بسته‌های موضوعی  /  تجربه نزدیک به مرگ  /  تبیین های مختلف تجربه نزدیك به مرگ

نقدهای دینی به تجربه نزدیك به مرگ و پاسخ ها

تعداد بازدید : 1926     تاریخ درج : 1399/05/29    

از پیامدهای NDE، گرایش بیشتر افراد به مذهب و معنویت می باشد. علاوه براین، وقایع رخ داده در NDE و نیز فضایی كه این NDE در آن به وقوع پیوسته است، اكثراً با آموزه های دینی از جهان پس از مرگ همخوانی دارد. ازاین رو برخی از پژوهشگران تجربه های نزدیك به مرگ، این پدیده فراروان شناختی را دلیلی بر اثبات حیات روح پس از مرگ یا بقای هشیاری بعد از مرگ می دانند. اما این مدعای پژوهشگران مورد انتقادات كلامی نیز قرار گرفته است.

 ناهمخوانی با آموزه های متون ﺩﻳﻨﻲ

آنچه در اغلب متون دینی آمده است، بر این مطلب دلالت دارد كه شخص مؤمن پس از مرگ، به سؤالاتی پاسخ می دهد و درپی آن وارد بهشت برزخی می شود و شخص كافر نیز پس از آنكه از پاسخ گویی به سؤالات خاص عاجز می ماند، وارد جهنم برزخی می شود. این در حالی است كه در گزارش های رسیده از تجربه گران، مطلبی دالِّ بر انجام سؤال و جواب، و ورود به بهشت و جهنم به چشم نمی خورد. این امر نشان می دهد كه پژوهشگران با دغدغه های كلامی نمی توانند به این تجارب تمسك كنند و آن را دلیلی بر اثبات حیات پس از مرگ بدانند. زیرا جهانی كه با این تجارب اثبات می شود، بسیار متفاوت تر است از جهانی كه توسط ادیان ابراهیمی، خصوصاً اسلام و مسیحیت توصیف شده است. لذا حق است كه این تجارب را همان طور كه جان هیك می گوید ناشی از فعالیت های مغزی افراد در معرض مرگ بدانیم و درعین حال، قطعیتی در سخن خود نداشته باشیم تا اینكه زمینه بحث و گفتگوی بیشتر برای كشف حقیقت میسر شود.

همچنین برخی از منتقدان بر این باورند كه، جاودانگی انسان چیزی است كه فقط در پرتو پذیرشِ خداوند و صدق پیامبران در تبلیغ آموزش های دینی قابل تبیین است. لذا این افراد معتقدند؛ دلایلی تجربی چون پدیده تجربه نزدیك به مرگ نمی تواند وجود بُعد غیرمادی انسان و حیات پس از مرگ مادی را اثبات نماید.

برای پاسخ گویی به این اشكال، توجه به این نكته ضروری است كه NDE را می توان به دو دسته تقسیم كرد: تجربهﻱ ﻧﺰﺩﻳﻚ به مرگ مثبت كه همان تجربه های نزدیك به مرگ معمول می باشند و به خاطرِ ویژگی ها و آرامشی كه به همراه دارند، «مثبت» خوانده می شوند و تجربهﻱ ﻧﺰﺩﻳﻚ به مرگ منفی كه به قلمروهای فراتجربی تجربه گران، كه آن را «جهنم» و «دوزخ» می نامند مربوط می شود. این تجربه ها، صلح آمیز و آرام نیستند؛ بلكه به عكس، كابوس گونه هستند. از ویژگی های مشترك تجربه نزدیك به مرگ منفی، ترس و اضطراب است. گاه در این تجربه، تجربه گران به محیطی ناآشنا كشیده شده، و به دلیلِ اعمال گذشته خود، آشكارا و یا تلویحاً مورد داوری قرار می گیرند.

از تفاوت های تجربه نزدیك به مرگ مثبت و منفی، محیطی است كه تجربه گران ادراك می كنند. تجربه گران تجربه های منفی محیط غیر مادی را مكانی جهنمی و بایر و به صورت غاری تاریك، مرطوب و مه آلود یا دریاچه ای از آتش و گوگرد گزارش می كنند. شیطان و یا سایر موجودات اهریمنی ممكن است در اینجا دیده شوند. در برگشت به بدن، تجربه گرانی كه تجربه منفی دارند، معمولاً احساس می كنند از یك سرنوشت وحشتناك رهایی یافته، تا زندگی خود را به سمت وسوی هدف بهتری تنظیم كنند.

بنابراین در پاسخ به اشكال های كلامی، توجه به سه نكته حائز اهمیت است:

الف) با توجه به مطالب ذكرشده، درست است كه در گزارش های رسیده از تجربه گران، اشاره مستقیمی به وجود بهشت و جهنم به چشم نمی خورد؛ اما، ویژگی های تجربه های نزدیك به مرگ، مكان غیر مادی آن، ملاقاتِ تجربه گران با افراد نورانی، و یا با افراد شیطانی كاملاً منطبق با آموزه های دینی است. هرچند كه این ادراكات در جزئیات، كاملاً مانند آموزه های دینی نباشد.

ب) در بررسی تجربه های نزدیك به مرگ، همواره باید در نظر داشت كه ادعای پژوهشگران NDE این است كه تجربه های نزدیك به مرگ، تنها حیات پس از مرگ را اثبات می كند؛ ولی هیچ تأكیدی وجود ندارد كه قطعاً همین اتفاقاتِ گزارش شده، پس از مرگِ حتمی و بی بازگشت، به وقوع بپیوندد.

ج) شاید یكی دیگر از دلایل تفاوتِ گزارش های تجربه گران با آموزه های دینی در این باشد كه درواقع NDE ادراكات و مشهودات «نزدیكِ» به مرگ است، نه خود مرگ. مایكل سابوم دراین باره می گوید:

تجربه نزدیك به مرگ در لحظات رنگ باختن زندگی روی می دهد و افرادی كه این تجربه را گزارش می كنند، از مرگ بازنگشته اند، بلكه از مرحله ای بسیار نزدیك به مرگ بازگشته اند. ازاین رو این تجربه ها در شدیدترین حالت، رفتنِ تا نزدیك به مرگ بوده نه رویارویی با خودِ مرگ.

ریموند مودی در كتاب بازنگرشی بر زندگی پس از زندگی[i] بیان می كند كه گزارش های برخی از تجربه گران، حاوی سخنان قابل توجهی درموردِ شهری از نور است. تجربه گران معمولاً این شهر را، با عبارت «آسمانی» توصیف می كنند. توصیفِ تجربه گران از شهر نور، یادِ نوشته های كتب مقدس الهی را در خاطر همه زنده می كند.

ازطرفی، افرادی كه رویداد NDE را تجربه كرده اند، بارها درمورد رؤیتِ دورنمایی كامل از وقایع زندگی خویش گزارش داده اند. تمامی اعمال زشت و پسندیده آنها، به تنهایی یا در حضورِ موجودِ نورانی، به نمایش آمده است. افرادی كه این تجربه را داشته اند، از اعمال ناشایست خود اظهار ندامت، و از اعمال پسندیده خود اظهار مسرت می كنند. در اینجا می توان اظهار نمود، نوعی قضاوت و داوری در ارتباط با رفتار هر فرد در میان بوده است. نكته حائز اهمیت این است كه قضاوت و داوری، از طرف موجود نورانی كه پذیرنده است، مطرح نشده، بلكه خودِ تجربه گر در معرض این داوری قرار می گیرد.

تحلیل الهیات اسلامی و عرفانی از تجربه نزدیك به مرگ

در بررسی NDE از نگاه الهیات اسلامی باید به این نكته توجه داشت كه تجربه كننده درنتیجه سست شدن رابطه بین روح و بدنش، وارد دنیایی می شود كه در ادبیات دینی از آن به «برزخ» تعبیر شده است. این عالم بر عالم ماده احاطه دارد و مشاهدات فرد در آن عالم اتفاق می افتد. در این عالم، روح در شرایط جدیدی قرار می گیرد و اولین جایی است كه بعد از دنیا در بازگشت انسان به سوی حضرت حق و در حركت صعودی انسان به سوی خدای متعال وجود دارد. البته قسمت قابل ملاحظه ای از مباحث تجربه ها نزدیك به مرگ نیز می تواند با نظر به مسئله احتضار تحلیل گردد؛ زیرا شخص در حال احتضار نیز می تواند به علت به وجود آمدن حالت انقطاع و همچنین سست شدن تعلق روح به جسم مادی، بخشی از عالم برزخ را مشاهده كند.

اشارات و نكات موجود در آیات و روایات متون اسلامی دلالت بر این دارند كه ورود به برزخ بعد از مرگ، خود یك حركت تكاملی و سرفصلی از حركت كلی تكاملی انسان به سوی حضرت حق است كه با این انتقال، روح در افق بالاتری از وجود و هستی و كمالات قرار می گیرد. همچنین این امر دلالت بر این دارد كه روح بعد از ورود به برزخ، به مقتضای نظام برزخی و براساس راه و روش صحیح و درستی كه در نظام قبلی؛ یعنی نظام دنیوی داشته، به سیر و حركت خود و به تكامل و تقرب خود به سوی حضرت حق ادامه می دهد. زجر و فشاری كه در عالم برزخ با بالا رفتن شعور و درك و با روشن شدن چهره برزخی آلودگی ها و تعلقات و رنگ های غیرالهی و اوصاف و اخلاق و اعمال نامطلوب متوجه روح مؤمن می گردد، موجب تزكیه و طهارت روح او می شود و تا حدودی كه نظام برزخی اقتضا می كند، قسمت مهمی از حجاب ها را از چهره روح كنار می زند و صورت اصلی روح، تا حدودی جلوه می كند و این، همان تكامل روح است.

عوالم مثالی و برزخی به یك نظر و اعتبار، عالم مثال و به یك نظر و اعتبار، عوالم مثالی و برزخی است كه جلوات و ظهورات نازله عوالم تجرد و مجردات را داراست. در عوالم مثالی و برزخی، حقایق و موجودات عوالم تجرد در حدود و اندازه ها؛ یعنی در مرتبه نازله ای جلوه می كند. عوالم مثالی از عوالم تجرد نشأت گرفته و معلول آنها و قائم به آنهاست.

علاوه بر آموزه های دین اسلام، وقایعی دینی  تاریخی، از بازگشت مجدد اموات به حیات مادی گزارش شده است. افرادی كه همگی به اذن خدا مرده اند و بعد از مدت زمانی قابل توجه، زنده شده اند. داستان عزیر پیامبر، زنده شدن طایفه ای از بنی اسرائیل، احیای كشته بنی اسرائیل، احیای هفتاد تن از قوم یهود و زنده شدن حضرت عیسی (بنابر اعتقاد مسیحیان)، نمونه های بارزی از قطع كامل ارتباط روح از جسم، تعالی و سیر روح در عوالم فوق مادی و بازگشت مجدد به حیات دنیوی است.

تجربه «مرگ اختیاری» عرفا را می توان به عنوان شاهدی دیگر، در جهت تبیین تجربه نزدیك به مرگ دانست. در این حالت روح، به اختیار خودِ سالك از جسمش جدا می شود و به سیر و سلوك در عوالم هستی می پردازد؛ سپس به اراده وی، مجدداً به جسمش بازگشته و ادامه حیات می دهد با توجه به اینكه تعاریف متعددی از مرگ اختیاری عرفا ارائه داده اند، می توان لازمه وقوع همه آنها را تزكیه، تذهیب و كسب درجات عالیه نفس و مهم ترین ركن آن را كشف و مشاهده عوالم دیگر دانست.

آنچه را كه در تجربه نزدیك به مرگ رخ می دهد، می توان به گونه ای شبیه به مرگ ارادی عرفا دانست با این تفاوت كه موت اختیاری، به اراده سالك است اما تجربه نزدیك به مرگ خلاف این است. بنابراین در NDE، هنگام احتضار، رابطه و تعلق روح و بدن به كمترین حد خود می رسد. حقیقت و اصل انسان؛ كه همان روح اوست، متوجه عالم مثال یا برزخ می شود و مشاهدات و مكاشفاتی برای او رخ می دهد. اما آنچه كه هر دو پدیده به اثبات می رسانند، وجود بعد غیرمادی انسان و نیز توانایی آن در داشتن فعالیت هایی جدای از بدن است. شنیده ها و دیده های تجربه گران تجربه نزدیك به مرگ، و همچنین مشاهدات عرفا و فلاسفه در تجربه انسلاخ از بدن، گواهی بر فعالیت روح جدای از بدن است. پس مادام كه روح بتواند فعالیتی جدای از بدن داشته باشد، می تواند بعد از فنای جسم نیز، باقی بماند.

بررسی های بیشتر درباره همسانی ها و تفاوت های عناصر تجربه نزدیك به مرگ با آیات قرآن، روایات، احادیث و مكاشفات عرفانی در این مقال نمی گنجد و نیازمند موشكافی های عمیق تر و نگارش مقاله های جداگانه می باشد.

منبع: اندیشه نوین دینی؛ پاییز 1393 - شماره 38؛ بررسی چیستی تجربه ی نزدیك به مرگ و نقد دیدگاه های متناظر با آن؛ ساعی، محبوبه؛ قاسمیان نژاد، علی نقی

پی نوشت

[i] Reflection on Life After Life.

 

×
لینک کوتاه :  
نویسنده : کاظم اصغری تاریخ : 1400/01/29

همانطور که در متن مقاله آمده، این تجربه، تجربه مرگ نیست و نزدیک به مرگ است. به این معنی که شخص در واقع به مراتب بیش از خواب از بدنش قطع تعلّق کرده و در مرز عالم مادّه و برزخ واقع شده و البتّه درجات این قطع تعلّق گاهی بیشتر و گاهی کمتر است. این تجربه‌های مکرّر مشترکاتی دارد و از این مشترکات می‌توان نتایجی گرفت و در همین حد هم قابل استفاده است و دلالت‌های آشکاری برای عظمت روح انسان و رابطه جسم و روح و وجود عالم دیگر دارد.

نویسنده : مرضیه تاریخ : 1400/01/26

نمیدونم واعظ کلیسا چه حرفهایی میزنه ولی ایات قران رو در تجربه ام عمیق تر و واضح تر دیدم....ملکوت السماوات والارض

نویسنده : ناشناس تاریخ : 1400/01/10

در برزخ قضاوتی وجود نداره اما در قیامت از نورهای اطراف جسممان مشخص میشه که با ایمان بوده ایم یا نه افراد بهشتی چشم برزخی میشوند و خدا را میبینند اما افراد گناهکار و کسانی که به خدا ایمان ندارند هیچ گاه نه در این دنیا و نه در آخرت خداوند را نمی بینند نیاز به قضاوت هم نیست چون خدا قاضی است و در کنار تک تک ما بوده وهست و ما را دیده و نمیتوانیم دروغ بگوییم که فلان گناه را در دنیا انجام نداده ایم...خود من از تجربه کنندگان نزدیک به مرگ هستم باید بگویم واو به واو قرآن کلام خداست و خدا و فرشتگان محافظ و شیطان جن و شیطان انس که در قرآن گفته شده وجود دارند

نویسنده : مینا تاریخ : 1399/11/28

میشه بیشتر از زندگی پس از مرگ.بگین

نویسنده : خانم تاریخ : 1399/11/03

میشه بفرمایید چه چیزهایی مشاهده کردید؟

نویسنده : رضا تاریخ : 1399/10/16

سلام یه جا نوشتین که نکته حائز اهمیت این است که قضاوت و داوری، از طرف موجود نورانی که پذیرنده است، مطرح نشده، بلکه خودِ تجربه گر در معرض این داوری قرار می گیرد. پس بعد از مرگ انسان، خدا قضاوتی روی اعمال انسان نداره.درسته؟

نویسنده : مرضیه تاریخ : 1400/01/26

در جایی از قران امده که خداوند قضاوت را در برخی جاها به خود انسان واگذار میکند ۱۴ اسرا

نویسنده : امیر صفا تاریخ : 1399/10/06

سلام و عرض ادب بنده در یک حادثه دلخراشی از طبقه سوم ساختمان پرت شدم وسط خیابان به مدت ۱۸ ساعت روح از کالبدم کاملا جداشد چون خودم را میدیدم که خاکی و دربداغون کنار خیابان افتاده بودم وهمه این هیجده ساعت تجربه عجیبی بود که در سردخانه روحم برگشت دوباره احیا شدم

نویسنده : تجربه کننده نزدیک به مرگ تاریخ : 1399/09/17

من از تجربه کنندگان نزدیک به مرگم باید بگویم با تجربه ای که دارم باید بگویم واو به واو قرآن درست است و طبق گفته پروردگارمان در قرآن تناسخی وجود ندارد حتی به برزخ رفته ام پیامبران و خدا شیطان جن و شیطان انس و فرشته های محافظ را دیده ام اصلا کسی که به تناسخ ایمان دارد یعنی خلاف حرف پروردگار و این افراد بدون اینکه بدانند کافر محسوب میشوند و خودکشی افرادی که در برزخ وارد میشوند رادیده ام آنها در سیاهی می افتند و هیچگاه نور خداوند را نخواهند دید