پرسش و پاسخ  /  قرآن  /  پرسش هایی از آیات قرآن  /  آیات مربوط به زنان در قرآن

عفاف و پوشش زنان

در لغت جلباب شامل هر جامه وسیعی می شده است ولی غالبا در مورد روسریهایی که از چارقد بزرگتر و از رداء کوچکتر بوده است، به کار می رفته است، ضمنا از کتب لغت معلوم می شود که دو نوع روسری برای زنان جهت پوشانیدن موی سر معمول بوده است: یک نوع روسریهای کوچک که آنها را خمار می نامیدند و معمولا در داخل خانه از آنها استفاده می کرده اند. است که در ذیل آیه 60 سوره نور وارده شده است که در مورد زنان سالخورده می فرماید: و بر زنان از کار افتاده‏ای که [دیگر] امید زناشویی ندارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار نهند [به شرطی که‏] زینتی را آشکار نکنند؛ و عفت ورزیدن برای آنها بهتر است، و خدا شنوای داناست

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 7230     تاریخ درج : 1385/10/07     منبع : پایگاه حوزه    

سوال لطفا به من بگوئید آیا پوشش صورت برای زن واجب است؟ چرا که یک شخصی به من گفت که در سوره احزاب آمده است که در شرایط خاص وقتی بعضی مردم به زنان سخنان نیش دار می گفتند، وقتی زنان در صبح زود یا غروب دیر برای مستراح می رفتند لذا فرمود که زنان باید صورت خویش را بپوشانند در این زمانها و آنها با کنیزها فرق می کردند.

جواب

در پاسخ به سوال حضرتعالی نکات ذیل قابل توجه است:

1-بسیاری از مفسرین مانند زمخشری در کشاف و فیض در صافی و فخر رازی در تفسیرش در آیه جلباب "یَأَیهَا النَّبیُّ قُل لأَزْوَجِک وَ بَنَاتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَبِیبِهِنَّ ذَلِک أَدْنی أَن یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحِیما " [1]

ای پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: «پوششهای خود را بر خود فروتر گیرند. این برای آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیکتر است، و خدا آمرزنده مهربان است.

جمله " پوششهای خود را بر خود فروتر گیرند" کنایه از این گرفته اند که با روسریها چهره خویش را بپوشانند، اما عده ای دیگر از مفسرین همچون علامه طباطبایی و... این را نمی پذیرند.

برای انتخاب و گزینش یکی از این دو تفسیر لازم است که دو مطلب مورد دقت قرار گیرد: 1- جلباب چیست و نزدیک کردن آن به چه معناست؟ 2- آنچه به عنوان فایده این دستور آمده است "شناخته شوند و مورد آزار واقع نشوند" چه معنایی دارد؟

در لغت جلباب شامل هر جامه وسیعی می شده است ولی غالبا در مورد روسریهایی که از چارقد بزرگتر و از رداء کوچکتر بوده است، به کار می رفته است، ضمنا از کتب لغت معلوم می شود که دو نوع روسری برای زنان جهت پوشانیدن موی سر معمول بوده است: یک نوع روسریهای کوچک که آنها را خمار می نامیدند و معمولا در داخل خانه از آنها استفاده می کرده اند. نوع دیگر روسریهای بزرگ که مخصوص خارج منزل بوده است و مؤید این نکته روایتی [2] است که در ذیل آیه 60 سوره نور وارده شده است که در مورد زنان سالخورده می فرماید: و بر زنان از کار افتاده‏ای که [دیگر] امید زناشویی ندارند گناهی نیست که پوشش خود را کنار نهند [به شرطی که‏] زینتی را آشکار نکنند؛ و عفت ورزیدن برای آنها بهتر است، و خدا شنوای داناست [3] .

و منظور از نزدیک ساختن جلباب پوشیدن با آن می باشد یعنی وقتی می خواهند از خانه بیرون بروند روسری بزرگ خود را با خود بردارند، البته معنای لغوی نزدیک ساختن چیزی، پوشانیدن با آن نیست بلکه از مورد چنین استفاده می شود. یعنی وقتیکه به زن می گویند جامه ات را به خود نزدیک کن مقصود این است که آن را رها نکن، آنرا جمع و جور کن، آنرا بی اثر و بی خاصیت رها نکن و خود را با آن بپوشان و برای تو صرفا جنبه تشریفاتی نداشته باشد و وضع چادر سر کردنت بگونه ای باشد که نشان دهد که اهل پرهیز از معاشرت با مردان بیگانه هستی.

اما درباره علت این دستور، مفسرین دو گونه حرف دارند:

الف- عده ای از مفسرین [4] گفته اند: گروهی از منافقین اوائل شب که هوا تازه تاریک می شد در کوچه ها و معابر مزاحم کنیزان می شدند، البته برای کنیزان پوشانیدن سر واجب نبوده است. گاهی از اوقات این جوانان مزاحم و فاسد، متعرض زنان آزاد نیز می شدند و بعد مدعی می شدند که ما نفهمیدیم آن زن آزاد است و پنداشتیم کنیز است و لذا به زنان آزاد دستور داده شده که بدون جلباب یعنی در حقیقت بدون لباس کامل از خانه خارج نشوند تا کاملا از کنیزان تشخیص داده شوند و مورد مزاحمت و اذیت قرار نگیرند.

ب- سبب نزول این آیه چنین بود که زنان از خانه بیرون می شدند تا به مسجد آیند و دنبال رسول خدا (ص) نماز بخوانند و چون شب می شد و زنان برای نماز مغرب و عشاء بیرون می آمدند، جوانان سر راه آنان می نشستند و متعرض ایشان می شدند [5] ، خدای تعالی این آیه را نازل فرمود و به زنان دستور داد که پوشیده و با وقار از خانه بیرون روند که در این حالت افراد فاسد جرأت نمی کنند متعرض آنان شوند، این مراقبت از جامه های خود نشان می دهد که این زن اهل عفاف و حفاظ است و خود بخود دور باشی ایجاد می کند و ناپاکدلان را مأیوس می سازد. [6]

 بنابر احتمال و گفتار اول، جمله "ذَلِک أَدْنی أَن یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ" به این معناست که بدین وسیله شناخته می شوند که آزادند و نه کنیز پس مورد آزار و تعقیب جوانان قرار نمی گیرند. ولی بنابر احتمال دوم معنای جمله این است که بدین وسیله شناخته می شوند که زنان نجیب و عفیف می باشند و بیمار دلان از اینکه به آنان طمع ببندند چشم می پوشند زیرا معلوم می شود که اینجا حریم عفاف وجود دارد. مفسران چون غالبا پنداشته اند که این دستور برای باز شناخته شدن زنان آزاد از کنیزان بوده است با اینکه قبول دارند که مفهوم اصلی "یدنین" پوشانیدن نیست، اما هدف جمله "یدنین علیهن.." را پوشانیدن چهره دانسته اند و این جمله را کنایه از پوشیدن چهره تلقی کرده اند.

اما به نظر ما این تفسیر و تلقی درست نیست زیرا اولا: چنین می فهماند که ایجاد مزاحمت برای کنیزان مانعی ندارد و منافقین آن را بعنوان عذری مقبول برای خود ذکر می کرده اند، در حالیکه چنین چیزی صحیح نیست (اگر چه پوشانیدن موی سر بر کنیزان واجب نبوده است و شاید رمز آن هم این بوده که وضع کنیز معمولا جالب و تحریک آمیز نیست و مورد رغبت کسی وارد نمی شود و به علاوه کارشان خدمت بوده است و...) اما در هر حال این مزاحمتها  حتی در مورد کنیزان نیز گناه محسوب می شده است و منافقین نمی توانسته اند کنیز بودن را عذر خود قلمداد کنند.

ثانیا: در آیه قبلی بیان شده است که :

وَ الَّذِینَ یُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ بِغَیرِ مَا اکتَسبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَناً وَ إِثْماً مُّبِیناً [7]

و کسانی که مردان و زنان مؤمن را بی‏آنکه مرتکب [عمل زشتی‏] شده باشند آزار می‏رسانند، قطعاً تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته‏اند.

این آیه رسما به کسانی که مردان و زنان مسلمان را آزار می رسانند، پرخاش می کند و لذا بلافاصله به زنان دستور می دهد که در رفتار خود وقار و سنگینی را کاملا رعایت کنند تا از آزار افراد مزاحم مصونیت پیدا کنند.

ثالثا: همانهایی که در اینجا این حرف را زده اند و گفته اند مراد پوشش چهره است در تفسیر سوره نور با کمال صراحت گفته اند که پوشانیدن چهره و دو دست لازم نیست و  آن را امر حرجی دانسته اند و از طرف دیگر نگفته اند که آیه سوره نور نسخ شده است، آیا این تناقضی آشکار نیست؟
البته می توان گفت که این مفسران تناقضی میان مفهوم آیه نور و آیه احزاب قائل نبوده اند، آیه نور را یک دستور کلی و همیشگی می دانسته اند خواه مزاحمتی در کار باشد یا نباشد ولی آیه سوره احزاب را مخصوص موردی می دانسته اند که زن آزاد یا مطلق زن ها مورد مزاحمت افراد ولگرد قرار می گرفته اند. [8]

 نتیجه اینکه از این آیه نمی توان فهمید که آیا پوشیدن چهره لازم است یا نه و آیه ای که متعرض حدود پوشش است آیه 31 سوره نور است که در ذیل می آید.

1-قرآن در سوره نور در آیات 30 و 31 دو تکلیفِ ترک نظر و پوشانیدن عورت را برای مردان و زنان بیان می کند و در ادامه می فرماید:

" وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلا مَا ظهَرَ مِنْهَا" [9]

زنان نباید آرایش (ارایشهایی که به بدن متصل است مثل سرمه و خضاب) و زیور (زینتهایی که از بدن جدا می باشد مثل طلا آلات و ...) خود را آشکار سازند [10] جز زینتهایی که آشکار است. [11]

علامه طباطبایی (ره) در تفسیر المیزان [12] می فرماید: منظور اینست که محل زینت ها را اظهار نکنید مگر آنچه که ظاهر است که این شامل صورت و دو کف دست و قدمها می شود.

قرآن در ادامه می فرماید که اطراف مقنعه ها را به سینه های خود انداخته تا آنرا بپوشاند مگر برای شوهران و...

شهید مطهری پیرامون این دو استثناء می فرماید: استثنای اول (الا ما ظهر منها) مقداری زینت را که نمایان بودن آن نسبت به عموم افراد جایز است معین کرده است اما این استثنای دوم (الا لبعولتهن ... "محارم") اشخاص معینی را نام می برد که آشکار نمودن زیت برای آنان جایز است.

در استثنای اول دائره مورد استثنا از نظر مواضع تنگتر و از نظر افراد وسیعتر است و در استثنای دوم برعکس است. [13]

2-گر چه پوشاندن صورت واجب نیست اما بهتر است که تا آنجایی که ممکن است جدایی زن و مرد، پوشش، ترک نظر و ... مراعات گردد. و بعبارت دیگر عدم وجوب پوشش صورت یک ترخیصی است از ناحیه شارع تا زنها در حرج و مشکلات نیافتند و نباید همین مسأله باعث شود که مردان و زنان اجنبی حریم را از میان خود بردارند و از قدرت غریزه جنسی غفلت بورزند. و حتی در مقابل این نیرو نباید به نیروی تقوی هم تکیه کرد زیرا که:

قوت بازوی پرهیز به خوبان مفروش          

که در این خیل حصاری به سواری گیرند.



[1] سوره احزاب آیه 59

[2] کافی ج 5/522

[3] وَ الْقَوَعِدُ مِنَ النِّساءِ الَّتی لا یَرْجُونَ نِکاحاً فَلَیْس عَلَیْهِنَّ جُنَاحٌ أَن یَضعْنَ ثِیَابَهُنَّ غَیرَ مُتَبرِّجَتِ بِزِینَةٍ  وَ أَن یَستَعْفِفْنَ خَیرٌ لَّهُنَّ  وَ اللَّهُ سمِیعٌ عَلِیمٌ

[4] رجوع شود به در المنثور ج 6 ص 658 – تفسیر فخر رازی ج 13 ص 231

[5] تفسیر قمی ج 2 ص 196 در ذیل آیه 59 سوره احزاب

[6] برای آگاهی بیشتر رجوع شود به کتاب ترجمه المیزان ج 16 ص 517 به بعد.

[7] سوره احزاب آیه 58

[8] برای آگاهی بیشتر رجوع شود به کتاب مسأله حجاب، شهید مطهری ص 200-157

[9] زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که [طبعاً] از آن پیداست.

[10] پس زینت اعم از واژه زیور می باشد.

[11] برای آگاهی بیشتر رجوع شود به کتاب مساله حجاب، شهید مطهری ص 147-131

[12] ترجمه الیمزان ج 15 ص 164-155.

[13] مساله حجاب ص 142.

برای آگاهی  بیشتر رجوع شود به کتاب تفسیر نمونه ج 14 ص 442 به بعد- ذیل آیه 30 و 31 سوره نور و ج 17 ص 427 ذیل آیه 59 سوره احزاب.

کلمات کلیدی
مفسرین  |  زینت  |  زنان  |  پوشش  |  کنیزان  |  جلباب  |  سوره نور  |  عفاف و پوشش زنان  | 
لینک کوتاه :