بسته‌های موضوعی  /  چهل پیام از دعاهای روزانه ماه مبارک رمضان  /  آداب بندگی

خشوع و فروتنی

خضوع و خشوع همانند ظرفی است كه انسان به وسیله آن به جمع آوری رضا و خشنودی خداوند می پردازد و تكبر چون ظرفی است تو خالی كه هیچ چیزی در آن جز غرور و تكبر جای نمی گیرد و این خضوع و خشوع است كه انسان را به خدای خویش نزدیك می سازد؛ زیرا كه هرچه انسان نزد پروردگار عالمیان، خود را ذلیل و خوار نشان دهد، ارزشش در پیشگاه او بیشتر می شود با توجه به این تذكرات، در می یابیم كه خضوع و خشوع همانند ظرفی است كه انسان به وسیله آن به جمع آوری رضا و خشنودی خداوند می پردازد و تكبر چون ظرفی است تو خالی كه هیچ چیزی در آن جز غرور و تكبر جای نمی گیرد و این خضوع و خشوع است كه انسان را به خدای خویش نزدیك می سازد؛ زیرا كه هرچه انسان نزد پروردگار عالمیان، خود را ذلیل و خوار نشان دهد، ارزشش در پیشگاه او بیشتر می شود.

چکیده ماشینی


تعداد بازدید : 505     تاریخ درج : 1399/02/22    

اللهمّ ارْزُقْنی فیهِ طاعَةَ الخاشِعین واشْرَحْ فیهِ صَدْری بانابَةِ المُخْبتینَ بامانِكَ یا امانَ الخائِفین؛[1]

خدایا روزی كن مرا در آن فرمان برداری فروتنان و بگشا سینه ام در آن به بازگشت دلدادگان به امان دادنت، ای امان ترسناكان.

شرح فرازهای دعا

[ویرایش]

«اللهم ارزقنی فیه طاعه الخاشعین؛

خدایا در این روز اطاعت بندگان خاشع و خاضع خود را نصیب من گردان»

برای آنكه بدانیم خاشعین چه كسانی هستند، بهتر است اول در مورد متكبرین صحبت به میان آوریم؛ چرا كه خضوع و خشوع به طور كامل با تكبر و غرور تضاد دارد، به طوری كه هر آنچه كه در صفات متكبرین وجود دارد، ضد آن در خاشعین موجود است.

برای روشن شدن این موضوع اشاره می كنیم به قسمتی از سخنان گهربار حضرت علی (علیه السّلام) كه در مورد متكبران این گونه فرمودند: «أَلَا فـَالْحـَذَرَ الْحـَذَرَ مـِنْ طـَاعـَهِ سـَادَاتـِكُمْ وَ كُبَرَائِكُمْ الَّذِینَ تَكَبَّرُوا عَنْ حَسَبِهِمْ وَ تـَرَفَّعـُوا فـَوْقَ نـَسـَبـِهـِمْ وَ أَلْقَوُا الْهَجِینَهَ عَلَی رَبِّهِمْ وَ جَاحَدُوا اللَّهَ عَلَی مَا صَنَعَ بِهِمْ مـُكـَابـَرَهً لِقـَضـَائِهِ وَ مـُغـَالَبـَهً لِآلَائِهِ فـَإِنَّهـُمْ قـَوَاعـِدُ أَسـَاسِ الْعـَصَبِیَّهِ وَ دَعَائِمُ أَرْكَانِ الْفِتْنَهِ وَ سُیُوفُ اعْتِزَاءِ الْجَاهِلِیَّهِ: آگاه باشید! زنهار! زنهار! از پیروی و فرمانبری سران و بزرگانتان، آنان كه به اصل و حسب خود می نازند و خود را بالاتر از آنچه هستند می پندارند و كارهای نادرست را به خدا نسبت می دهند و نعمت های گسترده خدا را انكار می كنند، تا با خواسته های پروردگار مبارزه كنند و نعمت های او را نادیده انگارند، آنان شالوده تعصب جاهلی و ستون های فتنه و شمشیرهای تفاخر جاهلیت هستند.»[2]

امام علی (علیه السّلام) همچنین در قسمتی دیگر نیز فرمودند: «أَمْراً تَشَابَهَتِ الْقُلُوبُ فِیهِ وَ تَتَابَعَتِ الْقُرُونُ عَلَیْهِ وَ كِبْراً تَضَایَقَتِ الصُّدُورُ بِهِ؛ كبر و خودپسندی چیزی است كه قلب های متكبران را همانند كرده، تا قرن ها به تضاد و خون ریزی گذراندند و سینه ها از كینه ها تنگی گرفت.»[3]

در جای دیگری می فرمایند: فَاللهَ اللهَ فی كِبْرِ الْحَمیَّهِ وَ فَخْرِ الْجاهِلیَّهِ: خدا را خدا را! از تكبّر و خودپسندی و از تفاخر جاهلی بر حذر باشید.[4]

خضوع و خشوع همانند ظرفی است كه انسان به وسیله آن به جمع آوری رضا و خشنودی خداوند می پردازد و تكبر چون ظرفی است تو خالی كه هیچ چیزی در آن جز غرور و تكبر جای نمی گیرد و این خضوع و خشوع است كه انسان را به خدای خویش نزدیك می سازد؛ زیرا كه هرچه انسان نزد پروردگار عالمیان، خود را ذلیل و خوار نشان دهد، ارزشش در پیشگاه او بیشتر می شود

اثرات تكبر و خضوع

انسانی كه صفت تكبّر را در میان صفات خویش جای داده، معمولاً بر روی مسائلی كه خود طرح می كند و یا چیزهایی كه نفْسِ او خواهان آن است تعصب دارد و بدون هیچ دلیل منطقی بر روی خواسته خویش اصرار می ورزد. چنین كسی در مواردی كه با او مخالفت می شود به زور توسل می شود و سعی دارد با مشاجره زبانی حرف خود را به كرسی بنشاند، و در نتیجه به بداخلاقی با دیگران پرداخته تا او را رعایت كنند و به خاطر این تندیِ اخلاق و زشتی درون از پند و اندرز دیگران هیچ بهره ای نمی برد چرا كه به حرف حق گوش نداده و نصیحت دیگران را نمی پذیرد. از انتقاد روی گردان است و به محض شنیدن انتقاد، ناراحت شده آن را نمی پذیرد و همین امر او منشا كینه های فراوان خواهد شد.

با توجه به این تذكرات، در می یابیم كه خضوع و خشوع همانند ظرفی است كه انسان به وسیله آن به جمع آوری رضا و خشنودی خداوند می پردازد و تكبر چون ظرفی است تو خالی كه هیچ چیزی در آن جز غرور و تكبر جای نمی گیرد و این خضوع و خشوع است كه انسان را به خدای خویش نزدیك می سازد؛ زیرا كه هرچه انسان نزد پروردگار عالمیان، خود را ذلیل و خوار نشان دهد، ارزشش در پیشگاه او بیشتر می شود.

كوچك شدن، خوار شدن، طرد شدن و سرانجام آتش جهنم مقصدهایی هستند كه مسیر تكبّر به آن ها منتهی می شود، و امیرالمؤمنین (علیه السّلام) در این مورد ابلیس را مثال می زنند تا به عنوان الگوی یك متكبّر در اذهان مردم باشد و از عاقبت امرِ او عبرت بگیرند.

چنانچه حضرت علی (علیه السّلام) فرمودند: «وَ اعـْتـَمـِدُوا وَضـْعَ التَّذَلُّلِ عـَلَی رُءُوسـِكـُمْ وَ إِلْقـَاءَ التَّعـَزُّزِ تَحْتَ أَقْدَامِكُمْ وَ خَلْعَ التَّكَبُّرِ مِنْ أَعْنَاقِكُمْ وَ اتَّخِذُوا التَّوَاضُعَ مَسْلَحَهً بَیْنَكُمْ وَ بَیْنَ عَدُوِّكُمْ إِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ:

تاج تواضع و فروتنی را بر سر نهید و تكبر و خودپسندی را زیر پا بگذارید... و تواضع و فروتنی را سنگر میان خود و شیطان و لشكریانش قرار دهید، زیرا شیطان از هر گروهی لشكریان و یارانی سواره و پیاده دارد.»[5]

پس خضوع و خشوع در مقابل پروردگار عالمیان همان طاعت و بندگی خالصانه در مقابل ذات اقدس اوست كه ما نیز در این روز از خداوند می خواهیم به ما عبادت و اطاعتش را همراه با خضوع و خشوع نصیب كند.

آینده متكبّر

بابِ شهر علم پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) آینده شخص متكبر را در لسان مبارك خود این گونه بیان می دارد:

وَتَعَصَّبَ عَلَیهِ لِاَصْلِهِ. فَعَدُوُّ اللهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِینَ، وَسَلَفُ الْمُسْتَكبِرِینَ، الَّذِی وَضَعَ أَسَاسَ الْعَصَبِیةِ، وَنَازَعَ اللهَ رِدَاءَ الْجَبْرِیةِ، وَادَّرَعَ لِبَاسَ التَّعَزُّزِ، وَخَلَعَ قِنَاعَ التَّذَلُّلِ. أَلاَ تَرَوْنَ كیفَ صَغَّرَهُ اللهُ بِتَكبُّرِهِ، وَوَضَعَهُ بِتَرَفُّعِهِ، فَجَعَلَهُ فِی الدُّنْیا مَدْحُوراً، وَ أَعَدَّ لَهُ فِی الاْخِرَةِ سَعِیراً؟!: پس شیطان دشمن خدا و پیشوای متعصّب ها و سرسلسله تكبّران است كه اساس عصبیّت را بنا نهاد. و بر لباس كبریایی و عظمت، با خدا درافتاد، لباس بزرگی را بر تن پوشید و پوشش تواضع و فروتنی را از تن درآورْد.آیا نمی نگرید كه خدا به خاطر خود بزرگ بینی، او را كوچك ساخت، و به جهت بلندپروازی او را پست و خوار گردانید؟! پس او را در دنیا طرد شده و آتش جهنم را در قیامت برای او مهیا فرمود.)[6]

پس كوچك شدن، خوار شدن، طرد شدن و سرانجام آتش جهنم مقصدهایی هستند كه مسیر تكبّر به آن ها منتهی می شود، و امیرالمؤمنین (علیه السّلام) در این مورد ابلیس را مثال می زنند تا به عنوان الگوی یك متكبّر در اذهان مردم باشد و از عاقبت امرِ او عبرت بگیرند.

فروتنان چه كسانی هستند؟ كه در جواب باید بگوییم فروتنی یكی از صفات بارز مؤمنان تقواپیشه است كه شب و روز خود را به تقوا و پرهیزكاری می گذرانند.

عبرت از ابلیس

عبرت از ابلیس، «حَبطِ اعمال»: امیرالمؤمنین (علیه السّلام) در دنباله همین خطبه می فرمایند اگر خداوند می خواست حضرت آدم (علیه السّلام) را از نوری كه چشم ها را خیره كند و زیبایی اش عقل ها را مبهوت سازد و. .. می آفرید تا آزمایش ملائكه و ابلیس در سجده بر او آسان شود ولی او را از گِل آفرید و این را امتحان و آزمایش خود قرار داد. بهتر است پایان این بحث را با جملات زیبای اسوه اخلاق و ایمان، امیرمؤمنان حضرت علی (علیه السّلام) به پایان بریم. امیرالمؤمنین (علیه السّلام) پس از بیان امتحان الهی می فرمایند: وَلكنَّ اللهُ سُبْحانَهُ یبْتَلِی خَلْقَهُ بِبَعْضِ مَا یجْهَلُونَ أَصْلَهُ، تَمْییزاً بِالْاِخْتِبَارِلَهُمْ، وَنَفْیاً لِلْاِسْتِكبَارِ عَنْهُمْ، وَإِبْعَاداً لِلْخُیلاَءِ مِنْهُمْ. فَاعْتَبِرُوا بِمَا كانَ مِنْ فِعْلِ اللهِ بِإِبْلِیسَ إِذْ أَحْبَطَ عَمَلَهُ الطَّوِیلَ، وَجَهْدَهُ الْجَهِیدَ (الجمیل)، وَكانَ قَدْ عَبَدَ اللهَ سِتَّةَ آلاَفِ سَنَة، یدْرَی مِنْ سِنِی الدُّنْیا أَمْ مِنْ سِنِی الاْخِرَةِ، عَنْ كبْرِ سَاعَة وَاحِدَة. فَمَنْ ذَا بَعْدَ إِبْلِیسَ یسْلَمُ عَلَی اللهِ بِمِثْلِ مَعْصِیتِهِ؟: خداوند مخلوقات خود را با اموری كه آگاهی ندارند آزمایش می كند (شرط ایمان)، تا بد و خوب تمیز داده شود و تكبّر و خودپسندی را از آن ها بِزداید و خود بزرگ بینی را از آنان دور كند، پس، از آنچه خداوند نسبت به ابلیس انجام داد عبرت گیرید، زیرا اعمال فراوان و كوشش های مداومِ او را با تكبّر از بین برد. او شش هزار سال عبادت كرد كه مشخص نیست (شما نمی فهمید) از سال های دنیا یا آخرت است. اما با ساعتی تكبّر همه را نابود كرد. چگونه ممكن است پس از ابلیس، فرد دیگری همان اشتباه را تكرار كند و سالم بماند؟! نه، هرگز!... بین خدا و خلق، دوستیِ خاصّی وجود ندارد كه به خاطر آن، حرامی را كه بر جهانیان ابلاغ فرموده حلال بدارد!.[7]

حضرت علی (علیه السّلام) در مورد صفت و نشانه یك پرهیزكار فرمودند: «در دین داری نیرومند، نرمخو و دور اندیش است، دارای ایمانی پر از یقین، حریص در كسب و دانش، با داشتن علم بردبار، در توانگری میانه رو، در عبادت فروتن، در تهی دستی آراسته، در سختی ها بردبار، در جستجوی كسب حلال، در راه هدایت شادمان و پرهیز كننده از طمع ورزی، است.»[8]

معرفی مخبتین

«و اشرح فیه صدری بانابه المخبتین بامانك یا امان الخائفین؛

و شرح صدر مردان فروتن و خداترس را به من عطا فرما به حق امان بخشی خود ای ایمنی دل های ترسان.»

حال منتخبین چه كسانی هستند؟ در دعای این روز نكته اساسی كه به آن تاكید شده است، خضوع و خشوع و فروتنی در مقابل ذات اقدس پروردگار است به طوری كه در این روز از خداوند درخواست می كنیم آنچه را كه در صفات و اعمال خالصان و خاشعان و فروتنان وجود دارد، نصیب ما كند، اما در اینجا می خواهیم بدانیم مخبتین به چه معناست؟

مخبتین به معنای فروتنان است، آن هم فروتنانی كه فروتنی آنان فقط در مقابل پروردگار جهان و جهانیان است، حال شاید سوال كرد كه فروتنان چه كسانی هستند؟ كه در جواب باید بگوییم فروتنی یكی از صفات بارز مؤمنان تقواپیشه است كه شب و روز خود را به تقوا و پرهیزكاری می گذرانند.

چنانچه حضرت علی (علیه السّلام) در مورد صفت و نشانه یك پرهیزكار فرمودند: «در دین داری نیرومند، نرمخو و دور اندیش است، دارای ایمانی پر از یقین، حریص در كسب و دانش، با داشتن علم بردبار، در توانگری میانه رو، در عبادت فروتن، در تهی دستی آراسته، در سختی ها بردبار، در جستجوی كسب حلال، در راه هدایت شادمان و پرهیز كننده از طمع ورزی، است.»[9]

با توجه به فرموده آن بزرگوار در می یابیم كه مخبتین همان پرهیزكاران هستند كه شب و روز خود را به ذكر و یاد خداوند به پایان می برند كه ما نیز در این روز از خداوند می خواهیم شرح صدری را كه مردان پرهیزكار و فروتن دارند، به ما نیز عطا كند.

پی نوشت ها

[1] دعای روز پانزدهم ماه مبارك رمضان.

[2] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.

[3] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.

[4] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.

[5] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.

[6] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.

[7] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۲.

[8] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۳.

[9] امام علی علیه السلام، نهج البلاغه، خطبه۱۹۳.

لینک کوتاه :