فصل عبادت

اللهمَ اجْعلْ صِیامی فـیه صِیـام الصّائِمینَ و قیامی فیهِ قیامَ القائِمینَ[1]

خداوندا! روزه ام را در این ماه روزه روزه داران قرار ده و شب زنده داری ام را شب زنده داری شب زنده داران

اقسام روزه

خدایا روزه مرا روزه صائمین قرار بده؛ صائمین چه كسانی هستند؟

سه نوع روزه داریم؛ ۱- روزه عام ۲- روزه خاص ۳- روزه خاص الخاص

روزه عام

همان روزه ای است كه عموم مردم می گیرند؛ نمی خورند و نمی آشامند، ولی متأسفانه به نامحرم هم نگاه می كند؛ گناه هم می كند؛ حجابش را هم مراعات نمی كند. بنابراین روزه عام روزه ای هست كه انسان تنها از اموری كه روزه را باطل می كند خودداری می نماید.

روزه خاص

: روزه ای است كه روزه دار علاوه بر اینكه از خوردن و آشامیدن خودداری می كند اعضاء و جوارحش هم روزه دارد؛ چشمش را هم از معصیت می بندد؛ سحر كه روزه می گیرد نیت می كند كه خدایا من همه اعضاء و جوارحم روزه است؛ گوشم غیبت نمی شنود، زبانم غیبت نمی كند، و. .. این روزه خاص است.

حدیث:

قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (ع) إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُكَ وَ بَصَرُكَ وَ شَعْرُكَ وَ جِلْدُكَ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ لَا یَكُونُ یَوْمُ صَوْمِكَ كَیَوْمِ فِطْرِكَ[2]

امام صادق(ع) فرمود: وقتی روزه می گیری باید گوش تو هم روزه باشد ( از گناهان مربوط به گوش مثل گوش دادن به غیبت و....)جداً پرهیز كنید، چشمت هم باید روزه باشد، پوستت هم باید روزه باشد؛ موی سرت هم باید روزه داشته باشد؛ خانم ها باید حجابشان را رعایت كنند این نكته را باید توجه داشته باشیم كه تعیین حدود حجاب بر عهده مرجع تقلید است نه رییس جمهور، رییس مجلس و یا هر مسئول دیگری، بانوان باید مرز حجاب خود را از مرجع تقلیدشان بپرسند مراجع تقلید اسلام شناس هستند و هركسی نمی تواند خودش در مسایل دینی رای دهد.

روزه خاص الخاص

این روزه، روزه ای هست كه غیر از خدا هیچ چیز دیگری در دل روزه دار نباشد؛

ای یك دله صد دله؛ دل یك دله كن

مهر دگران را ز دل خود یله كن

اگر در ماه رمضان همه كارها برای خدا باشد؛ روزه خاص الخاص تحقق می یابد و از این رو در دعا از خدا می خواهی اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ یعنی خداوندا روزه مرا روزه خاص الخاص قرار بده.

روایات قابل توحه در این زمینه

در حدیثی گران قدر از پیامبر اعظم (صلی الله علیه و آله) نیز داریم كه فرمودند: «اذاغتاب الصائم افطر؛[3] هرگاه روزه دار غیبت كند روزه اش را خورده است».

و در حدیث دیگری می فرمایند: «من اغتاب امرء مسلما بطل صومه ونقض وضوؤه؛[4] هر كه غیبت مسلمانی را نماید روزه و وضویش باطل می گردد.»

از این دو حدیث گران بها در می یابیم كه روزه فقط با گرسنگی و تشنگی كشیدن محقق نمی گردد و غیر از موارد ذكر شده در رساله عملیه كه باعث ابطال روزه می گردد، عوامل دیگری چون غیبت نیز روزه فرد مسلمان را باطل می نماید و از این رو روزه واقعی روزه ای است كه باید در آن تمام اعضا و جوارح انسان روزه دار باشد. به طوری كه فرد روزه دار باید از تمام اعمال قبیح چون (غیبت، فحش و ناسزا، خشم و غضب، نگاه به نامحرم و...) دوری نماید.

چنانچه امام صادق علیه السلام نیز در حدیثی چنین می فرمایند:

پدرم فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله از زنی روزه دار شنید كه به كنیزش فحش می داد پس دستور داد طعامی حاضر نمودند و به آن زن فرمود: بخور، پاسخ داد: ای رسول خدا! من روزه ام، آنگاه پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: «یف تكونین صائمه وقد سببت جاریتك؟ ان الصوم لیس من الطعام و الشراب و انما جعل الله ذلك حجابا عن سواهما من الفواحش من الفعل و القول یفطر الصائم ما اقل الصوام و اكثر الجواع؛[5] تو چه روزه داری كه به كنیزت فحش دادی؟ به راستی كه روزه، خودداری از خوردن و آشامیدن نمی باشد، فقط و فقط خداوند آن را (روزه را) به عنوان مانعی از سایر زشتی های گفتاری قرار داده است، زشتی هایی كه روزه روزه دار را می شكند (باطل می كند) چقدر روزه داران (حقیقی) اندك و گرسنگان فراوانند»

روزه صحیح و كاملی كه خدا برای كامل نمودن روزه دار مقرر فرموده، قطعاً شامل خودداری اعضای بدن از گناه می باشد، و روزه كامل تر این است كه علاوه بر آن، قلب را از یاد غیر خدا باز داشته و از هر چه غیر اوست روزه بگیرد.

نگه داشتن فرودگاه ایمان برای نزول ملائكه

باید دل های خود را برای خدا خالی كنیم، ملائكه شب احیاء فرود می آیند، ولی فرودگاه دلمان را پیدا نمی كنند؛ تعلقات به مال، زن، بچه و دنیا جایی برای نزول ملائكه باقی نگذاشته است دل اگر خالی باشد آن وقت «تنزل الملائكة و الروح »[6]

تحقق می یابد و اگر این گونه نباشد ملائكه در شب احیاء بر دل شما فرود نمی آیند؛ در ماه رمضان كاری بكنیم كه جا برای نزول ملائكه داشته باشیم.

سخنی از میرزا جواد ملكی تبریزی

در روایات آمده است: «غیبت، دروغ، نگاه (حرام) پی در پی، دشنام دادن و ظلم - كم باشد یا زیاد -، باعث باطل شدن روزه می شود، و روزه، فقط خودداری از خوردنی و آشامیدنی نیست، هنگام روزه گوش، چشم، زبان و. .. باید روزه بگیرند. دست و پایت را نگهدار و بسیار سكوت كن مگر از خیر. و با نوكرت رفق و مدارا نما. از جدال و آزار رساندن به نوكر خودداری كن و وقار روزه را داشته باش و وقتی روزه ای با زمانی كه روزه نیستی باید با هم فرق داشته باشند.» رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم فرمودند: «آسان تر ین چیزی كه خداوند در روزه بر روزه دار واجب نموده، خودداری از خوردنی و آشامیدنی است.» فقها به صحت روزه بعضی از آن ها فتوا داده اند. جمع بین روایات بالا با روایتی كه از رسول اكرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم وارد شده و سخن فقها در این است كه بگوییم، منظور از صحت در احادیث فوق این است كه« چنین روزه ای مورد قبول خداوند است» و منظور از صحت در كلام فقها این است كه «چنین روزه ای قضای آن را ساقط می كند».

خلاصه این كه روزه صحیح و كاملی كه خدا برای كامل نمودن روزه دار مقرر فرموده، قطعاً شامل خودداری اعضای بدن از گناه می باشد، و روزه كامل تر این است كه علاوه بر آن، قلب را از یاد غیر خدا باز داشته و از هر چه غیر اوست روزه بگیرد. هنگامی كه انسان ماهیت روزه، درجات و فلسفه تشریع آن را فهمید، ناچار باید از هر گناه و حرامی، به خاطر قبول روزه اش خودداری كند، و الا مسئول بوده و به خاطر اینكه اعضای بدنش روزه نگرفته اند، مجازات می شود، و ساقط شدن قضای روزه به این معنا نیست كه انسان را در روز قیامت از مجازات نجات دهد.[7]

ویژگی قائمین

وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ

خدایا در ماه رمضان قیام مرا قیام قائمین قرار بده؛ یعنی شب كه نماز شب می خوانم، قیامم قیام قائمین باشد، قائمین آن هایی هستند كه در نماز از خوف خدا گریه و زاری می كنند

باید نماز، نمازی باشد كه از روی عشق باشد؛ چرا كه خروس هم نماز شب می خواند، ولی عشق ندارد لذا شاعر گفته:

ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز

كان سوخته را جان شد و آواز نیامد[8]

«قیام ما را قیام قائمین قرار بده»؛ یعنی نماز مرا نماز عاشقانه قرار بده؛ برای نماز شب از خواب باید بپریم نه اینكه ساعت كوك كنیم تا بیدار شویم.

بعد دیگری كه از این قسمت از دعا برداشت می شود این است كه؛ در اینجا منظور از قیام شاید اقامه نماز و یا به عبارت دیگر هر نوع برخاستی كه امر خیری در آن باشد، همانند (بیداری در سحرهای ماه رمضان برای سحری خوردن و یا دعا و مناجات نمودن، افطار نمودن روزه، كمك نمودن به مستمندان و...) كه همه این ها نوعی قیام می باشد، فقط مهم این است كه هدف و قصد و نیت، رضای خداوند باشد یعنی اراده هر كاری را نمودیم فقط رضای خدا را در نظر بگیریم.

اللهمّ اعنّی فیهِ علی صِیامِهِ وقیامِهِ وجَنّبنی فیهِ من هَفَواتِهِ وآثامِهِ وارْزُقْنی فیهِ ذِكْرَكَ بِدوامِهِ بتوفیقِكَ یا هادیَ المُضِلّین. خدایا یاری كن مرا در این روز بر روزه گرفتن و عبادت و بركنارم دار در آن از بیهودگی و گناهان و روزیم كن در آن یادت را برای همیشه به توفیق خودت ای راهنمای گمراهان.

فواید فردی روزه

«اَللّهُمَّ اَعِنّی فیهِ عَلی صِیامِهِ وَقِیامِهِ»[9]

خدایا كمك كن در این ماه روزه بگیریم و شب زنده داری كنیم. اگر خدا كمك كند، گرسنگی را نمی فهمیم. عبادت شب و سحر، دعاهای ابوحمزه ثمالی و افتتاح را انجام می دهیم. گاهی افرادی غصه می خورند كه ماه رمضان چگونه روزه بگیریم؟ خوب دعا كنید و خدا كمكتان می كند.

روزه چیست و چه فوایدی دارد؟! روزه طبق آنچه در لغت و رساله های عملیه آمده است، عبارت است از: خودداری كردن شخص از خوردن و آشامیدن و دیگر مبطلات روزه (كه در رساله های عملیه ذكر گردیده است) و نیز پرهیز از گناهان اعضا و جوارح و در نهایت هرگونه خودداری قلبی شخص روزه دار از توجه به غیر خداوند.

برای روزه فواید و آثار زیادی ذكر گردیده است كه به بعضی از آن ها اشاره می گردد:

۱. یكی از فوائد روزه در اسلام تندرستی است. چنانچه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) فرمودند: «روزه بگیرید تا سالم بمانید.»[10]

و هرچه كه علم بیشتر پیشرفت می كند، ابعاد مختلفی از فواید روزه داری معلوم می گردد.

روزه باعث تحریك انسان ها نسبت به همنوع خود می شود! چنانكه در روایتی آمده است: خداوند روزه را واجب كرد تا ثروتمندان و فقرا را همسان سازد.[11]

روزه باعث می شود تا ثروتمندان طعم تشنگی و گرسنگی را چشیده و به یاد فقرا و مستمندان بیفتند تا بدین وسیله عاطفه آن ها تحریك شده و بخشی از درآمد خود را به آنان اختصاص دهند

۲. سپر در برابر آتش جهنم است. حضرت رسول اكرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) می فرمایند: «الصوم جنه من النار»؛ روزه سپری در مقابل آتش جهنم است.[12]

۳. مایه اجابت دعا. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم): «لا ترد دعوه الصائم؛ دعای روزه دار رد نمی شود».[13]

۴. باعث بخشیده شدن گناهان. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) می فرمایند: هركس ماه رمضان را برای خدا روزه بدارد، تمام گناهانش آمرزیده می شود.[14]

۵. باعث می شود فرشتگان برایش دعا كنند. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم) در این باره می فرمایند: خداوند فرشتگان خود را موظف كرده است كه برای روزه داران دعا كنند.[15]

فواید اجتماعی روزه

البته این ها و ده ها فایده دیگر كه در آیات و روایات ذكر گردیده، اشاره ای بود به فواید و آثار فردی روزه. برای روزه فواید اجتماعی فراوانی ذكر گردیده كه به بعضی از آن ها اشاره می شود؛

۱. روزه باعث تحریك انسان ها نسبت به همنوع خود می شود! چنانكه در روایتی آمده است: خداوند روزه را واجب كرد تا ثروتمندان و فقرا را همسان سازد.[16]

روزه باعث می شود تا ثروتمندان طعم تشنگی و گرسنگی را چشیده و به یاد فقرا و مستمندان بیفتند تا بدین وسیله عاطفه آن ها تحریك شده و بخشی از درآمد خود را به آنان اختصاص دهند.

۲. روزه داری باعث خودداری شخص از خیلی از جرائم و صفات زشت اخلاقی و اجتماعی می گردد. از جمله آن ها: دروغ، مجادله و درگیری، غیبت، تهمت، فحش، سرزنش و خشم، مردم آزاری، معاشرت با مفسدان، سخن چینی، حرام خواری و... است بی تردید هر یك از این گناهان كه كنترل شود، باعث جلوگیری از آسیب های فراوان اجتماعی شده و باعث آرامش آن می گردد. «و ذكر دائمی را نصیبم فرما» باید دانست قرآن كریم علاوه بر ذكر زبانی، ذكر قلبی و یاد درونی را می ستاید. ذكر و فكر، همراه یكدیگر ارزش است. متاسفانه كسانی كه ذكر می گویند، ولی اهل فكر نیستند و كسانی اهل فكر هستند ولی اهل ذكر نیستند! ذكر یكی از نمونه های روشن عبادت است و ذكر خدا و نعمت های او، زمینه شكر و سپاس است، چنان كه غفلت از یاد خدا، مایه كفران است. ذكر یك نوع حضور قلبی است كه اثرات زیادی برای ذاكر دارد، از جمله؛ باعث توكل، معرفت، شكر، توجه دائمی به خداوند و جلوگیری از لغزش و گناه، محبت نسبت به قلب هستی یعنی خداوند، امید و رجاء و... می شود. ذكر مقام انسان را تا جایی بالا می برد كه می فرماید: تو یاد من باش، تا من هم یاد تو باشم. «فاذكرونی اذكركم؛[17]»

انواع روزه

«وَجَنِّبْنی فیهِ مِنْ هَفَواتِهِ وَ اثامِهِ»[18]

خدایا ماه رمضان ما را از لغزش و گناه حفظ كن. بدبختی است كه آدم در ایام سال گناه كند و ماه رمضان هم به گناه ادامه دهد.در ماه رمضان باید تمام اعضا و جوارحمان روزه باشد. اگر روزه ای بگیریم كه چشمان، زبانمان، گوشمان، نامحرم ببیند، دروغ بگوید و غیبت بشنود، روزه مان «عام» می شود. اما به ما می گویند كه روزه خاص بگیرید، یعنی اعضا و جوارحت هم روزه باشند.

حدیث داریم؛ زمانی كه روزه می گیرید باید گوش و چشم و پوست بدنتان هم روزه بگیرند.باید اعضا و جوارحمان هم روزه باشند تا این روزه در ما اثر بگذارد.

البته یك روزه دیگر هم داریم كه روزه خاص الخاص است. در این روزه، قلبمان در ماه رمضان به غیر خدا متوجه نمی شود.

حدیث است كه اگر حیوانات ذكر نگویند، اسیر دام صیاد می شوند. این صداهایی كه از حیوانات می شنویم، ذكرهایی است كه توسط آنان بیان می شد. حتی درخت و بیابان و كوه و دشت هم ذكر می گویند

«وَارْزُقْنی فیهِ ذِكْرَكَ بدَوامِهِ»[19]

خدایا روزی كن كه در ماه رمضان یاد تو باشم. «ذكر»، هم یاد معنا می كند و هم معنای ذكر زبانی را می دهد. دائماً باید به یاد خدا باشم.

وی می گوید: حدیث است كه اگر حیوانات ذكر نگویند، اسیر دام صیاد می شوند. این صداهایی كه از حیوانات می شنویم، ذكرهایی است كه توسط آنان بیان می شد. حتی درخت و بیابان و كوه و دشت هم ذكر می گویند.

منبع: ویكی فقه

پی نوشت ها