گنجینه معارف

امام زمان - عج - در آینه احکام

عنوانی که ایشان برای روایات این بحث انتخاب فرموده، این است: «بَابُ تَحْرِیمِ تَسْمِیةِ الْمَهْدِی(عج) وَ سَائِرِ الْأَئِمَّةِ(ع) وَ ذِکرِهِمْ وَقْتَ التَّقِیةِ وَ جَوَازِ ذَلِک مَعَ عدَمِ الْخوْف؛[10] باب حرام بودن نام بردن از حضرت مهدی و سایر امامان معصوم(ع) در زمان تقیه و جواز نام بردن از آن بزرگواران در زمان عدم خوف. آنگاه در پایان همین باب (باب 33) می فرماید: «أَقُولُ وَ الْأَحَادِیثُ فِی التَّصْرِیحِ باسْمِ الْمهْدِی مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ(عج) وَ فی الْأَمْرِ بِتَسْمِیتِهِ عُمُوماً وَ خُصُوصاً تَصْرِیحاً وَ تَلْوِیحاً فِعْلًا وَتَقْرِیراً فِی النُّصُوصِ وَ الزِّیارَاتِ وَ الدَّعَوَاتِ وَ التَّعْقِیبَاتِ وَ التَّلْقِینِ وَ غَیرِ ذَلِک کثِیرَةٌ جِدّاً قَدْ تَقَدَّمَ جُمْلَةٌ مِنْ ذَلِک وَ یأْتِی جُمْلَةٌ أُخْرَی وَ هُوَ دَالٌّ عَلَی مَا قُلْنَاهُ فِی الْعنْوَان؛[11] نظر من این است که احادیث در تصریح به نام حضرت مهدی به عنوان محمد بن الحسن(عج) و امر به نام بردن از ایشان به طور عمومی و خصوصی فراوان است، چه با تصریح و چه با اشاره. آیت الله مکارم نیز در این زمینه می نویسد:[13] «قائل شدن به حرمت تلفظ نام امام زمان(عج) با جواز تلفظ به «م ح م د» احتیاج به تعبّد شدید در خصوص این کلمه دارد، مگر چه نقصی در نام آن حضرت وجود دارد که صریحاً نباید ذکر شود؛ اما با کنایه اشکال نداشته باشد؟» و نیز چنانچه کسی ادعا نماید فلان وقت زمان «پایان دنیا» است، مردم موظفند او را تکذیب نمایند؛ زیرا تا وعدة خدا مبنی بر ظهور آن حضرت و اقامة عدل و داد توسط ایشان محقق نشود، پایانی برای دنیا نخواهد بود.

چکیده ماشینی


منبع : مبلغان» خرداد - تیر 1392 - شماره 166 , ربانی، جعفر تعداد بازدید : 4479     تاریخ درج : 1398/01/29    

مقدمه

فقها و محدثین در مورد امام زمان(عج) احکامی را بیان فرموده اند که ما آنها را در ضمن چند نکته بیان می کنیم:

نکته اول: اعتقاد به حضرت حجت(عج)

برخی از اموری که در مورد امام زمان(عج) اعتقاد به آنها لازم است، به این شرح می باشند:

الف) واجب است اعتقاد به آن حضرت به عنوان دوازدهمین امام معصوم، همان طور که اعتقاد به امامان قبل از ایشان نیز لازم است؛ زیرا اعتقاد به تمامی دوازده امام واجب می باشد. به این مسئله «واجبات عام مجموعی» گفته می شود[1] که صاحب جواهر(ره) (م 1266- 1192 ق) در این زمینه می نویسد: «إنکار بعضهم کإنکار الجمیع؛[2] انکار بعضی از امامان معصوم(ع) مانند انکار تمام آنهاست.» بر این اساس، توقف در هیچ یک از ائمة دوازده گانه(ع) جایز نیست و در هر جا که واجب یا مستحب است نام آن امامان معصوم(ع) برده شود (مانند خطبه ها و تلقینها) باید نام تمامی آن بزرگواران را ببرند.

ب) واجب است اعتقاد به تولد و حیات امام زمان(عج)؛ زیرا از بدیهیّات نزد شیعه این است که: «لَولَا الْحُجَةُ لَسَاخَتِ الْأَرْض باَهْلِهَا؛ اگر زمین خالی از حجت باشد، بر اهلش فرو می ریزد.»

امام علی(ع) می فرمایند: «اللَّهُمَّ بَلَی لَا تَخْلُو الْأَرْضُ مِنْ قَائِمٍ لِلَّهِ بِحُجَّةٍ إِمَّا ظَاهِراً مَشْهُوراً وَ إِمَّا خَائِفاً مَغْمُوراً لِئَلَّا تَبْطُلَ حُجَجُ اللَّه وَ بینَاتُه؛[3] پروردگارا! آری زمین از کسی که بوسیلة حجت، دین خدا را بر پا دارد، خالی نخواهد ماند؛ که او یا آشکار و شناخته شده، و یا خائف و نهان، تا حجج و بیّنات خداوند باطل نگردد.» و نیز امام سجاد(ع) فرمودند: «لَوْ لَا ما فِی الْأَرضِ مِنَّا لَسَاخَتِ الْأَرضُ بِأَهلِهَا؛[4] اگر بر روی زمین یکی از ما خاندان نباشد، زمین اهل خود را فرو خواهد برد.»

ج) واجب است اعتقاد به امام زمان(عج) به عنوان دادگستر جهانی و مصلح کل؛ «رسول گرامی اسلام (ص)می فرماید: مَن أَنْکرَ خُروُجَ الْمهْدِی(عج) فَقَدْ کفَرَ بِمَا اَنْزَلَ عَلَی مُحَمَّدٍ(ص)؛[5] کسی که خروج حضرت مهدی (عج) را منکر شود، بر آنچه بر محمد(ص) نازل شده، کافر گشته است.»

«آن حضرت(ص) در جای دیگری می فرماید: مَنْ أَنکرَ الْقائِمَ منْ وُلْدِی فَقَدْ أَنْکرَنِی؛[6] کسی که قائم از فرزندان مرا انکار کند، مرا انکار کرده است.»

نکته دوم: نام امام زمان (عج)

در مورد نام ایشان مطالبی قابل توجه است:

الف) نام گذاری فرزندان به نام آن حضرت: مستحب است فرزندانمان به یکی از نامهای امام زمان(عج) و همین طور سایر امامان معصوم(ع) نام گذاری گردند. ابن ادریس حلی(ره) (م 598 ق) در این زمینه می نویسد: «مِن حقّ الولد علی والده ان یحسن اسمه و یستحبّ من الأسماء أسماء الأنبیاء و الأئمة(ع) و أفضلها اسم نبینا و الأئمة من ذریته(ع) و بعد ذلک العبودیة للَّه تعالی دون خلقه؛[7] از حق فرزند بر پدر این است که نام نیک برای او انتخاب نماید و مستحب است که از میان اسماء، نام انبیا و ائمه(ع) را انتخاب کند و بهترین اسمها نام پیامبر(ص) و امامان و فرزندان آن حضرت(ع) است و بعد از آن نامی که دلالت بر بندگی خدا داشته باشد (مانند عبدالله) نه آنچه دلالت بر بندگی خلق می کند (مانند عبد الامیر).»

ب) گذاشتن دست بر سر و قیام هنگام شنیدن نام امام زمان(عج): در این زمینه روایتی وجود دارد که: وقتی «دِعبِل» قصیدة معروف خود به نام «مدارس آیات» را برای امام رضا(ع) خواند، هنگامی که نام امام زمان(عج) به میان آمد، حضرت رضا(ع) دست مبارک خود را بر سر گذاشتند و تواضع نموده، قیام کردند و برای فرج ایشان دعا نمودند. در استفتایی که از مرحوم آیت الله حاج شیخ جواد تبریزی(ره) (م 1427 ق) صورت گرفته است، ایشان نیز همین گونه پاسخ داده اند.[8]

ج) بردن نام امام زمان(عج) در زمان غیبت: می دانیم که امام زمان(ع) هم نام و هم کنیة پیامبر اکرم(ص) می باشند؛ ولکن روایاتی وارد شده است دال بر اینکه نباید در زمان غیبت آن حضرت نام اصلی ایشان برده شود. از این رو، برخی از فقها به لقب یا کنیه و یا به حروف مقطعه (م ح م د) از آن حضرت نام می برند. روایات در این زمینه به چنددسته تقسیم می گردند؛ در بعضی از آنها مطلقا از نام بردن حضرت به این نام منع شده است و در برخی تفصیل بین حالت خوف و عدم خوف وجود دارد. بر این اساس، اقوال فقها نیز مختلف شده است.

مرحوم میرزای نوری (م 1320ق) بابی را در «مستدرک» منعقد نموده اند تحت عنوان: «بَابُ تَحْرِیمِ تسْمِیةِ الْمهْدِی(عج) وَ سائِرِ الْأَئِمةِ(ع) وَ ذِکرِهمْ وَقْتَ التَّقِیةِ وَ جَوَازِ ذَلِک مَعَ عَدَمِ الْخَوْفِ إِلَّا الْمَهْدِی(عج) فَإِنَّهُ لَا یسَمَّی بِاسْمِهِ إِلَی وَقْتِ الظُّهُورِ؛[9] باب حرمت نام بردن امام زمان و سایر ائمه(ع) در زمان تقیه و جواز نام بردن آن بزرگواران در وقت عدم خوف، مگر نام امام زمان(عج) که جایز نیست تا زمان ظهور.»

گمان می رود نظر صاحب وسائل الشیعه(ره) (م 1104 ق) و برخی دیگر از بزرگان در این زمینه نظر صحیح و صائبی باشد؛ زیرا ایشان قائل به تفصیل بین حالت خوف و تقیه و عدم آن هستند. عنوانی که ایشان برای روایات این بحث انتخاب فرموده، این است: «بَابُ تَحْرِیمِ تَسْمِیةِ الْمَهْدِی(عج) وَ سَائِرِ الْأَئِمَّةِ(ع) وَ ذِکرِهِمْ وَقْتَ التَّقِیةِ وَ جَوَازِ ذَلِک مَعَ عدَمِ الْخوْف؛[10] باب حرام بودن نام بردن از حضرت مهدی و سایر امامان معصوم(ع) در زمان تقیه و جواز نام بردن از آن بزرگواران در زمان عدم خوف.»

آنگاه در پایان همین باب (باب 33) می فرماید: «أَقُولُ وَ الْأَحَادِیثُ فِی التَّصْرِیحِ باسْمِ الْمهْدِی مُحَمَّدِ بْنِ الْحَسَنِ(عج) وَ فی الْأَمْرِ بِتَسْمِیتِهِ عُمُوماً وَ خُصُوصاً تَصْرِیحاً وَ تَلْوِیحاً فِعْلًا وَتَقْرِیراً فِی النُّصُوصِ وَ الزِّیارَاتِ وَ الدَّعَوَاتِ وَ التَّعْقِیبَاتِ وَ التَّلْقِینِ وَ غَیرِ ذَلِک کثِیرَةٌ جِدّاً قَدْ تَقَدَّمَ جُمْلَةٌ مِنْ ذَلِک وَ یأْتِی جُمْلَةٌ أُخْرَی وَ هُوَ دَالٌّ عَلَی مَا قُلْنَاهُ فِی الْعنْوَان؛[11] نظر من این است که احادیث در تصریح به نام حضرت مهدی به عنوان محمد بن الحسن(عج) و امر به نام بردن از ایشان به طور عمومی و خصوصی فراوان است، چه با تصریح و چه با اشاره. این دلیلها در ضمن نصوص و زیارات و دعاها و تلقینات و غیر اینها موجودند. برخی از آنها را قبلاً ذکر کردیم و برخی در آینده خواهند آمد و همگی آنها دلالت می کنند بر صحت آنچه در عنوان باب ذکر نمودیم در جواز نام بردن از آن حضرت به اسم «محمد» در زمان عدم خوف.»

و سپس در حاشیه می نویسد:[12] «بسیاری از فقها در کتب حدیث و اصول و کلام و غیر اینها به نام آن حضرت تصریح کرده اند، مانند: علامه، محقق، فاضل مقداد، سید مرتضی، شیخ مفید، سید بن طاوس و دیگران. قائلین به منع اندک می باشند. ما این بحث را در رساله ای مستقل تحقیق نموده ایم.»

آیت الله مکارم نیز در این زمینه می نویسد:[13] «قائل شدن به حرمت تلفظ نام امام زمان(عج) با جواز تلفظ به «م ح م د» احتیاج به تعبّد شدید در خصوص این کلمه دارد، مگر چه نقصی در نام آن حضرت وجود دارد که صریحاً نباید ذکر شود؛ اما با کنایه اشکال نداشته باشد؟»

برخی از مؤلفاتی که مستقلاً در مورد جواز و عدم جواز نام بردن از اسم اصلی امام زمان(عج) نگاشته شده عبارتند از:

1- شرعة التسمیة، از محقق داماد؛

2- تحریم التسمیة، از شیخ سلیمان ماخوری؛

3- کشف التعمیة، از شیخ حر عاملی.

د) ضرب سکه به نام حضرت مهدی(عج): نکتة دیگری که در مورد نام امام زمان(عج) باید طرح گردد این است که در بعضی مراسم یا مساجد و یا مکانهای دیگر رایج شده است که سکه به نام آن حضرت می زنند. این کار فی نفسه اشکال ندارد؛ ولی باید مواظب باشیم این سکه ها در جایی نامناسب نیفتند و زیر دست و پا قرار نگیرند. همچنین طبق فتوای بعضی از فقها در حال حدث اکبر و اصغر به بدن برخورد نکند.

ه) نام گذاری به نام حضرت مهدی(عج): نام گذاری مساجد، تکایا، خیابانها و... به نام امام زمان(عج) تعظیم شعائر الهی بوده و امری پسندیده است؛ ولی تلفظ به نام آن حضرت باید همراه با عظمت و احترام باشد، نه با وهن و سبک شمردن. تذکر این نکته نیز ضروری است که از نام گذاری مکانهایی که مناسبتی با نام امام زمان(عج) ندارند و احیاناً این نام گذاری همراه با توهین است، باید پرهیز شود، گرچه کسی که نام گذاری کرده اصلاً نیت سویی نداشته؛ بلکه نیّتش خیر باشد. بنابراین، وزارت فرهنگ و ارشاد و یا هر سازمان مربوطی باید در این مورد دقت لازم را به کار برند، و همچنین از بعضی از بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری که از نام حضرت و یا سایر ائمه(ع) استفاده نموده و ثروت مردم را غارت می کنند، جلوگیری به عمل آورند تا وهن یا خاطرة بدی از نام آن بزرگواران در اذهان باقی نماند.

نکته سوم: انجام افعال مستحبی به نیابت از امام زمان (عج)

صاحب عروة(ره) (م 1337 ق) در مورد نیابت از دیگران در انجام واجبات یا مستحبات می فرماید:[14] «نیابت از اشخاص زنده در انجام اعمال واجب جایز نیست، چه به صورت اجیر شدن باشد، یا به طور رایگان، اگرچه آن اشخاص عاجز از انجام تکلیف خود باشند، مگر در مورد حج که چنانچه شخص مستطیع باشد و خودش قادر بر انجام حج نباشد، می توان به نیابت از او حج بجا آورد. بله، جایز است انجام مستحبات و هدیه کردن ثواب آن به دیگران؛ اعم از زنده و مرده، و نیز نیابت از زندگان در بعضی از اعمال مستحبی جایز می باشد.»

بر این اساس، انجام اعمال مستحبی به نیابت از امام زمان (عج) جایز؛ بلکه دارای فضیلت فراوان است و می توان گفت: یکی از وظایف مؤمنین در عصر غیبت امام زمان(عج) انجام کار های مستحبی به نیابت از آن حضرت مانند حج و سایر اعمال مستحبی است؛ بلکه چنانچه از برخی روایات به دست می آید، نیابت از آن حضرت در کارهای مستحبی روش شیعیان در طول تاریخ بوده است.[15]

در استفتائی که از امام خمینی(ره) (م 1409 ق) در همین زمینه صورت گرفته است، سؤال شده که: آیا حج به نیابت از حضرت ولی عصر(عج) با توجه به اینکه آن حضرت در موسم حج تشریف دارند، جایز است یا نه؟ ایشان پاسخ می دهند: «اشکال ندارد.»[16]

بنابراین، شایسته است شیعیان و محبّان امام زمان(عج) پیوسته به یاد آن حضرت باشند و حداقل برخی از اعمال مستحبی خود همانند نمازهای مستحبی، قرائات قرآن، صدقات مستحبی و... را به نیابت از آن حضرت انجام دهند، و یا اینکه ثواب آن اعمال را به امام زمان(عج) هدیه نمایند. قدر متیقن از اعمالی که می توان ادعا نمود انشاءالله مورد قبول درگاه خداوند است، همین گونه اعمال می باشد.

نکته چهارم: نماز امام زمان(عج)

از نمازهای مستحبی، نماز امام زمان(عج) است؛ ولی قبل از ورد در این مبحث، یادآوری این مقدمه را لازم می دانیم که هر نمازی باید برای خدا انجام شود، پس وقتی گفته می شود: نماز امام زمان(عج) مقصود این است که دستور این نماز از آن حضرت (عج) صادر شده است؛ اما وقتی می خواهیم بخوانیم، حتماً باید برای خدا خوانده شود، وگرنه باطل خواهد بود.

اینک پس از این مقدمه به ذکر چند مطلب در مورد این نماز می پردازیم:

الف) کیفیت نماز امام زمان(عج):

علامه مجلسی(ره) کیفیت نماز امام زمان(عج) را به این صورت نقل می کند که: این نماز دو رکعت است، در هر رکعت پس از شروع سورة حمد، وقتی به جملة «ایاک نعبد و ایاک نستعین» رسیدی، آن را صد مرتبه تکرار می کنی و سپس حمد را ادامه داده و سوره را یک مرتبه می خوانی، آنگاه ذکر رکوع و سجده را هفت مرتبه می گویی و پس از سلام نماز یک مرتبه «لا اله الا الله» گفته، سپس تسبیحات حضرت زهرا(س) را می گویی و سر به سجده گذارده، صد مرتبه صلوات می فرستی.[17]

امّا محدّث بزرگ حاج شیخ عباس قمی(ره) (م 1359) در مفاتیح نماز امام زمان(عج) را به این صورت نقل کرده است که مختص به مسجد جمکران نیست: این نماز دو رکعت است. می خوانی در هر رکعت سورة حمد را تا «إِیاک نَعْبُدُ وَ إِیاک نَسْتَعِینُ» و چون به این آیه رسیدی، آن را صد مرتبه می گویی و سپس سوره را تمام می کنی، پس سورة «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» را یکبار می خوانی و چون از نماز فارغ شدی، این دعا را می خوانی: «اللَّهُمَّ عَظُمَ الْبَلَاءُ وَ بَرِحَ الْخَفَاءُ وَ انْکشَفَ الْغِطَاءُوَ ضَاقَتِ الْأَرْضُ بِمَا وَسِعَتِ السَّمَاءُ وَ إِلَیک یا رَبِّ الْمُشْتَکی وَ عَلَیک الْمُعَوَّلُ فِی الشِّدَّةِ وَ الرَّخَاءِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ محَمَّدٍ الَّذِین أَمَرْتَنَا بِطَاعَتِهِمْ وَ عَجِّلِ اللَّهمَّ فرَجَهُمْ بِقَائِمِهِمْ وَ أَظْهِرْ إِعْزَازَهُ یا مُحَمَّدُ یا عَلِی یا عَلِی یا مُحَمَّدُ اکفِیانِی فَإِنَّکمَا کافِیای یا مُحَمَّدُ یا عَلِی یا عَلِی یا مُحَمَّدُ انْصُرَانِی فَإِنَّکمَا نَاصِرَای یا مُحَمَّدُ یا عَلِی یا عَلِی یا مُحَمَّدُ احْفَظَانِی فَإِنَّکمَا حَافِظَای یا مَوْلَای یا صَاحِبَ الزَّمَانِ یا مَوْلَای یا صَاحِبَ الزَّمانِ یا موْلَای یا صَاحِبَ الزَّمَانِ الْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ أَدْرِکنِی أَدْرِکنِی أَدْرِکنِی الْأَمَانَ الْأَمَانَ الْأَمَان.»[18]

ب) شک در رکعات این نماز:

چنانچه انسان در نماز امام زمان(عج) شک کند که رکعت اول است یا دوم، مثل بقیة نمازهای مستحبی مخیّر است که بنا را بگذارد که رکعت اول است و یک رکعت دیگر بخواند، یا بنا بگذارد بر اینکه رکعت دوم است و در همان رکعت نماز را سلام دهد؛ ولی اگر به یک طرف گمان دارد، باید بنا را بر همان طرف بگذارد.[19]

ج) شک در اذکار:

چناچه انسان در ذکرهای این نماز شک کند، بنا را بر اقل بگذارد، مثلاً اگر نمی داند هشتاد مرتبه «ایاک نعبد و ایاک نستعین» گفته یا نود مرتبه، بنا را بر هشتاد مرتبه بگذارد و بیست مرتبة دیگر بگوید. و همچنین در مورد ذکرهای رکوع و سجده.[20]

د) عدم جواز گفتن اذان و اقامه:

نماز امام زمان(عج) مانند بقیة نمازهای مستحبی اذان و اقامه ندارد.[21]

ه) جواز خواندن آن در حال حرکت یا نشسته:

نماز امام زمان(عج) را مثل تمام نمازهای مستحبی می شود مخیراً ایستاده یا نشسته خواند، حتی کسی که قدرت بر ایستادن دارد. و نیز می شود این نماز و تمام نمازهای مستحبی را در حال راه رفتن خواند که در این صورت آرامش بدن و رو به قبله بودن لازم نیست و برای رکوع و سجود با سر اشاره می کند و نیز می شود این نماز را در صندلی وسیلة نقلیه خواند؛ اعم از قطار، اتوبوس، هواپیما و یا هر وسیلة نقلیه دیگر، که در این صورت نیز با اشارة سر رکوع و سجود را انجام می دهد.[22]

و) استحباب قنوت در رکعت دوم نماز امام زمان(عج):

مستحب است قبل از رفتن به رکوع در رکعت دوم قنوت (دعای دست) بخواند؛ چرا که فقها می فرمایند: در تمام نمازهای واجب و مستحب پیش از رکوع رکعت دوم، مستحب است قنوت بخواند.[23]

نکته پنجم: نیمۀ شعبان

نیمة شعبان، سالروز تولد امام زمان(عج) دارای احکامی است، از جمله:

1- شب و روز نیمة شعبان عید حقیقی است؛ چرا که تولد منجی عالم در آن صورت گرفته، بنابراین شایسته است آنچه مناسب عید است، در آن انجام شود. قرآن می فرماید: «وَ ذَکِّرْهُمْ بِاَیَّامِ اللهِ»[24] پس باید این روز را گرامی داشت؛ ولی باید توجه داشته باشیم که از آنچه معصیت خداوند است، در مراسم جشن نیمة شعبان اجتناب شود. پس اینکه ملاحظه می شود بعضی ها تحت عنوان جشن نیمة شعبان از آلات لهو و لعب یا آهنگهای مناسب مجالس لهو و لعب استفاده می کنند، گناه بزرگی کردهاند؛ بلکه از گناه در مکانها و زمانهای دیگر بزرگ تر می باشد.

2- شب نیمة شعبان شب مبارکی است. از امام صادق(ع) نقل شده که: از امام باقر(ع) دربارة فضیلت شب نیمة شعبان سؤال شد، ایشان فرمودند: «افضل شبها بعد از لیلة القدر است. در آن شب خداوند به بندگان فضل خود را عطا می فرماید و آنها را به منت و بزرگواری خود می آمرزد، پس سعی و کوشش کنید در تقرب جستن به سوی خدای تعالی در این شب. به درستی که آن شبی است که خدا قسم یاد فرموده به ذات مقدس خود که سائلی را از درگاه خود دست خالی برنگرداند، مادامی که معصیت را سؤال نکند و آن شب شبی است که قرار داده حق تعالی آن را از برای ما به مقابل آنکه قرار داده شب قدر را برای پیغمبر ما(ص)، پس بکوشید در دعا و ثنا بر خدای تعالی.»

3- اعمال شب نیمه شعبان: محدث قمی(ره) اعمال این شب را چنین بر می شمرد:

اول: غسل که باعث تخفیف گناهان می گردد.

دوم: احیا و شب زنده داری به نماز، دعا و استغفار، چنانچه روش امام زین العابدین(ع) بوده و در روایت است که هر که احیا دارد این شب را، نمیرد دل او در روزی که دلها بمیرند.

سوم: زیارت امام حسین(ع) که افضل اعمال این شب و باعث آمرزش گناهان است و هر کس بخواهد با او مصافحه کند روح صد و بیست و چهار هزار پیغمبر، زیارت کند آن جناب را در این شب و اقل زیارت آن حضرت آن است که به بامی برآید و به جانب راست و چپ نظر کند، پس سر به جانب آسمان کند، پس زیارت کند آن حضرت را با این کلمات: «السلَامُ علَیک یا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیک وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».

چهارم: خواندن دعای «اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَیلَتِنَا هَذِهِ وَ موْلُودِهَا...».

پنجم: خواندن دعای «اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَی الْقَیومُ الْعَلِی الْعَظِیمُ الْخَالِقُ الرَّازِقُ الْمُحْیی الْممِیتُ الْبدِی ءُ الْبَدِیعُ لَک الْجَلَالُ وَ لَک الْفَضْل...».

ششم: خواندن دعای «اللَّهمَّ اقسِمْ لَنا مِنْ خَشْیتِک ما یحول بیننا و بین معصیتک...».

هفتم: خواندن دعای کمیل.

هشتم: گفتن هر یک از تسبیحات اربعه را صد مرتبه.

نهم: انجام دو رکعت نماز پس از نماز عشاء که در رکعت اول حمد و سورة «قُلْ یا أَیها الْکافرُونَ» و در رکعت دوم حمد و سورة «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحدٌ» و پس از سلام نماز 33 مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» بعد از آن 33 مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و بعد از آن 34 مرتبه «اللَّهُ أَکبرُ» و سپس این دعا خوانده شود: «یا منْ إِلَیهِ مَلْجَأُ الْعِبَادِ الْعبَادُ فی الْمُهِمَّاتِ و الیه یفزع الخلق فی الملمات...».

دهم: خواندن این دعا: «إِلَهِی تَعَرَّضَ لَک فِی هَذَا اللَّیلِ الْمُتَعَرِّضُونَ و قصدک القاصدون...».

یازدهم: خواندن نماز جعفر طیار(ع).

دوازدهم: بجا آوردن نمازها و سجده هایی که در مورد این شب وارد شده است، مانند آنچه از پیامبر خدا(ص) نقل شده که آن حضرت در سجدة نیمه شب عرضه می داشتند: «سَجَدَ لَک سَوَادِی وَ خَیالِی وَ آمَنَ بک فؤَادِی...» و مانند اینکه چهار رکعت نماز بجا آورده شود، در هر رکعت حمد یکبار و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحدٌ» صد مرتبه و پس از آن این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ إِنِّی إِلَیک فَقِیرٌ وَ مِنْ عَذَابِک خَائِفٌ مُسْتَجِیرٌ اللَّهُمَّ لَا تُبَدِّلْ اسمِی وَ لَا تغَیرْ جِسْمِی وَ لَا تَجْهَدْ بَلَائِی وَ لَا تُشْمِتْ بِی أَعدَائِی أَعوذُ بعَفْوِک منْ عقَابِک وَ أَعُوذُ بِرَحْمَتِک منْ عذَابِک وَ أَعُوذُ بِرِضَاک مِنْ سَخَطِک وَ أَعُوذُ بِک مِنْک جَلَّ ثَنَاؤُک أَنْتَ کمَا أَثْنَیتَ عَلَی نَفْسِک وَ فَوْقَ ما یقولُ الْقائِلُونَ» و نیز فضیلت بسیار وارد است برای خواندن صد رکعت نماز در این شب، در هر رکعت یک مرتبه حمد و ده مرتبه توحید.[25]

نکته ششم: تعیین زمان ظهور

از روایات و کلام فقها استفاده می شود که زمان ظهور امام زمان(عج) از علوم مکنون الهی است و کسی از آن مطلع نبوده و نخواهد بود. مانند علم الساعة (وقت روز قیامت).

«عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ کثِیرٍ قَالَ کنْتُ عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام إِذْ دَخَلَ عَلَیهِ مِهْزَمٌ فَقَالَ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاک أَخْبِرْنِی عنْ هذَا الْأَمْرِ الَّذِی نَنْتَظِرُ مَتَی هُوَ فَقَالَ یا مِهْزَمُ کذَبَ الْوَقَّاتُونَ وَ هَلَک الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ نَجَا الْمُسَلِّمُون؛[26] عبد الرحمن بن کثیر می گوید: خدمت امام صادق(ع) بودم که شخصی به نام «مهزم» وارد شد و سؤال کرد: فدایت شوم! این انتظار کی به سر می آید؟ حضرت فرمودند: کسانی که زمان پایان انتظار را مشخص کنند، دروغ می گویند و کسانی که عجله کنند، هلاک می گردند و تنها کسانی که تسلیم امر ما باشند، نجات می یاند.»

بنابراین، چنانچه کسی زمان ظهور آن حضرت را معیّن نماید (تحت عنوان فیلم، مقالة علمی و یا هر چیز دیگر) همگان موظف می باشند، واکنش نشان داده، او را تکذیب نمایند. البته در روایات، برخی از نشانه های ظهور مطرح گردیده؛ ولی اولاً بسیاری از این نشانه ها کلی است و تطبیق آن بر مصادیق خود مشکل است، و ثانیاً صحت خود این نشانه ها نیز امری تخصصی است که صاحبان فن و حدیث شناسان باید آنها را مورد تحلیل و بررسی قرار دهند.

و نیز چنانچه کسی ادعا نماید فلان وقت زمان «پایان دنیا» است، مردم موظفند او را تکذیب نمایند؛ زیرا تا وعدة خدا مبنی بر ظهور آن حضرت و اقامة عدل و داد توسط ایشان محقق نشود، پایانی برای دنیا نخواهد بود. این مطلب در روایات متواتر مطرح گردیده است.

نکته هفتم: ادعای رؤیت و ارتباط با حضرت

گرچه رؤیت امام زمان (عج) در زمان غیبت آن حضرت برای برخی افراد ممکن است اتفاق افتد؛ ولکن کسی که مدعی رؤیت و ملاقات با ایشان شود، ما موظفیم او را تکذیب نماییم، مگر آنکه از طریق دیگر (غیر از ادعای خودش) صحت گفتار او ثابت گردد.

امام زمان(عج) به «علی بن محمد سمری» (آخرین نایب خاص امام زمان (عج)) فرمودند: «أَلَا فَمَنِ ادَّعی الْمشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیانِی وَ الصَّیحَةِ فَهُوَ کذَّابٌ مُفْتَر؛[27] کسی که قبل از خروج سفیانی و شنیده شدن ندای آسمانی ادعای مشاهده نماید، کذاب و افترا زننده است.»

بر این اساس، کسی که مدعی ارتباط با امام زمان(عج) شود، باید مردم او را طرد نموده، سخن وی را نپذیرند.[28] پس مبارزه با «بابیت» و «بهائیت» که ابتدای امرشان از این مبنای غلط صورت گرفت، یک تکلیف شرعی می باشد. علاوه بر اینکه گفتار و رفتار آنها خلاف شرع بوده است و می بینیم که امروزه آلت دست استعمارگران قرار گرفته اند.

نکته هشتم: وظایف مردم در زمان غیبت

در زمان غیبت مردم و به خصوص شیعیان وظایفی دارند که به بعضی از آنها اشاره می شود:

الف) انتظار فرج: انتظار فرج امام زمان(عج) و دعا برای آن حضرت، یکی از بهترین عبادات معرفی شده است. خود امام زمان(عج) به نایب خاص شان «محمد بن عثمان عمروی» فرمودند: «وَ أَکثِرُوا الدُّعَاءَ بِتَعْجِیلِ الْفَرَجِ فَإِنَّ ذَلِک فَرَجُکم؛[29] برای تعجیل فرج زیاد دعا کنید که گشایش امر شما در این است.»

ب) عمل به وظایف: معنای انتظار فرج تعطیل شدن احکام الهی و ترک عمل به وظایف نیست؛ بلکه در زمان غیبت آن حضرت باید طبق وظیفه ای که مجتهدین جامع الشرائط بیان می کنند، عمل کرد. به عبارت دیگر، در زمان غیبت هر کسی موظف است طبق رسالة عملیة مرجع تقلید خود عمل نماید و انتظار فرج یا اختلاف فتاوا و یا هیچ امر دیگری را نمی تواند بهانة ترک واجبات و انجام محرمات قرار دهد.

ج) دعا و صدقه برای سلامتی آن حضرت.

د) توسل به امام زمان(عج) و زیارت آن حضرت: به خصوص به وسیلة زیارت نامه هایی که از معصومین(ع) نقل شده است.

شهید اول(ره) (ش 786 ق) می فرماید: «و یستحبّ زیارة المهدی(عج) فی کلّ مکان و کلّ زمان، و الدعاء بتعجیل الفرج عند زیارته، و تتأکد زیارته فی السرداب بسرّ من رأی؛[30] مستحب است خواندن زیارت [نامه] حضرت مهدی(عج) در هر مکان و هر زمانی و نیز مستحب است دعا جهت تعجیل در فرج آن حضرت هنگام خواندن زیارت و خواندن زیارت آن حضرت در سرداب سامرا مستحب مؤکد است.»

ه) مواظبت بر عدم آزار آن حضرت: چراکه اعمال ما در طول سال و ماه و هفته بر ایشان عرضه می شود.[31]

پی نوشت ها

[1] عام مجموعی آن است که برای همه افراد آن یک اطاعت و یک عصیان وجود دارد یعنی چنانچه یک مورد آن پذیرفته نشود هیچ امتثال و انقیادی صورت نگرفته است. (الهدایة فی الاصول، آیة الله خوئی، ج 4، ص 187، مؤسسه صاحب الزمان علیه السلام، 1417 ه، ق)

[2] جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، نجفی (محمد حسن بن باقر 1266- 1192 ق) ج 12، ص 273، دار إحیاء التراث العربی بیروت- لبنان.

[3] نهج البلاغة، سید رضی (م 406) ص 497، انتشارات هجرت، 1414 ه، ق

[4] الاحتجاج علی اهل اللجاج، طبرسی (ابو منصور احمد بن علی الطبرسی، قرن 6) ج 2، ص 317، نشر مرتضی 1403 ه، ق.

[5] احقاق الحق و ازهاق الباطل، قاضی نور الله مرعشی (م 1019ق)، مکتبه آیت الله مرعشی، قم، 1409 ق، ج 13، ص 213.

[6] کمال الدین و تمام النعمة، شیخ صدوق، (م 381 ق)، انتشارات اسلامیة، ج 2، ص 412.

[7] السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ابن ادریس حلّی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410 ق، ج 2، ص 646.

[8] استفتائات جدید، آیت الله تبریزی، بی تا، ج 1، ص 504.

[9] مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، میرزای نوری، مؤسسه آل البیت عل، لبنان، 1408 ق، ج 12، ص 285.

[10] تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، شیخ حرّ عاملی، مؤسسه آل البیت عل، 1409 ق، ج 16، ص 238.

[11] همان، ج 16، ص 246.

[12] همان.

[13] القواعد الفقهیة، آیت الله ناصر مکارم شیرازی، مدرسه امام امیر المؤمنین ع، 1411 ق، ج 1، ص 502.

[14] العروة الوثقی المحشَّی، آیت الله سید محمد کاظم بن عبد العظیم طباطبایی یزدی(م 1337 ق)، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419 ق، ج 3، ص 76.

[15] کتاب الحج (تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة)، آیت الله فاضل لنکرانی، محمد موحدی، دار التعارف للمطبوعات، 1418 ق، ج 2، ص 117.

[16] مناسک حج المحشی، امام خمینی(ره) (م 1409 ق)، نشر مشعر، قم، 1416 ق، ص 88.

[17] بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار(ع)، علامه مجلسی، نشر اسلامیة، تهران، 1363 ش، ج 53، ص 232.

[18] مفاتیح الجنان، ص 45.

[19] توضیح المسائل محشی، ج 1، ص 637.

[20] به علت استصحاب عدم اتیان اکثر.

[21] زیرا اذان و اقامه مختص به نمازهای پنج گانه یومیه است؛ چه ادایی و چه قضا.

[22] توضیح المسائل محشی، ج 1، ص 432.

[23] همان، 603.

[24] ابراهیم / 5.

[25] مفاتیح الجنان، ص 170، اعمال نیمه شعبان (با کمی اختصار).

[26] اصول کافی، ابو جعفر محمد بن یعقوب کلینی(م 329 ق)، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407 ق، ج 1، ص 368.

[27] الاحتجاج، مرحوم احمد بن علی طبرسی، نشر مرتضی، 1403 ق، ج 2، ص 478.

[28] صراط النجاة، آیت الله جواد بن علی تبریزی، بی تا، ج 5، ص 322.

[29] الاحتجاج، ج 2، ص 471.

[30] الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، شهید اول (محمد بن مکی عاملی)، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ق، ج 2، ص 16.

[31] اصول کافی، ج 1، ص 219.

 

کلمات کلیدی
امام زمان (عج)  |  احکام شرعی  | 
لینک کوتاه :