نظام جمهوری اسلامی به طبیعت خود، نظامی وابسته‌ به علمای دین است. تشکیل جمهوری اسلامی بزرگ ترین آرزوی بر آورده شده‌ صالحان و برجستگان علماء اسلام است. باید آن را قدر شناخت و در تکمیل و تصحیح و تقویت آن، نفس و نفیس را باید نثار کرد.

4. روحانیّت و تبلیغ دین

تبلیغ امری است ریشه‌ دار و سنتی؛ از همین رو گفتمان رایج در تبلیغ دینی مبتنی بر عناصر سنتی است. با وجود فناوری ‌های جدید ارتباطی و روش‌ های متنوع، خطیبان دینی عمدتاً از همان روش سنتی تبلیغ استفاده می‌ کنند. نه‌ فقط در روش و قالب شیوه سنتی را به‌ کار می ‌برند، که نوع نگاهشان به مخاطب و محتوا نیز هنوز رنگ و بوی سنتی دارد. البته معدود مبلغانی با تبلیغ نوین تلاش می‌ کنند با فضای مجازی، و دیگر ابزارهای مدرن تبلیغ انجام دهند. منبر، تلویزیون، اینترنت، فضای مجازی و…فقط ابزار هستند. مهم ارتباط برقرار کردن با مخاطب و گفتمان و رویکرد سنتی و نوین دینی به امر تبلیغ دین است.

5. روحانیّت، مبارزه و جهاد

امام خمینی (ره) می فرماید: شهداء روحانیت منحصر به شهداء مبارز و جنگ در ایران نیستند. یقینا رقم شهداء گمنام حوزه ها و روحانیت که در مسیر نشر معارف و احکام الهی بدست مزدوران و نامردمان غریبانه جان باخته اند زیاد است. در هر نهضت و انقلاب الهی و مردمی علماء اسلام اولین کسانی بوده اند که بر تارک جبینشان خون و شهادت نقش بسته است...افتخار و آفرین بر شهدای حوزه و روحانیت که در هنگامه نبرد رشته تعلقات درس و بحث و مدرسه را بریدند و عقال تمنیات دنیا را از پای حقیقت علم بر گرفتند و سبک بالان به میهمانی عرشیان رفتند و در مجمع ملکوتیان شعر حضور سروده اند... حقا از روحانیت راستین اسلام و تشیع جز این انتظاری نمی رود که در دعوت به حق و راه خونین مبارزه مردم خود اولین قربانی ها را بدهد. و مهر ختام دفترش شهادت باشد...خدا را سپاس می گزاریم که از دیوارهای فیضیه گرفته تا سلول های مخوف و انفرادی رژیم شاه و از کوچه و خیابان تا مسجد و محراب امامت جمعه و جماعات و از دفاتر کار و محل خدمت تا خطوط مقدم جبهه ها و میادین مین خون پاک شهدای حوزه و روحانیت افق فقاهت را گلگون کرده است و در پایان افتخار آمیز جنگ تحمیلی نیز رقم شهداء و جانبازان و مفقودین حوزه ها نسبت به قشرهای دیگر زیادتر است... تنها راه حل مبارزه و ایثار خون بود که خداوند وسیله اش را آماده نمود علماء و روحانیت متعهد سینه را برای مقابله با هر تیر زهر آگینی که به طرف اسلام شلیک می شد آماده نمودند و به مسلخ عشق آمدند...خداوندا! شهدای روحانیت و حوزه ها را از نعم بیکران و رزق حضور خویش بهره مند فرما.

6. استقلال حوزه های علمیّه

رویکرد مراجع عظام تقلید به موضوع استقلال حوزه، در کنار همه اشتراکات، با این حال تفاوت ‌هایی دارد. که نشان ‌گر تنوع آرا و نظرات در سطوح بالا است. برداشت برخی صاحب نظران و چهره ‌های محوری حوزه ‌های علمیه از استقلال حوزه، مدیریت مستقیم از سوی مراجع است. در حالی ‌که برخی دیگر، استقلال حوزه را استقلال از دولت می ‌دانند و عده ‌ای دیگر این استقلال را به ‌معنای نظارت و نصیحت در رابطه با نظام اسلامی تلقی کرده ‌اند. وابستگی حوزه به دولت چه بسا به منزله نفی استقلال حوزه بیانجامد. و سبب کاهش ارزش این نهاد گردد. استقلال حوزه به ‌معنای استقلال از نظام اسلامی و ولایی نیست؛ بلکه به ‌معنای وابسته ‌نبودن به دولت ‌هاست و باید دولت ‌ها را امر به معروف و نهی از منکر کند و تذکر بدهد. عدم دخالت مطلق نهادها و اشخاص خارج از حوزه ‌های علمیه در مدیریت آن، اصلی‌ ترین شاخص استقلال حوزه ‌هاست. حوزه مستقل به‌ معنای حوزه‌ای در تقابل با نظام اسلامی نیست و علاوه بر آن، به‌ معنای حوزه ‌ای بی‌ تفاوت نسبت به نظام اسلامی هم نیست. حوزه‌ های علمیه نباید از نظر اداری و اجرایی وابسته به نظام باشند و در نتیجه نباید گوش‌ به ‌فرمان نظام‌ ها باشند. زمانی که حوزه‌ های علمیه نتوانند سخن، نقد و نظارتی داشته باشند، آن روز، روز افول حوزه‌ ها خواهد بود. استقلال حوزه‌ های علمیه حاکی از جایگاه ارزشمند آن است.

7. تشکیلات حوزوی روحانیّت

حوزه علمیه نهادی برای تربیت عالمان دینی است و روحانیت محصول نظام حوزه به ‌شمار می‌رود. درهم ‎تنیدگی فعالیت علمی و اجتماعی روحانیون باعث شده در بسیاری موارد رسالت‌ های روحانیت و حوزه یکسان انگاشته شود. پدید آمدن سازمان مدیریت درون نهاد حوزه به‌ معنای آن نیست که تمامی مناسبات حوزه‌ های علمیه را بتوان در قالب قانون‌ گذاری رسمی سازمان‌ دهی کرد. بخش قابل توجهی از آداب رفتاری و نظامات علمی حوزه کماکان در ساختار غیر رسمی و غیر متمرکز نهاد حوزه تعیین و تثبیت می ‌شود. حوزه ‌های علمیه بی‌ تردید نهادی اجتماعی بوده‌ اند که هنجارها و الگوی رفتاری و تعاملی خود را در مرور زمان مبتنی بر نظام ارزش ‌های اسلامی تکمیل و تثبیت کرده‌اند. مناسبات میان عالمان و اساتید حوزه با طلاب بدون وجود ساختارهای حقوقی و قانونی نظم یافته بود و کار ویژه‌ مورد انتظار از حوزه و تربیت عالمان دینی به شکل قابل قبولی انجام می ‌شود.

8. نظام آموزشی و درسی حوزه علمیّه

امام خمینی (ره) می فرماید: در مورد دروس تحصیل و تحقیق حوزه ها اینجانب معتقد به فقه سنتی و اجتهاد جواهری هستم و تخلف از آن را جایز نمی دانم اجتهاد به همان سبک صحیح است ولی این بدان معنا نیست که فقه اسلام پویا نیست زمان و مکان دو عنصر تعیین کننده در اجتهادند مسئله ای که در قدیم دارای حکمی بوده است به ظاهر همان مسئله در روابط حاکم بر سیاست و اجتماع و اقتصاد یک نظام ممکن است حکم جدیدی پیدا کند. مقام معظم رهبری می فرماید: حوزه های علمیه همواره مهد آزاد اندیشی و بحث های جدی علمی بوده اند. بنابراین کرسی های آزاد اندیشی باید به یک عرف در حوزه های علمیه تبدیل شوند و زمینه تحمل دیدگاه های مختلف علمی فراهم شود.

9. پژوهش در حوزه علمیّه

تحقیق و پژوهش، عامل اصلی در بهره‌ برداری از داشته‌های علمی است. تقریر نویسی و حاشیه‌ نویسی، از سنت‌ های حوزوی بود که مسائل پژوهشی طلاب را سر و سامان می ‌داد. طلاب دروس اساتید را می ‌نوشتند و همین مساله علاوه بر آنکه تسلط طلبه را بر درس استاد دو چندان می‌ کرد، قدرت نوشتن را نیز ایجاد می‌ کرد. طلبه ‌ها بعد از چند سال شرکت در دروس خارج و نوشتن ‌ها، کم‌کم سعی می‌ کردند دیدگاه‌ های خود را نیز در حاشیه درس استاد یادداشت کنند و همین مساله، ذهنیت پژوهشی و تولید علم را نیز در نزد طلاب تقویت می‌ کرد. امروز به هر دلیلی سنت تقریر نویسی و حاشیه ‌نویسی در بین طلاب کم رنگ شده، و جای آن نیز هنوز با روش ‌های دیگر پر نشده است.

10. روحانیّت و مناصب اداری

نقش روحانیت و عالمان دین، نقشی تخصصی و علمی است؛ بدین گونه، هر کس در هر کسوت و شرایطی، اگر مقدمات علمی و اخلاقی را رعایت کند، یک عالم دینی یا روحانی است. روحانیت به منظور بستر سازی ابعاد سیاسی دین، در عرصه های مختلفی چون جامعه و سیاست حضور یافته است. تأثیر گذاری روحانیون در جامعه و زندگی شهروندان، در گرو داشتن قدرت سیاسی نبوده، آنان در هر حال می توانند، در حرکت جامعه نقش ایفا کنند. رشد فرهنگی، اخلاقی و تربیتی، و رشد علمی جامعه، از رهگذر فعالیت روحانیت ممکن است؛ بی آن که به موقعیت های اجتماعی دست یافته، حتی در هرم قدرت سیاسی جای گرفته باشد. هدف روحانیت از فعالیت و حضور عینی در جامعه این است که مردم از ورطه دنیا گرایی، ماده پرستی، خود خواهی و رذیلت های دیگر اخلاقی نجات یافته، خویشتن را به نوعی معرفت دینی ناب و شفاف نزدیک سازند. سخن، روحانیان یا عالمان دین، به دلیل صلاحیت ها، مهارت ها و دانایی های خود در رشته های علمی و دینی، قابل احترام اند. روحانیت در جامعه، به صورت نهادی دینی طرح شده است. بی تردید عملکرد عناصر مجموعه روحانیت در برداشت و نگاه مردم به این نهاد دینی - تاریخی تأثیرگذار است، زیرا آنان با توجه به کسوت و لباس روحانیت، داوری کرده، به مجموعه روحانیت تعمیم می دهند و هرگز شخص را در نظر نمی گیرند.

11. لباس و درجات روحانیّت

لباس روحانیت یک نماد است و تمام بهره هایی که از نمادها به دست می آید، از این لباس هم انتظار می رود. این نماد وابسته به یک ایده، رسالت و فرهنگ است که با آغاز و پیدایش تاریخ انسان شروع شده و سابقه ای دیرینه دارد. طلبه ای که لباس دین را بر تن می کند، به نوعی منتسب به دین محسوب می شود و باید اخلاق، رفتار، و سبک زندگی او در جامعه طوری باشد که مردم نسبت به این لباس بدبین نشوند. انتظار مردم از روحانی بالاست و ضرورت توجه و دقت اهل علم در جهت حفظ شأن این لباس در جامعه دو چندان می کند. علیرغم همه مشکلات و مسائل باز هم قشر روحانی از دیگر اقشار، متدین تر و سالم تر است.

12. روحانیّت، ساده زیستی و زیّ طلبگی

امام خمینی (ره) می فرماید: مسأله ساده زیستی و زهد گرایی علماء و روحانیت متعهد اسلام است که من متواضعانه و به عنوان یک پدر پیر از همه فرزندان و عزیزان روحانی خود می خواهم که در زمانی که خداوند بر علماء و روحانیون منت نهاده است و اداره کشور بزرگ و تبلیغ رسالت انبیاء را به آنان محول فرموده است، از زی روحانی خود خارج نشوند و از گرایش به تجملات و زرق و برق دنیا که دون شأن روحانیت و اعتبار نظام جمهوری اسلامی ایران است، پرهیز کنند و بر حذر باشند که هیچ آفت و خطری برای روحانیت و برای دنیا و آخرت آنان بالاتر از توجه به رفاه و حرکت در مسیر دنیا نیست که بحمد الله روحانیت متعهد اسلام امتحان زهد گرایی خود را داده است...امروز سعی کنید زندگی تان از زی آخوندی تغییر نکند. اگر روزی از نظر زندگی از مردم عادی بالاتر رفتید بدانید که دیر یا زود مطرود می شوید. قناعت و شجاعت و صبر و زهد و طلب علم و عدم وابستگی به قدرت ها و مهم تر از همه احساس مسؤلیت در برابر توده ها روحانیت را زنده و پایدار و محبوب ساخته است.

13. سبک زندگی طلاب و روحانیون

رسالت همیشگی روحانیت پرورش جان ‌های شیفته است. برخی به درس‌ آموزیِ خود آن را بر آورده می‌ کنند؛ برخی نیز روحیات حضور در کارهای دیگر دارند و بعضاً به اشتغالاتی غیر حوزوی گرایش می‌ یابند. آنان که اشتغالِ دیگری را برگزیده‌اند، نمی‌ باید از رسالتِ حقیقی خود غافل افتند. برخی به مانند سید هاشم حداد بر اشتغالی دیگر نیز راغبند و برخی به مانند علامه طباطبایی آن را خسران عظیم می ‌دانند. طلبه ها معمولا برای خانواده وقت گذاری دارند خیلی از آنها در کارهای خانه از قبیل شستن ظرف و پختن غذا نیز کمک می کنند و این مسائل می تواند برای همسر مهم باشد معمولا طلبه ها اهل دعوا کردن های آن چنانی با همسر نیستند و رفتار مهربانانه ای با همسر دارند. بسیاری از طلبه های امروزی برای فرزندان خود نیز وقت لازم را فراهم می کنند و در بزرگ کردن آن به همسر کمک می کنند همه این مسائل می تواند زندگی شیرینی را در پی داشته باشد. و سبک زندگی اسلامی و معنوی را تجربه می کنند.

14. روحانیّت و معیشت

معمولا طلبه ها در دوره طلبگی وضعیت مالی مساعدی ندارند دلیل آن نیز مشخص است طلبه در این دوران درآمدی به غیر از شهریه ندارد شهریه هم به سختی کفاف زندگی را بکند اجاره خانه، قسط های بر جای مانده از عروسی و خرج و مخارج روزمره مشکلاتی است که طلاب با ان دست و پنجه نرم می کنند. طلاب در سال های اولیه طلبگی نه فرصت کار کردن دارند و نه تخصصی برای انجام کار. برخی از پدران طلاب در این زمینه کمک هایی می کنند اما اکثر طلاب با همان شهریه زندگی می کنند. گذران این دوره مهم است. بسیاری از طلاب نیز بسیار خوشحال و سر زنده زندگی می کنند و با قناعت از زندگی خود لذت می برند حتی بعضی از طلابی که بعدها وضع مالی خوی پیدا می کنند از این دوره سخت سال های اول زندگی به زیبایی و خوبی یاد می کنند به قول آنها این روزها دلخوشی خودش را دارد. وجوهات شرعی دارای مصارف مختلفی است. زکات از منابع اقتصادی حوزه و روحانیت به شمار نمی آید. یگانه بودجه ای که سازمان روحانیت و حوزه ها را اداره و تامین می کند سهم امام است. سهم امام، در حقیقت بودجه حکومتی اسلام است که در اختیار امام مسلمانان قرار می گیرد تا آن را صرف مصالح عمومی آنان بنماید و امور دینی و دنیایی ایشان را اصلاح کند. گاهی اوقات سؤالاتی در فضای مجازی ایجاد می ‌شود؛ گاه سیاسی است و گاه تنها یک پرسش ساده است؛ کار و شغل روحانیت چیست؟ درس خواندن و نماز جماعت خواندن و سخنرانی کردن که شغل نیست. اینها در قبال چه کاری حقوق می‌ گیرند؟ به‌ هر حال به هر بهانه اتفاق خوبی است که پرده‌ای از زندگی مبلغین دین برداشته شود و مردم با فراز و فرودهای سبک زندگی طلبگی کمی آشنا شوند.

15. روحانیون و حوزه انقلابی

اولین وظیفه شرعی و الهی آن است که اتحاد و یک پارچگی طلاب و روحانیت انقلابی حفظ شود...به مسخره گرفتن فرهنگ شهادت و شهیدان و اظهار طعن ها و کنایه ها نسبت به مشروعیت نظام کار کیست؟ کار عوام یا خواص، خواص از چه گروهی از به ظاهر معممین یا غیر آن؟ بگذریم که حرف بسیار است همه اینها نتیجه نفوذ بیگانگان در جایگاه و در فرهنگ حوزه ها است...ایادی شیطان در تنگناها و سختی ها به سراغ مردم می روند که بگویند روحانیت مسبب مشکلات و نارسائی هاست آن هم کدام روحانی، روحانی بی درد و بی مسؤولیت، نه، بلکه روحانیتی که در همه حوادث جلوتر از دیگران در معرض خطر بوده است... آنانکه هنوز بر این باورند...و معتقدند که شعارهای تند یا جنگ سبب بدبینی غرب و شرق نسبت به ما و نهایتا انزوای کشور شده است و اگر ما واقع گرایانه عمل کنیم آنان با ما برخورد متقابل انسانی می کنند و احترام متقابل به ملت ما و اسلام و مسلمین می گذارند...مسئله اشتباه ما نیست بلکه تعمد جهان خواران به نابودی اسلام و مسلمین است...روحانیون و مردم عزیز حزب الله و خانواده های محترم شهداء حواسشان را جمع کنند که با این تحلیل ها و افکار نادرست خون عزیزانشان پایمال نشود... روحانیت تا در همه مسائل و مشکلات حضور فعال نداشته باشد نمی تواند درک کند که اجتهاد مصطلح برای اداره جامعه کافی نیست حوزه ها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آینده جامعه را همیشه در دست خود داشته باشن ...خداوندا حوزه های علمیه این سنگرهای پاسداری از فقاهت و اسلام ناب را تا ابد پابرجا بدار.

16. شهدای روحانی و شهدای مدافع حرم

سطرهای خونین و خون های مسطور در تاریخ فکر و فرهنگ تشیع علماء و روحانیون سابقه دار است. شهیدان برای دو هدف خون دادند: یکی جهل‌ زدایی، یکی ضلالت ‌روبی؛ مردم عالم و عاقل باشند، نه بیراهه بروند، نه راه کسی را ببندند. در ترازوی مرکب عالم، وزین‌ تر و سنگین ‌تر از خون شهید است. در یک کفه مرکب عالم، در کفه دیگر خون شهید. اگر خود عالم شربت شهادت نوشید، هر دو کفه را حیازت می‌ کند. در یک کفه مرکب عالمانی که زمینه نشر معارف شد قرار می‌ گیرد، در کفه دیگر خونی که در راه خدای سبحان اهدا کرده، است یعنی هم وزن را، هم موزون را، هم عصاره کفه اول را، هم عصاره کفه دوم را به همراه دارد. مبلغان و روحانیون قبل از انقلاب تاکنون در سنگر جهاد، مبارزه و شهادت بوده اند. خون شهداء روحانیت از انقلاب و جنگ 8 ساله تا دفاع از حریم حرمت اهل بیت علیهم السلام در عراق و سوریه بر علیه تکفیری ها و داعشیان جزء مدافعان حرم بوده اند. و جان، مال و خون خود را در مکتب اهل بیت علیهم السلام تقدیم کرده اند.

17. حوزه علمیّه، در حوزه رسانه و فیلم

روحانیت مرزبان اندیشه اسلامی و ایمان و حیات معنوی امّت اسلامی است. هجوم های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در داخل و خارج به ویژه در فضای مجازی بیشتر و متنوع تر و پیچیده تر و با ابزارهای جدیدت، دفاع سخت تر و مشکل تر می شود. برنامه ریزی منسجم حوزه های علمیه و طلاب، هماهنگی و تحرّک و هوشیاری بیشتری را می طلبد. برای پیروزی در این نبرد همه جانبه، رسالتی سنگین و دشوار بر دوش رهبران فکری، فرهنگی دنیای اسلام قرار دارد. عالمان دین، روشنفکران دنیای اسلام، مدیران رسانه های مسلمانان و قدرتمندان مسلمین و احزاب و نهادهای برخاسته از اهداف الهی و مکتبی، می دانند که امروز بیش از همیشه به «ایمان» نیازمندیم، بیش از همیشه به «اخلاق مسلمانی» محتاجیم، بیش از همیشه به «مدیریت و هماهنگی» نیاز داریم، و بیش از همیشه باید «علم» و «فن» و «هنر» را به خدمت بگیریم، تا بتوانیم در برابر انواع هجوم و ابعاد غارت گری گوناگون آن مقاومت کنیم. ورود به حوزه رسانه، فیلم و ابزارهای جدید در فضای مجازی آمادگی همه جانبه تبلیغ چند رسانه ای و مجهز شدن به سلاح و صلاح برنده تولید و تیغ مدبّرانه نقد را می طلبد.