احساس خجلت و شرمندگی در برابر خداوند نسبت به پیشینه های سوء خود از بهترین حالات روحی و معنوی و زمینهساز توبه و جلب رحمت و عنایت پروردگار است.
البته ضمن آن که انسان همواره باید از گذشتههای سوء، نگران و نسبت به آینده خود نیز بیمناک باشد در عین حال این خوف و اندوه هرگز نباید به گونهای باشد که انسان را مایوس و ناامید سازد. چه این خود گناهی کبیره و دامی ابلیسی است. خداوند منان رحمتی بی پایان دارد و از همه بندگان گنهکار خود دعوت نموده است که به او التجا نموده و به سوی رحمت بیکرانش دست نیاز بگشایند و وعده داده است که اگر توبه نموده و دست از زشتی ها بشویند همه گناهان را خواهد بخشید و آنان را مشمول لطف و کرم بی منتهای خود خواهد کرد.
از امام باقر (ع) روایت است: لیس من عبد مومن الا و فی قلبه نوران نور خیفة و نور رجا، لو وزن هذا لم یزد علی هذا و لو وزن هذا لم یزد علی هذا: هیچ بنده مومنی نیست جز آنکه در ضمیرش دو نور تابان است «نور خوف» نسبت به کردههای پیشین و فرجام پسین و «نور امید» به فضل و رحمت پروردگار، که اگر هر یک با دیگری سنجیده شود هیچ یک فزونی نخواهد یافت، [1] . بنابراین باید با حفظ حالت التجا و تضرع دائمی در برابر خداوند امید و رجا به عنایات واسعه خدای رحمان و بنده نواز را نیز در دل بالا برد و رجا را همسان در دل جای داد. زیرا غلبه خوف موجب یأس و غلبه رجا موجب جرات بر گناه است ولی تساوی آن دو بهترین عامل بازدارنده از گناه وتشویق کننده به توبه و انجام عمل صالح میباشد.
پشیمانی اساسیترین رکن بازگشت و جبران گناه استولی نباید در آن متوقف ماند بلکه خداوند منان آن را پلی قرار داده است تا بندگان مومن با گذر از آن از جهنم سیئات بیرون جسته و به بهشت صالحات فرود آیند. بنابراین گام بعدی تغییر مسیر و ترک گناه است.
برای مبارزه با گناه و هواهای نفسانی رعایت چند نکته لازم است:
الف) کوچک نشمردن هیچ گناهی هر چند به نظر صغیره باشد.
ب) عزم جدی و آهنین برترک معصیت و مراقبت جدی و دائمی نسبت به تمام افعال خود.
ج) شرط نمودن با خدا مبنی بر ترک معصیت و هم از او استعانت جستن.
د) هرگاه فکر گناه و وسوسه آن به ذهن آمد بلافاصله آن را از لوح ذهن خارج کردن و توجه خود را به خدا و امور شریفه مشغول داشتن.
جدیت و موفقیت در این امر پیروزی بزرگی است و در واقع دفع دشمن شیطان نفس از همان خاکریز اول است.
قرآنمجید در وصف پارسایان میفرماید: إِنَّ اَلَّذِینَ اِتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ اَلشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ:
پرهیزگاران چون گرفتار وسوسه شیطان شوند هماندم متذکر (یاد خدا) شده و بصیرت یابند. [2]
ه) مطالعه و تفکر پیرامون عواقب سوء و وخیم گناه. در این رابطه مطالعه کتابهایی پیرامون معاد بسیار نافع است.
و) خود را همواره در محضر حق تعالی دانستن و او را به یقین در همه حال مراقب و بینای به افعال خود نگریستن.
ز) توجه به چهره کریه زشت و واقعی سیئات.
ح) برای ترک معاصی لازم است در بسیاری از موارد انسان از مکروهات و چه بسا از برخی مباحات نیز چشم بپوشد تا او را به انجام زشتیها نزدیک نسازد.
ط) درحد ممکن دوری جستن از مکان ها و شرایطی که آدمی را به گناه ترغیب مینماید.
ی) تقویت اراده.
ک) محاسبه نفس، همه روزه و در صورت رخداد خطا، خود را محاکمه و توبیخ نمودن و بلافاصله استغفار کردن.
ل) مطالعه پیرامون زندگی پارسایان و زاهدان و مطالعه کتابهای اخلاقی .
م) توصیههای زیر در همه حالات خصوصا محیطهای غیر دینی نیز میتواند شما را در کنترل بیشتر نفس یاری نماید:
- سعی و کوشش در انجام وظایف و واجبات دینی- خواندن نماز با حضور قلب و در اول وقت- گرفتن روزه مستحبی به ویژه دوشنبه و پنجشنبه هر هفته- تلاوت قرآن به ویژه بعد از نماز صبح- زیاد خواندن سوره یوسف و تدبّر در آن - تأمل و اندیشه در آیات قرآن- حتی المقدور سعی در خواندن نماز شب- سحر خیزی- شرکت در ورزشهای فردی و دسته جمعی- عدم معاشرت و دوستی با افراد منحرف و فاسد- انتخاب دوستان مؤمن و سالم- به یاد خدا بودن در همه اوقات- کنترل افکار و نیندیشیدن به صحنههای شهوتانگیز- شرکت در فعالیتهای مذهبی و اجتماعی- تنظیم برنامه برای تمام شبانه روز و پر کردن اوقات فراغت با برنامههای صحیح و سودمند- داشتن برنامه منظم مطالعاتی و پر کردن فرصتها با تفکر و مطالعه مناسب .
برای موفقیت در توبه، علاوه بر نکات ذکر شده، مطالب زیر قابل توجه است: 1- برای موفقیت در امر توبه باید دانست که انسان، معجونی از نیروهای گوناگون است. بعضی از آنها از غرایز حیوانی نشأت میگیرد و بعضی از فطرت حقیقتطلب و خداجوی انسان. بین این نیروها به طور دائم، جدال و درگیری وجود دارد. انسان باید با مبارزهای همیشگی (جهاد اکبر) با وسوسههای شیطانی و نیز ارضای غرایز از طریق مشروع، قوای نفسانی خود را تضعیف و کنترل کند.
2- چنانچه شکستهای شما در امر توبه مربوط به امور شهوانی است، در صورت امکان حتماً ازدواج کنید. با ازدواج صحیح، تا حدود زیادی در کنترل شهوت و ارضای مشروع آن موفق خواهید شد و زمینه برای استمرار توبه بیشتر فراهم خواهد شد.
3- برای استمرار توبه، برنامه زمانبندی شده برای مبارزه با گناهان داشته باشید. این برنامه در ابتدا سبک باشد و کمکم آن را جدیتر و سنگینتر کنید. اگر در همان اول شرط کردید که من هیچگاه گناه نمیکنم، عملی نخواهد بود مثلاً با خودتان شرط کنید امروز فقط میخواهم چشم خود را کنترل کنم و آن روز را نیز چند قسمت کنید.
4- برای التزام به استمرار توبه، در صورت تخلف و شکستن توبه جریمهای قرار دهید و حتماً آن جریمه را پرداخت یا ادا نمایید (مثل دادن صدقه، گرفتن روزه و...).
برای تقویت ایمان در دو زمینه باید کوشا باشید: 1- رشد علمی برای این کار، کتابهای شهید مطهری و شهید دستغیب را به تدریج- طبق یک برنامه هفتگی- مطالعه کنید. از کتابهای شهید مطهری، مقدمهای بر جهانبینی و از کتابهای شهید دستغیب، ایمان و گناهان کبیره را بخوانید. توجه داشته باشید که مطالعه این کتابها باید در کنار درسهای روزانه شما باشد و از آنها نباید غفلت کنید. ازاینرو خیلی برنامه مطالعاتی خودتان را سنگین نگیرید تا از تحصیل و مطالعه کتابهای درسی خودتان عقب نمانید.
2- بعد عملی اولین گام انجام واجبات و ترک محرمات است. در جدولی همه روزه برنامههای انجام شده و خدای نخواسته خلافهایی که مرتکب شدهاید را ثبت کنید و بلافاصله تصمیم به از بین بردن آنها با روشهای ذکر شده بگیرید. نتیجه و میزان موفقیت هر یک از آنها را ثبت کنید و در پایان نتیجه را محاسبه کنید برای تخلفات خود را ملامت کرده و برای موفقیتها خدا را شاکر باشید.
در پایان مطالعه کتابهای زیر نیز توصیه میشود:
معراج السعاده، جامع السعادات، اخلاق در قرآن آیت الله مکارم شیرازی، توبه آغوش رحمت حاج شیخ حسین انصاریان .
مجلات - یاس - شماره - 14 - منصوره بخشی
کتاب: گام نخستین - حسن رمضانی
برنامه ای برای رسیدن به خود برتر
مجلات - پرسمان - شماره - 20 - جواد محدثی
عنصر ایمان و نقد قرائت های موجود
مجلات - پگاه حوزه - شماره - 88 - دکتر محمد تقی فعال.
جستجو در قاموس نور