توحید صفاتی

صفات او عین ذات اوست

توحید صفاتی یعنی درک و شناسایی ذات حق به یگانگی عینی با صفات و یگانگی صفات با یکدیگر.توحیدذاتی به معنی نفی ثانی داشتن و نفی مثل و مانند داشتن است و توحید صفاتی به معنی نفی هر گونه کثرت و ترکیب از خود ذات است.

ذات خداوند درعین اینکه به اوصاف کمالیه جمال و جلال متصف است، دارای جنبه های مختلف عینی نیست.اختلاف ذات با صفات و اختلاف صفات با یکدیگر لازمه محدودیت وجود است.برای وجود لایتناهی همچنانکه دومی قابل تصور نیست، کثرت و ترکیب و اختلاف ذات و صفات نیزمتصور نیست.توحید صفاتی مانند توحید ذاتی از اصول معارف اسلامی و از عالی ترین و پر اوج ترین اندیشه های بشری است که بخصوص در مکتب شیعی تبلور یافته است.در اینجا فقط به بخشی از یک خطبه نهج البلاغه که هم تاییدی بر مدعاست و هم توضیحی برای این بخش است، اشاره می کنیم.در اولین خطبه نهج البلاغه چنین آمده است: الحمد لله الذی لا یبلغ مدحته القائلون و لا یحصی نعماءه العادون، و لا یؤدی حقه المجتهدون، الذی لا یدرکه بعد الهمم، و لا یناله غوص الفطن، الذی لیس لصفته حد محدود و لا نعت موجود...

سپاس ذات خدا را، آنکه ستایش کنندگان نتوانند به ستایش او برسند و شمار کنندگان نتوانندنعمتهای او را برشمارند و کوشندگان نتوانند حق بندگی او را ادا نمایند، آنکه همتهاهر چه دور پروازی کنند کنه او را نیابند و زیرکیها هر اندازه در قعر دریاهای فطانت فرو روندبه او نرسند، آنکه صفت او را حد و نهایتی و تغیر و تبدلی نیست...

در این جمله ها - چنانکه می بینیم - از صفات نامحدود خداوند یاد شده است.

بعد از چند جمله می فرماید: کمال الاخلاص له نفی الصفات عنه لشهادة کل موصوف انه غیر الصفة و شهادة کل صفة انها غیر الموصوف⁽¹⁾ فمن وصف الله سبحانه فقد قرنه و من قرنه...

اخلاص کامل،نفی صفات از پروردگار است، زیرا موصوف گواهی می دهد که ذاتش غیر ازصفت است و صفت گواهی می دهد که او چیزی است غیر از موصوف، و هر کس خداوندرا به صفتی توصیف کند، ذات او را مقارن چیز دیگر قرار داده و هر کس خدا را مقارن چیزی قرار دهد...الی آخر.

در این جمله ها، هم برای خداونداثبات صفت شده است(الذی لیس لصفته حد محدود)و هم از او نفی صفت شده است(لشهادة کل صفة انها...)از خود این جمله هامعلوم است که صفتی که خداوند موصوف به آن صفت است صفت نامحدود به نامحدودیت ذات است که عین ذات است، و صفتی که خداوند مبرا و منزه از اوست صفت محدود است که غیر ذات و غیر از صفت دیگر است.پس توحید صفاتی یعنی درک و شناختن یگانگی ذات و صفات حق.

.............................................................. 1.[در نهج البلاغه، دو جمله اخیر با تقدم و تاخر ذکر شده است.]