نام برخي از ياران و اصحاب امام جواد ـ عليه السّلام ـ را همراه با شرح مختصري از زندگي شان بيان كنيد؟
در هر دوره اي كه امامان شيعه پرچم هدايت جامعه را برعهده مي گرفتند، و امامت جامعه را عهده دار مي شدند، به تربيت شاگردان مي پرداختند. شاگرداني كه هركدام وزنه علمي بزرگي به شمار مي رفتند و در ميدان رقابت سرآمد دانشمندان عصر خود بودند. حضرت امام جواد ـ عليه السّلام ـ امام نهم ما شيعيان باوجود عمر كوتاه مدت وشرايط خاص سياسي به تربيت شاگرداني پرداختند كه مايه استمرار و پايداري تشيع بودند.
آنها در رشد و شكوفايي تمدن اسلام سهم بسزايي داشتند، لذا شايسته است كه براي احياي نام و ياد و آثار و مرام تربيت يافتگان مكتب ائمه و معرفي آنان به نسل حاضر و آينده تلاش نمود. ما در اين بحث به برخي از اين بزرگواران اشاره خواهيم كرد.
1.عبدالعظيم حسني: عبدالعظيم بن عبدالله بن علي بن حسن بن زيد بن حسن بن علي بن ابيطالب ـ عليه السّلام ـ ملقب به حسني است به خاطر انتسابش به امام حسن ـ عليه السّلام ـ وي از اصحاب امام جواد ـ عليه السّلام ـ و امام هادي ـ عليه السّلام ـ بوده است. و مشهور است كه وي در زمان امام هادي ـ عليه السّلام ـ وفات يافته. وي فردي جليل القدر و عالمي وارسته بوده كه روايات و احاديث زيادي از امام جواد و امام هادي ـ عليهم السّلام ـ نقل كرده است او كتاب «خطب اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ» و كتاب «اليوم و الليله» را تأليف نموده است.(1) محمد بن خالد برقي روايت مي كند كه عبدالعظيم حسني از ترس سلطان وقت كه علويين را اذيت و آزار مي كرد و آنان را به قتل مي رساند، گريخت و به شهر ري آمد. و در خانه يكي از شيعيان سكونت گزيد، شيعيان خبر حضور ايشان را شنيدند.(2) و به نزدش آمده و به حديث او گوش فرا مي دادند و سئوالات شرعي خود را مي پرسيدند.(3) ايشان در سال 245 هـ.ق وفات يافته و هم اكنون مرقدش در شهرري نزديك تهران واقع شده و زيارتگاه عاشقان اهل بيت ـ عليهم السّلام ـ مي باشد. در برخي از روايات ثواب زيارت ايشان را معادل ثواب زيارت امام حسين ـ عليه السّلام ـ ذكر كرده اند.(4)
2.احمد بن محمد بن ابي نصر بزنطي: وي از جمله ياران و اصحاب امام رضا و امام جواد ـ عليهم السّلام ـ بوده و نزد آن دو بزرگوار داراي منزلتي رفيع بوده است. وي احاديث زيادي از اين دو امام بزرگوار روايت كرده است ايشان از جمله محدثان شيعي موثق معرفي شده است.(5)
بزنطي به عنوان فردي جليل القدر، فقيهي فاضل و يكي از اصحاب اجماع معرفي شده است.(6)
شيخ طوسي در «الفهرست» آورده است: وي از ثقات اهل كوفه مي باشد كه حضرت رضا ـ عليه السّلام ـ را ملاقات كرده است و نزد ايشان مقامي عظيم داشته است. وفات او در سال 212 هـ.ق اتفاق افتاده است.(7) وي كتب متعددي تأليف نموده كه از جمله آنها مي توان به كتاب «الجامع» اشاره كرد.(8)
3.فضل بن شاذان: فضل بن شاذان نيشابوري از اصحاب امام جواد و امام هادي و عسكري ـ عليهم السّلام ـ بوده است. وي فردي مورد اعتماد و جليل القدر و فقيه و متكلم بوده است.(9) برخي نوشته اند 180 كتاب در فقه و حديث و رد بر فرقه هاي ضاله و... نگاشته كه متأسفانه اكثر آنها از بين رفته است.(10) شيخ طوسي نام برخي از آثار وي را در «الفهرست» ذكر نموده.(11) اكثر تراجم نويسان از وي به نيكي ياد كرده اند. وفات وي در سال 260 هـ.ق گزارش شده است.(12) ابن شاذان از جمله كساني است كه امام حسن عسكري ـ عليه السّلام ـ براي وي طلب رحمت فرمودند.(13)
4.حبيب بن اوس طائي: حبيب بن اوس طائي معروف به ابوتمام از اصحاب خاص امام جواد ـ عليه السّلام ـ بوده. او شاعري بزرگ و استاد لغت شناسي و تاريخ و ايام عرب بود. وي داراي قصيده معروفي است كه درباره ائمه دوازده گانه مي باشد.(14) شيخ عباس قمي مي نويسد: «علما گفته اند كه از قبيله «طي» سه كس بيرون آمدند كه هر كدام در باب خود منفرد بودند، حاتم طائي در جود، داود طائي در زهد و ابوتمام طائي در شعر.(15) قبر ابوتمام در موصل معروف است.
5.محمد بن ابي عمير: وي از بزرگترين قبايل عرب مي باشد. علما و دانشمندان، حكم به وثاقت و بزرگواري او نموده اند و او را عابدترين و با ورع ترين مردم زمان خويش مي دانند. و در فقه و دانش او را از افراد برجسته زمان خويش مي شمارند كه داراي كتب بسياري است.(16) از نظر علم حديث وي فردي معتبر مي باشد.(17)
وفات وي در سال 217 هـ.ق ذكر شده است.(18) شيخ طوسي كتب زيادي براي او ذكر كرده است از جمله اين كتابها مي توان به كتاب «النوادر»، كتاب «الاستطاعه» و كتاب «الرد علي اهل القدر و الجبر» اشاره كرد.(19)
6.محمد بن سنان: وي از ياران برجسته امام جواد ـ عليه السّلام ـ بود. رواياتي وجود دارد كه بر بزرگي شأن و شدت اعتقاد و علم و ورع او دلالت مي كند.(20) امام جواد ـ عليه السّلام ـ درباره او و صفوان بن يحيي فرمود: خداوند از آن دو راضي و خشنود گردد زيرا آنها با من و پدرم هرگز مخالفت نكردند.(21)
7.علي بن مهزيار: علي بن مهزيار اهوازي از اصحاب امام رضا و امام جواد و امام هادي ـ عليهم السّلام ـ بوده است. وي از منزلتي رفيع در نزد ائمه برخوردار بوده و از جانب امامان معصوم وكيل بوده است. او با امام جواد ـ عليه السّلام ـ مراسله و مكاتبه داشته است. امام جواد ـ عليه السّلام ـ در جايي براي او مي نويسد: «نوشته ات به دستم رسيد. از كلامت خوشحال شدم، خداوند تو را مسرور گرداند...»(22) در معجم رجال الحديث آمده است: «وي از خواص ياران امام جواد ـ عليه السّلام ـ بوده و از جانب ايشان وكالت داشته و نزد آن امام بزرگوار داراي قدر و منزلت بوده است. در حديث، جزء موثقين بوده و طعن و ايرادي بر او وارد نشده است. وي كتب زيادي تأليف نموده است.(23)
از ديگر ياران آن حضرت مي توان به آدم بن اسحاق قمي، ابراهيم بن مهزيار، احمد بن محمد بن عيسي اشعري قمي، زكريا بن آدم، صفوان بن يحيي و محمد بن اسماعيل بن بزيع اشاره كرد.
پی نوشت
1.قزويني، سيد محمد كاظم، الامام الجواد من المهد الي اللحد، قم، مؤسسه الرساله، چاپ اول، 1414ق، ص212.
2.خوئي، سيد ابوالقاسم موسوي، معجم رجال الحديث، بي جا، مركز نشر الثقافه الاسلاميه، 1413ق، ج17، ص50.
3.الامام الجواد من المهد الي اللحد، همان، ص212.
4.معجم رجال الحديث، همان، ج17، ص52.
5.الامام الجواد من المهد الي اللحد، همان، ص126.
6.محمد بن حسن طوسي، رجال طوسي، نجف، منشورات المكتبه الحيدريه، 1380ق.، ص397.
7.محمد بن حسن طبرسي، الفهرست، مشهد، مركز تحقيقات و مطالعات، 1348ق.، ص36.
8.شيخ عباس قمي، الكني و الالقاب، بي تا، بي جا، ج2، ص80.
9.الفهرست، همان، ص254.
10.الامام الجواد من المهد الي اللحد، همان، ص287.
11.الفهرست، همان، ص254.
12.آقابزرگ تهراني، الذريعه، بيروت، دارالاضواء، چاپ دوم، 1403ق، ج15، ص173.
13.محمد بن حسن طوسي، اختيار معرفه الرجال، تهران، وزارت ارشاد اسلامي، 1382، ص584.
14.الامام الجواد من المهد الي اللحد، همان، ص145. ابن شهر آشوب اين قصيده را در كتابش مناقب ذكر كرده است.
15.شيخ عباس قمي، المنتهي، تهران، كتابفروشي مركزي، چاپ دوم، 1333ش، ص230.
16.الفهرست، همان، ص218.
17.المنتهي، همان، ص130.
18.الذريعه، همان، ج2، ص141.
19.ثقة الاسلام تبريزي، مرأة الكتب، قم، مكتبه آيت الله مرعشي العامه، 1414ق، ص57.
20.معجم رجال الحديث، همان، ج16، ص151.
21.همان، ج17، ص162.
22.الامام الجواد من المهد الي اللحد، همان، ص271.
23.معجم رجال الحديث، همان، ج12، ص192.
جستجو در قاموس نور