اندیشه گرایی

اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ؛[1]

خدایا، در این روز، مرا هوش و بیداری نصیب فرما و از سفاهت، جهالت و كار باطل دور گردان.

خدایا در این ماه رمضان روزی كن كه من هوشیار بشوم و حافظه پیدا كنم و از خواب غفلت بیدار بشوم! انسان اگر بیدار بشود خیلی لذت می برد، نوع انسان ها در غفلت هستند لذا در ماه رمضان از خدا درخواست كنید كه از خواب غفلت بیدار شویم.

انواع جهل

جهل بر دو نوع است

اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ

ذهن بیشتر به ادراكات كلی گفته می شود، و تنبیه به تطبیق بر جزئیات و فهم مصادیق كلی، اطلاق می گردد؛ گاهی شخص، اصل مسئله را نمی داند و گاهی تطبیق بر مورد را نمی داند؛ همان طوری كه در حدیث عقل و جهل از معصوم نقل شده است كه اساس همه بدبختی های انسان جهل است.

واقعیت این است كه اساس بدبختی بشر، در جهل و نبود علم است؛ حتی كسی كه می داند سیگار مضر است اما باز می كشد، فكر می كند تحمل این ضرر در مقابل لذتی كه می برد چیزی نیست! و نمی داند ضرر این بیشتر است و حدیث جنود عقل و جهل به خوبی این مسئله را روشن كرده است.

جهل هم بر دو نوع است، گاهی جهل بر قواعد كلی و مسئله اصلی است و گاهی در تطبیق بر صغرویات قضیه و مصادیق آن است، از خدا می خواهیم كه در هر دو جهت دست ما را بگیرد.

علت ضعیفی حافظه

یكی از نعمت های بزرگ خدا ذهن است در این دعا از خدا درخواست ذهن و حافظه می كنیم، اگر می بینید حافظه ضعیف است و حافظه درست و حسابی نداریم علت آن گناه است؛ به نامحرم كه نگاه كنی حافظه می رود.

شخصی به دانشمندی مراجعه می كند و می گوید؛ من حافظه ندارم آن دانشمند گفت: گناه نكن و علت آن را هم ذكر كرد و گفت: علم یك نوع فضیلت و برتری است و خدا این برتری را به شخص گنه كار نمی دهد لذا كسی كه اهل گناه است مجتهد و ملا نمی شود و اگر بخواهد ملا بشود و به درد مردم بخورد باید حافظه داشته باشد و لازمه آن ترك گناه است.

مرحوم آیت الله بروجردی گاهی در درس شعرهای سیوطی می خواندند؛ با این كه حدود هفتاد الی هشتاد سال از زمانی كه سیوطی می خواندند و مجتهد شده بودند فاصله بود، ولی به علت دوری از گناه از حافظه بسیاری قوی برخوردار بودند.

دعایی برای تقویت حافظه

خدایا در این روز مرا از كارهای باطل و سفیهانه دور گردان؛ غیبت نكنم، دروغ نگویم و.. سفاهت به معنای؛ كار بی خردانه و بچگانه است پس از خدا؛ حافظه بخواهیم و ترك گناه كنیم؛ این دعا را هم بعد از هر نماز بخوانید:

عَنِ النَّبِیِّ (صلی الله علیه وآله وسلم) قَالَ لِاَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ (علیه السلام) اِذَا اَرَدْتَ اَنْ تَحْفَظَ كُلَّمَا تَسْمَعُ وَ تَقْرَاُ فَادْعُ بِهَذَا الدُّعَاءِ فِی دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ وَ هُوَ «سُبْحَانَ مَنْ لَا یَعْتَدِی عَلَی اَهْلِ مَمْلَكَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَاْخُذُ اَهْلَ الْاَرْضِ بِاَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِیمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِی فِی قَلْبِی نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً اِنَّكَ عَلَی كُلِّ شَیْ ءٍ قَدِیرٌ.

پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) در این حدیث خطاب به امیرالمومنین علی بن ابیطالب (علیه السّلام) می فرمایند: ای علی؛ اگر می خواهی كه هر چیزی را كه می شنوی و مطالعه و قرائت می كنی بخاطر بسپاری بعد از هر نماز این دعا را بخوان «سبحان من لا یعتدی...»[2]

كه باعث تقویت حافظه می شود؛ قرآن حفظ كنید؛ حافظه زیاد می شود؛ خواندن آیت الكرسی حافظه را زیاد می كند و...

در ادامه دعای روز سوم از خدا طلب بیداری از خواب غفلت می كنیم؛ وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ: خدایا در این روز مرا از كارهای باطل و سفیهانه دور گردان؛ غیبت نكنم، دروغ نگویم و. .. سفاهت به معنای؛ كار بی خردانه و بچگانه است.

معنای سفیه

وَ بَاعِدْنِی فِیهِ مِنَ السَّفَاهَةِ وَ التَّمْوِیهِ

خدایا در این ماه مرا از سفاهت و تنبیه دور كن، سفاهت درست مقابل ذهن و آگاهی است؛ سفیه كسی است كه حقیقت را نمی فهمد و گاهی سفاهت در مقابل رشد به كار می رود؛ رشد یعنی رو به تكامل بودن و لازمه رشد درك حقیقت است پس سفاهت به معنی نفهمی و جهالت است، اما كلمه تمویه به معنای ظاهر سازی كردن و حقیقت را به گونه دیگری جلوه دادن است، در حقیقت تمویه در مقابل تنبیه است در تنبیه شخص، آگاه نسبت به حقیقت شی است. اما در تمویه، با یك ظاهر سازی؛ خلاف حقیقت را در ذهن خود جای داده است، بشر برای سعادت خود باید هم حقایق را بفهمد و هم مراقب باشد كه امر غیر واقعی به جای امر واقعی در ذهنش ننشیند.[3]

سكاكی و صخره سنگ

سراج الدین سكاكی از علمای اسلام بوده و در عصر خوارزمشاهیان می زیسته و از مردم خوارزم بوده است.

سكاكی نخست مردی آهنگر بود. روزی صندوقچه ای بسیار كوچك و ظریف از آهن ساخت كه در ساختن آن رنج بسیار كشید. آن را به رسم تحفه برای سلطان وقت آهن ساخت كه در ساختن آن رنج بسیار كشید آن را به رسم تحفه برای سلطان وقت برد. سلطان و اطرافیان به دقت به صندوقچه تماشا كردند و او را تحسین نمودند.

در آن وقت كه منتظر نتیجه بود مرد دانشمندی وارد شد و همه او را تعظیم كردند و دو زانو پیش روی وی نشستند. سكاكی تحت تأثیر قرار گرفت و گفت: او كیست؟ گفتند: او یكی از علما است.

از كار خود متأسف شد و پی تحصیل علم شتافت. سی سال از عمرش گذشته بود، كه به مدرسه رفت و به مدرس گفت: می خواهم تحصیل علم كنم. مدرس گفت: با این سن و سال فكر نمی كنم به جایی برسی،

یهوده عمرت را تلف مكن.

ولی او با اصرار مشغول تحصیل شد. اما به قدری حافظه و استعدادش ‍ضعیف بود كه استاد به او گفت: این مساله فقهی را حفظ كن:

«پوست سگ با دباغی پاك می شود»

وی بارها آن را خواند و فردا در نزد استاد چنین گفت: «سگ گفت: پوست استاد با دباغی پاك می شود»

 استاد و شاگردان همه خندیدند و او را به باد مسخره گرفتند.

اما تا ده سال تحصیل علم نتیجه ای برایش نداشت و دلتنگ شد و رو به كوه و صحرا نهاد به جایی رسید كه قطره های آب از بلندی بروی تخته سنگی می چكید و بر اثر ریزش مداوم خود، سوراخی در دل سنگ پدید آورده بود.

مدتی با دقت نگاه كرد، سپس با خود گفت: دل تو از این سنگ، سخت تر نیست، اگر استقامت داشته باشی سرانجام موفق خواهی شد. این بگفت و به مدرسه بازگشت و از چهل سالگی با جدیت و حوصله و صبر مشغول تحصیل شد تا به جایی رسید كه دانشمندان عصر وی در علوم عربی و فنون ادبی با دیده اعجاب به او می نگریستند.

او بعدها كتابی به نام مفتاح العلوم مشتمل بر دوازده علم از علوم عربی نوشت كه از شاهكارهای بزرگ علمی و ادبی به شمار می رود.[4]

پی نوشت ها